ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ
Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους (αν όχι ο κορυφαίος), παγκοσμίως, καθηγητές σε θέματα πυρκαγιών και κλιματικής αλλαγής. Ο Γιόχαν Γκεοργκ Γκόλνταμερ, ο επικεφαλής της ομάδας επιστημόνων που ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε την Πέμπτη, έχει ένα τεράστιο βιογραφικό, που αν μη τι άλλο αποδεικνύει πως διαθέτει τεράστιες γνώσεις στο θέμα της πρόληψης, αλλά και της αντιμετώπισης των πυρκαγιών.
Ας ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στο βιογραφικό αυτό: Είναι ανώτερος επιστήμονας στο Ινστιτούτο Max Planck και επικεφαλής του Κέντρου Παρακολούθησης της Πυρκαγιάς (Global Fire Monitoring Center – GFMC) και της Ομάδας Έρευνας για την Πυρκαγιά.
Το GFMC αποτελεί συμβολή της Γερμανίας στη Διεθνή Στρατηγική Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση Καταστροφών (UN-ISDR). Στο Πανεπιστήμιο του Freiburg εργάζεται ως καθηγητής για την οικολογία των πυρκαγιών. Από το 2005, το GFMC είναι Συνεργαζόμενο Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών (UNU). Ο Γκόλνταμερ εργάζεται επίσης ως συντονιστής του Global Wildland Fire Network και της UNISDR Wildland Fire Advisory Group υπό την αιγίδα και εξυπηρέτηση του συστήματος UNISDR ως θεματικής πλατφόρμας.
Μεταξύ 1988 και 2014 διετέλεσε εκδότης της Διεθνούς Δασικής Πυρκαγιάς (IFFN) του FAO ως ένα από τα βασικά καθήκοντα του επικεφαλής της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων της UNECE / FAO για την πυρκαγιά των δασών (έως την κατάργηση της ομάδας τον Ιούλιο του 2014). Συνεργάζεται στενά με έναν αριθμό εξειδικευμένων υπηρεσιών και προγραμμάτων του ΟΗΕ, όπως οι FAO, UNEP, UNESCO, WHO, WMO και η Κοινή Μονάδα Κοινής Περιβάλλοντος UNEP-OCHA.
Ανήκει στο τμήμα Υπηρεσιών Έκτακτης Ανάγκης και είναι μέλος της Διευθύνουσας Επιτροπής της Συμβουλευτικής Ομάδας για τις Περιβαλλοντικές Εκτάσεις (AGEE). Το GFMC προσφέρει επίσης δυνατότητες διασύνδεσης για την παροχή βοήθειας για ταχεία αξιολόγηση και στήριξη λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε δάση βάσει συμφωνιών συνεργασίας με την Κοινή Μονάδα Περιβάλλοντος του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) και την Υπηρεσία Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ ). Το GFMC είναι εταίρος στο πλαίσιο της Σύμπραξης για το Περιβάλλον και τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών (PEDRR) που έχει ενσωματωθεί στο σύστημα UNISDR.
Από το 2006, το GFMC εξυπηρετεί τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) για την υλοποίηση έργων μείωσης του κινδύνου πυρκαγιάς στα συμμετέχοντα κράτη του ΟΑΣΕ.
Από το 2014 υπηρετεί ως προσωρινός γραμματέας του μηχανισμού ετοιμότητας για την καταπολέμηση της άγριας φωτιάς (IWPM), ενός μη χρηματοπιστωτικού μέσου που χρησιμεύει ως διαμεσολαβητής μεταξύ εθνικών και διεθνών οργανισμών, προγραμμάτων και έργων για την ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης και τη δημιουργία δυνατοτήτων διαχείρισης της άγριας φωτιάς και ιδιαίτερα στην ενίσχυση της ετοιμότητας σε μεγάλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Το IWPM αναπτύχθηκε σε συνδυασμό με τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές για την πυροσβεστική αεροπορία και το διεθνές εγχειρίδιο κοινών κανόνων για την πυροσβεστική αεροπορία
Το 2005 έλαβε το βραβείο του ΟΗΕ Sasakawa για τη μείωση των καταστροφών. Το 2005 μοιράστηκε το βραβείο Zayed που απονεμήθηκε επίσης στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν και τους συμβούλους Αξιολόγησης της Χιλιετίας για το οικοσύστημα, ενώ το 2008 έλαβε το βραβείο «Golden Bloodfatter Swatter» (El Batefuegos de Oro) από την Ισπανία.
Τι σκοπεύει να κάνει
Σε μία συνέντευξη που είχε παραχωρήσει μετά από τις καταστροφικές πυρκαγιές της Πορτογαλίας στο σάιτ του UNISDR ο Γερμανός καθηγητής εξέφρασε τις θέσεις του σχετικά με το πως μπορεί η επιστήμη να βοηθήσει μια χώρα να θωρακιστεί εναντίον των πυρκαγιών. Είχε πει χαρακτηριστικά:
Η επιστήμη της πυρκαγιάς και συναφείς επιστήμες που ασχολούνται με τον αντίκτυπο της φωτιάς στο περιβάλλον και τον άνθρωπο έχουν κάνει σημαντική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες. Σήμερα εμείς κατέχουμε μια, θα έλεγα εξαντλητική γνώση για την οικολογία και τον μεγάλο ρόλος της φωτιάς σε όλες τις ζώνες βλάστησης, για παράδειγμα τις επιπτώσεις της στην ατμόσφαιρα και το κλίμα. Οι συνέπειες της φωτιάς στην ανθρώπινη υγεία έχουν επίσης διερευνηθεί,καθώς και οι επιπτώσεις των πυρκαγιών στην ανθρώπινη ασφάλεια. Προγράμματα σπουδών για ακαδημαϊκή κατάρτιση έχει αναπτυχθεί,καθώς και κατευθυντήριες γραμμές για τους πολιτικούς και τους επαγγελματίες.
Ωστόσο, βλέπουμε ότι η επιστημονική κοινότητα δεν καταφέρνει με επιτυχία να προσεγγίσει την κοινότητα πολιτικής και τους υπεύθυνους για τη λήψης αποφάσεων.
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει έλλειψη αφοσιωμένων δογμάτων τόσο σε νομικό όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο που αποθαρρύνει και παρεμποδίζει την εφαρμογή των υφιστάμενων ικανοτήτων και την καινοτομία. Η ενίσχυση των σημερινών ικανοτήτων και η εφαρμογή της καινοτομίας (είτε είναι θεσμική ή τεχνολογική) δεν είναι συνήθως ούτε δυνατή ούτε αποτελεσματική χωρίς να έχουν προηγουμένως υπάρξει κίνητρα που να ενθαρρυνθούν νέες αλλαγές. Λιθογραφικά και εικονιστικά «τοπία» τα οποία
επηρεάζονται από αυτήν την κατάσταση περιλαμβάνουν:
-Φυσικά τοπία
-Πολιτιστικά τοπία
-Βιομηχανικά τοπία
-Διοικητικά τοπία
Είναι επιτακτικό η επιστήμη να βελτιωθεί σε αυτές τις περιπτώσεις ώστε να καθοριστούν κατάλληλες πολιτικές και οι λειτουργικές παράμετροι που απαιτούνται για την απορρόφηση και την ενθάρρυνση όλων των μορφών καινοτομίας απέναντι
σε κάθε δεδομένο «τοπίο».
Η σχέση του με την Ελλάδα και η θέση του για την καταστροφή στο Μάτι
Γεννήθηκε το 1949 και (φυσικά) δηλώνει φανατικός οικολόγος. Από το 1985 επισκέπτεται ανελλιπώς τη χώρα μας. Παρακολούθησε την καταστροφική πυρκαγιά στο μάτι και μάλιστα πριν από μία εβδομάδα περίπου είχε παραχωρήσει συνέντευξη στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο, εκθέτοντας τις απόψεις του σχετικά με την καταστροφή.
Είχε πει χαρακτηριστικά απαντώντας στις ερωτήσεις του ΑΠΕ:
Ερ.: Κύριε καθηγητά, ποιά ήταν η βασική αιτία της καταστροφικής πυρκαγιάς στο Μάτι της Αττικής;
Απ.: Το πλέον συγκρίσιμο παράδειγμα είναι οι περσινές πυρκαγιές της Πορτογαλίας με τους περίπου 100 νεκρούς. Οι βασική αιτία είναι ίδια: η αλλοίωση του φυσικού τοπίου και η αντικατάστασή του με ένα μεταμοντέρνο τοπίο, στο οποίο οι σύγχρονοι άνθρωποι θέλουν δικαιολογημένα να ζουν. Πρόκειται για αυτό το παράδοξο της διαβίωσης στη φύση και του κινδύνου που όμως εγκυμονεί. H αυξανόμενη αστυφιλία και οι συνέπειές της οδηγούν τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο έξω από τις πόλεις το καλοκαίρι. Ετσι και στην Αθήνα οι πολίτες θέλουν να αποδράσουν, είναι λαχτάρα αλλά και ανάγκη. Το αποτέλεσμα είναι όμως ότι τα χωριά εξαφανίζονται και μεταβάλλονται σε οικισμούς, ενώ κανείς δεν ασχολείται βέβαια συστηματικά με την γεωργία ή την κτηνοτροφία. Και αυτό έχει πολλές συνέπειες.
Ερ.: Ποιές δηλαδή;
Απ.: Πηγαίνουν εκεί αυτοί που εγώ ονομάζω σύγχρονους νομάδες. Είναι πανευρωπαϊκό φαινόμενο. Παραθερίζουν εκεί, αλλά δεν ασχολούνται συστηματικά με συνήθεις παλαιότερα στα χωριά δραστηριότητες, οι οποίες συνεπάγονταν την συστηματική κατανάλωση της φυτικής βιομάζας από τα ζώα, αιγοπρόβατα ή αγελάδες. Τότε δεν υπήρχαν εύφλεκτα δέντρα και γινόταν χρήση και του πιο μικρού κομματιού ξύλου για τη θέρμανση και το μαγείρεμα. Ετσι η γη ήταν μεν γυμνή, αλλά αφαιρούνταν από τη φωτιά η βάση για να δημιουργηθεί. Οι κάτοικοι εύκολα έβλεπαν μια φωτιά, ειδοποιούσαν ο ένας τον άλλον και την έσβηναν. Ετσι δεν είχαμε πυρκαγιές αν και οι θερμοκρασίες ήταν ίδιες. Η κύρια αιτία των πυρκαγιών είναι η αλλαγή χρήσης της γής από τους επισκέπτες πλέον αυτών των περιοχών. Πρόκειται για μια προβλέψιμη καταστροφή.
Ερ.: Δύο πυρκαγιές ξέσπασαν ταυτόχρονα στην Αττική, στην Κινέτα δυτικά και -η πιο τραγική- στο Μάτι ανατολικά. Ηταν δυνατή η κατάσβεσή τους, ειδικά στο Μάτι;
Απ.: Δύσκολα, αλλά ουσιαστικά όχι, διότι στο Μάτι η πυρκαγιά εξελίχτηκε εντός λίγων λεπτών. Ακόμα και άν υποθέσουμε ότι δεν υπήρχε αλλού φωτιά και όλες οι δυνάμεις πυρόσβεσης ήταν διαθέσιμες, και πάλι το πρώτο διαθέσιμο όχημα της πυροσβεστικής θα έφτανε στην καλύτερη περίπτωση σε 10-15 λεπτά, όταν θα ήταν ήδη πολύ αργά.
Ερ.: Στο Μάτι έπνεαν ισχυροί άνεμοι με ταχύτητα έως 120 χλμ. την ώρα. Είναι δυνατή η κατάσβεση μιας πυρκαγιάς υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες;
Απ.: Ουσιαστικά όχι. Δέστε την Καλιφόρνια, η οποία είναι μια συγκρίσιμη περιοχή, διότι έχει βλάστηση ανάλογη της Μεσογείου. Ακόμα και οι Αμερικανοί, οι οποίοι είναι οι καλύτερα εξοπλισμένοι και οργανωμένοι παγκοσμίως στην αντιμετώπιση εκρηκτικού είδους πυρκαγιών, ούτε καν αυτοί δεν το καταφέρνουν. Την κατάσταση στην Ελλάδα θα πρέπει να την αξιολογήσει κανείς κάνοντας αυτήν την σύγκριση. Κρίνοντας κανείς εντελώς ουδέτερα, και χωρίς να θέλει να κατηγορήσει κάποιον, θα πρέπει απλώς να πει πως τέτοιου είδους καταστάσεις δεν είναι αντιμετωπίσιμες. Να κάνει κανείς κάτι πριν ώστε να καταπολεμήσει τις αιτίες, αυτό ναι μπορεί να γίνει. Στη δεδομένη όμως κατάσταση στο Μάτι, με το συνδυασμό κατοικιών ανάμεσα σε εύφλεκτα δέντρα, με πανικόβλητους οδηγούς αυτοκινήτων οι οποίοι μπλοκάρουν τους δρόμους, οι άνθρωποι παγιδεύτηκαν. Οι παραλληλισμοί με την Πορτογαλία και τους δεκάδες νεκρούς είναι οφθαλμοφανείς.
Ερ.: Ποιοί άλλοι παράγοντες οδήγησαν σε αυτήν τραγωδία κύριε καθηγητά. Δεν συνέβαλαν η άναρχη δόμηση, οι στενοί, αδιέξοδοι δρόμοι;
Απ.: Σαφώς και συνέβαλαν. Ομως, ακόμα και οι Γερμανοί τουρίστες θέλουν να παραθερίζουν σε μια τέτοια όμορφη περιοχή όπως οι Ελληνες, αλλά στην κουλτούρα μας δεν είναι ενσωματωμένος ο κίνδυνος που ενυπάρχει εκεί. Ακόμα και στην Γερμανία στον πολεοδομικό σχεδιασμό, οι αρχιτέκτονες και μηχανικοί δεν λαμβάνουν υπόψη τον κίνδυνο της πυρκαγιάς. Εντός της οικίας ναι, αλλά όχι έξω. Δεν σχεδιάζουν λαμβάνοντας υπόψη τους δρόμους διαφυγής στην περίπτωση εξωτερικής πυρκαγιάς…
Ερ.: Στην Γερμανία όμως ο κίνδυνος είναι μηδαμινός…
Απ.: Πράγματι, αλλά από τέτοια δραματικά γεγονότα πρέπει να μαθαίνουμε όλοι, διότι δεν υπάρχει γυρισμός, τους νεκρούς δεν μπορούμε να τους φέρουμε πίσω… Πρέπει, επομένως, να αλλάξουμε συνολικά τον τρόπο σκέψης μας, διότι είναι δύσκολο να πεισθούν μόνο οι πολεοδόμοι, οι αρχιτέκτονες, οι μηχανικοί, αφού ολόκληρη η κοινωνία συμμετείχε σε αυτήν την εξέλιξη. Αν αντιληφθούν οι πολίτες τον τεράστιο κίνδυνο που διατρέχουν σε τέτοιες περιπτώσεις τότε και η πολιτικοί θα σκεφτούν τι πρέπει να γίνει στο μέλλον, θα το λάβουν σοβαρά υπόψη. Μέχρι να γίνουν όμως αυτά συνείδηση όλων μας θα αργήσει.
Ερ.: Άρα, τι πρέπει να γίνει;
Απ.: Η παράνομη δόμηση, οι άδειες οικοδόμησης καμένων περιοχών είναι θέματα που αντιμετωπίζονται τοπικά, αλλά πρέπει να υπάρχει έλεγχος, να τηρούνται οι νόμοι. Από την άλλη μεριά στην Γαλλία λαμβάνονται προληπτικά μέτρα σε ανάλογες περιοχές όπως είναι λ.χ. η αποψίλωση σε μια ορισμένη έκταση γύρω από τα σπίτια και η τήρηση ορισμένων προδιαγραφών για τους δρόμους. Έρχομαι στην Ελλάδα από το 1985 και έχουμε συντάξει εν τω μεταξύ και στα ελληνικά κατευθυντήριες γραμμές για τις τοπικές κοινωνίες, για την εκπαίδευση των πολιτών με τον υπ΄αριθμ. ένα ειδικό σε θέματα Προστασίας Δασικών Οικοσυστημάτων και Πυρκαγιών, τον κ. Γαβριήλ Ξανθόπουλο, του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων «ΔΗΜΗΤΡΑ». Η επίδρασή τους όμως δεν είναι ορατή ακόμα στην Ελλάδα, πρέπει να γίνουν σχετικοί νόμοι.
Ερ.: Ηταν δυνατή η εκκένωση στο Μάτι κατά την γνώμη σας;
Απ.: Οχι, σε αυτές τις συνθήκες το τυχόν σχέδιο εκκένωσης δεν θα μπορούσε να έχει λειτουργήσει. Η φωτιά επεκτάθηκε πάρα πολύ γρήγορα και με μεγάλη δριμύτητα. Θα σας παραπέμψω και πάλι στην Καλιφόρνια. Υπάρχουν και εκεί νεκροί, κάηκαν 800 σπίτια. Και αυτό σε μια χώρα με υποδειγματική οργάνωση, υποδομές, άριστο εξοπλισμό, εκπαιδευμένους πολίτες, μεγάλη εμπειρία και παράδοση στην εκκένωση περιοχών. Όταν συντρέχουν όλοι οι παράγοντες που αναφέραμε, μπορεί να επαναληφθεί η ίδια τραγωδία με τους ίδιους νεκρούς παντού. Το λέω και στην Γερμανία όταν με ρωτούν: αν η εξάπλωση της φωτιάς δεν ήταν τόσο εκρηκτική και ο άνεμος τόσο ισχυρός, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Εάν δεν συνέτρεχαν ταυτόχρονα όλοι οι μη ευνοϊκές παράγοντες και αν πρώτος οδηγός αυτοκινήτου δεν είχε μπλοκάρει το δρόμο, τότε θα μπορούσε να είχε γίνει η εκκένωση.
Ερ.: Υπάρχουν σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις αποδοτικά συστήματα / μηχανισμοί έγκαιρης προειδοποίησης, κύριε καθηγητά;
Απ.: Υπάρχουν, και όχι μόνο για τις πυρκαγιές, αλλά χρειάζονται ρεύμα για να λειτουργήσουν. Φυσικά η προειδοποίηση μπορεί να γίνει με τις νέες τεχνολογίες, αλλά πρέπει να γίνεται από ένα σύστημα το οποίο να λειτουργεί και με μπαταρία, επειδή μπορεί να διακοπεί το ρεύμα. Για αυτό και οι παραδοσιακές σειρήνες είναι ακόμα αναγκαίες. Τα συμβατικά σταθερά τηλέφωνα λειτουργούν και με αδύναμο ρεύμα, ακόμα και με διακοπή του ρεύματος, για αυτό δεν πρέπει να καταργηθούν. Το να εστιάζουμε μόνο στις νέες τεχνολογίες δεν είναι σωστό, διότι είναι απόλυτα εξαρτημένες από το ρεύμα και είναι επίσης και ευπαθείς. Για αυτό και ανέφερα το παράδειγμα των χωριών αρχικά, διότι ακόμα και οι καμπάνες λειτουργούν σήμερα αυτόματα…
Ερ.: Μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση να αποτρέψει την τραγωδία;
Απ.: Όχι, δεν ήταν αποτρέψιμη υπό τις δεδομένες συνθήκες, στη δημιουργία των οποίων συνέβαλε ολόκληρη η κοινωνία. Αυτό είναι το καθοριστικό. Πρέπει να διαπιστώνονται συλλογικά οι αιτίες και να αντιμετωπίζονται συλλογικά.
Ερ.: Τι πρέπει να γίνει δηλαδή τώρα;
Απ.: Η σημαντικότερη πρότασή μου είναι μου να γίνει ένα στρογγυλό τραπέζι με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων και να εκπονηθεί ένα εθνικό, «ολιστικό σχέδιο» για την πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων καταστροφών όπως στο Μάτι. Ελάχιστες χώρες έχουν, αλλά αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση. Η Ελλάδα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, να λάβει υπόψη τις αλλαγές στην κοινωνία, το περιβάλλον, τις χρήσεις γης, το κλίμα. Πρέπει να αποφασίσει συλλογικά τι πρέπει να γίνει. Διαθέτει επαρκή αριθμό εξαιρετικών επιστημόνων, όπως τον κ. Γ. Ξανθόπουλο, τον Γιώργο Ευτυχίδη, στέλεχος του Κέντρου Μελετών και Ασφάλειας (ΚΕΜΕΑ), τον Ιωάννη Μητσόπουλο, καθηγητή στο Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης (ΑΤΕΙ), ή τον Γιώργο Μαλλίνη, επίκουρο Καθηγητή στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Εμπειρογνώμονες από το εξωτερικό όπως εμείς, είμαστε πάντα στη διάθεση σας και δεν θα κοστίσει τίποτα, θα το κάνουμε από αίσθηση ευθύνης.
Ερ.: Έκαναν οι Ελληνες εμπειρογνώμονες ό,τι έπρεπε μέχρι τώρα;
Απ.: Όλοι επεσήμαναν ανέκαθεν στους πολιτικούς τα θέματα. Η κάθε κυβέρνηση είναι φυσικά υπεύθυνη για τη χώρα της. Οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, αλλά το σχέδιο μένει. Σε ένα κόσμο που αλλάζει ταχύτητα, πρέπει να υπάρχει κάποιος με μνήμη για να σημαίνει συναγερμό. Οι ειδικοί την διαθέτουν, αλλά δεν αποφασίζουν. Πρέπει να συνδεθούν πάρα πολύ στενά με αυτές τις διαδικασίες. Ομως η αυταρέσκεια των πολιτικών, και δεν εννοώ αποκλειστικά την παρούσα κυβέρνηση, οδηγεί στο μην κάνουν αυτό που τους προτείνουν. Χρειάζεται μια εθνική πολιτική. Πρέπει να γίνει κάποτε η αρχή. Το 2013 έγινε ένα σχετικό στρογγυλό τραπέζι με αφορμή τις πυρκαγιές στη Χίο -στο οποίο προσκλήθηκα και εγώ- από το Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος». Τώρα πρέπει γίνει το επόμενο…
Ερ.: Άμεσα τι πρέπει να κάνουν οι Έλληνες;
Απ.: Όλοι, όχι μόνο οι Ελληνες, πρέπει να προσανατολιστούμε προς τις μεταβολές που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Θα είναι επώδυνο, διότι πρέπει δυστυχώς να αποχαιρετίσουμε οριστικά ορισμένες από τις συνήθειες του παρελθόντος, που έκαναν την ζωή μας πιο ωραία, ώστε να καταστήσουμε γενικά το περιβάλλον ανθεκτικό απέναντι σε τέτοιες ακραίες καιρικές καταστάσεις. Να αποχαιρετήσουμε λ.χ.τα παλιά πολεοδομικά πρότυπα και να σχεδιάσουμε όλοι μαζί μακροπρόθεσμα. Η κλιματική αλλαγή πρέπει να γίνει μεγάλο πολιτικό θέμα. Είναι πολύ σημαντικό, διότι θα καθορίσει την μελλοντική εξέλιξη του κόσμου. Επιβάλλεται να γίνει έστω και αν πονέσει.
Via : www.reader.gr
