του Νίκου Γραικούση
Σοσιαλδημοκρατία, η έξυπνη εφεύρεση του καπιταλισμού
Οι σκέψεις για ένα ρυθμιστικό οικονομικό μοντέλο το οποίο θα απορροφούσε τους κραδασμούς του καπιταλισμού χωρίς να τον ανατρέπει, ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή που ο καπιταλισμός καταγράφηκε σε θεωρητικό επίπεδο.
Για να φανεί όμως η αναγκαιότητα εφαρμογής ενός τέτοιου μοντέλου θα έπρεπε πρώτα να φανούν οι τραγικές συνέπειες των καπιταλιστικών κρίσεων.
Το κραχ του 1929 έδωσε αυτήν την ευκαιρία.
Συνήθως οι άνθρωπου μπερδεύουν τον όρο σοσιαλδημοκρατία με τον όρο σοσιαλισμός. Όχι άδικα.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.
Στην πρώιμη περίοδο του 19ου αιώνα σοσιαλισμός και κομμουνισμός σήμαιναν το ίδιο και το αυτό πράγμα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο, μια σειρά αριστερών κομμάτων στη Δυτική Ευρώπη απέρριψε την επανάσταση και άλλες παραδοσιακές ιδέες του μαρξισμού, όπως η ταξική πάλη και έλαβε πιο μετριοπαθείς θέσεις. Αυτές οι μετριοπαθείς θέσεις περιλαμβάνουν την πεποίθηση ότι η κοινωνική αλλαγή και ο δρόμος για το σοσιαλισμό δεν χρειάζεται τη δικτατορία του προλεταριάτου και το ένα και μοναδικό ‘’κόμμα’’. Έτσι ο σοσιαλισμός άρχισε να διαφοροποιείται από τον κουμμουνισμό, χωρίς όμως να παίρνει μια συγκεκριμένη και διακριτή μορφή ως προς το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο που εκπροσωπεί, αναμιγνύοντας αρχές και θέσφατα του κομμουνιστικού παρελθόντος του με την αστική φιλελεύθερη δημοκρατία. Παρέμεινε περισσότερο σε ένα ηθικό πλαίσιο σκέψης ενώ δεν προχώρησε στην κατασκευή ενός λειτουργικού μοντέλου κοινωνικής διακυβέρνησης.
Εκείνη την εποχή συγγράφεται και το έργο του Τζων Μέυναρντ Κέυνς με τίτλο ‘’Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος (1936), που δίνει τη θεωρητική υποδομή ώστε ένα νέο μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης να εφαρμοστεί στην πράξη.
Το νέο αυτό μοντέλο χρησιμοποιεί τις δημόσιες δαπάνες ως εξισορροπητικό παράγοντα στην απορρύθμιση που δημιουργούν στην οικονομία οι καπιταλιστικές κρίσεις.
Εργαλεία του, οι δημόσιες επενδύσεις, το κοινωνικό κράτος και το κράτος πρόνοιας.
Και οι ανά τον κόσμο σοσιαλιστές πέφτουν στην παγίδα.
Μέσα στη δίνη του Β’ παγκοσμίου πολέμου και στην αγωνία για τι πρόκειται να συμβεί με το τέλος του αν οι άντρες που θα γύριζαν από το μέτωπο δεν έβρισαν δουλειά, με τον ‘’υπαρκτό’’ τότε σοσιαλισμό στις δόξες του, αποφασίστηκε κάτι που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία.
Επτακόσιοι τριάντα ηγέτες του παγκόσμιου καπιταλισμού από 45 διαφορετικές χώρες, συγκεντρώθηκαν στο Bretton Woods του New Hampshire των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, σε μια διάσκεψη που διήρκησε από την 1 μέχρι τις 22 Ιουλίου του 1944 και αποφάσισαν να ακολουθήσουν το οικονομικό μοντέλο που λίγο αργότερα θα ονομαστεί ‘’σοσιαλδημοκρατία’’ και θα μπερδέψει εντελώς τα πράγματα σχετικά με το τι είναι σοσιαλισμός και τι δεν είναι.
Στην ουσία η σύσκεψη αυτή υιοθέτηση ένα μεγάλο μέρος της Κευνσιανής οικονομικής θεωρίας, αλλά όχι ολόκληρη.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Ρούζβελτ αρεσκόταν να λέει σχετικά με την αντιμετώπιση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης: ‘’Θα πληρώνω τους ανέργους για να σκάβουν τρύπες στο χώμα. Και αφού τις σκάψουν θα τους πληρώνω και πάλι για να τις γεμίζουν’’.
Αποδεχόμενος το νέο οικονομικό μοντέλο, το οποίο χρησιμοποιεί τις κάθε είδους δημόσιες δαπάνες ως εργαλείο επαναρρύθμισης του καπιταλισμού μετά από τις κρίσεις που ο ίδιος δημιουργεί.
Και εγένετο η σοσιαλδημοκρατία!
Η οποία πραγματικά δημιούργησε το μεταπολεμικό θαύμα της ανασύστασης των κοινωνιών και των οικονομιών τους με ανθρώπινο πρόσωπο για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία.
Αλλά το πάρτι κάποτε έλαβε τέλος.
Προς το τέλος της δεκαετίας του ’60 με αρχές του ’70, όταν οι μνήμες και τα δεινά του πολέμου άρχισαν να περνούν στην ιστορία και ο τότε υπαρκτός σοσιαλισμός φαινόταν ότι πνέει τα λοίσθια, το σύστημα του Bretton Woods άρχισε σιγά σιγά να αποδημείτε με πρώτο και καλύτερο το σταθερό μέχρι τότε σύστημα των συναλλαγματικών ισορροπιών.
Η αριστερά είτε έμεινε εγκλωβισμένη στο σοβιετικού τύπου μοντέλο του κομμουνισμού είτε εγκλωβίστηκε από μόνη της στη σοσιαλδημοκρατία αρνούμενη να αναπτύξει ένα νέο πρότυπο οικονομικής, πολιτειακής και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Αριστερό έγινε ότι ‘’εξευγενίζει’’ τον καπιταλισμό ή ότι του προσδίδει ‘’ανθρώπινο’’ πρόσωπο!!
Θα περάσει μια 20ετία για να αναδειχθεί η νέα μορφή του καπιταλισμού, ο νεοφιλελευθερισμός, ως κυρίαρχη άποψη και θα περάσει ακόμα μια 20ετία για να καταρρεύσει και αυτό το μοντέλο με πάταγο το 2008.
Να όμως που και τότε, το 2008, η ιστορία επαναλαμβάνεται.
Η σοσιαλδημοκρατία επανέρχεται και πάλι, με άλλη μορφή αυτή τη φορά.
Με πακτωλό νεοτυπωμένου χρήματος, όχι για την κοινωνία αλλά για να κλείσει τις πληγές που άνοιξαν οι νεοφιλελεύθερες πρακτικές και για να σώσει τράπεζες και ‘’επενδυτικούς’’ κολοσσούς χρεώνοντας ταυτόχρονα τους πολίτες.
Ο από μηχανής θεός του καπιταλισμού σήμερα λέγεται σοσιαλδημοκρατία.
Και με fast track διαδικασίες ξέρει να κάνει καλά τη δουλειά της.
Στο επόμενο: Σοσιαλισμός και Σοσιαλδημοκρατία-Ομοιότητες και διαφορές
