(αφιερώνεται στον Κώστα Βεργόπουλο – πέρασε ένας χρόνος από τον θάνατό του)
Ο Κώστας Βεργόπουλος, λίγο πριν από τον θάνατό του, δημοσίευσε το βιβλίο του με τον τίτλο: «Η νέα παγκόσμια αναταραχή» (2017). Σ’ αυτό, ο μεγάλος στοχαστής, εύστοχα και προφητικά σημειώνει: «στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται με την απόσυρση της Αμερικής και της Βρετανίας, όχι μόνον από την Ευρώπη, αλλά και γενικότερα από το οικονομικό μέρος της παγκοσμιοποίησης, η διεθνής πραγματικότητα δεν αποβαίνει πιο εύκαμπτη και πιο επιεικής, ιδίως για τις μικρές χώρες, αλλά αντιθέτως σκληραίνει και γίνεται ασύγκριτα περισσότερο απαιτητική για κάθε χώρα». Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι στην επισήμανσή του αυτή ο Βεργόπουλος συμπυκνώνει σε μία πρόταση την κριτική διάγνωση της εποχής μας.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια (μετά το έτος-τομή: 1989) η διεθνής πολιτικο-οικονομική πραγματικότητα έχει εισέλθει σε νέα ιστορική φάση. Σ’ αυτή τη φάση όλες οι κοινωνικές δομές και τα συστήματα συγκρότησης της παγκόσμιας κοινωνίας αποσυντίθενται, διαλύονται και επαναπροσδιορίζονται και επανασυγκροτούνται σε νέες βάσεις. Οι σχεδιασμοί των ηγετικών κύκλων και κυρίαρχων δυνάμεων φαίνεται πως προς το παρόν δεν παράγουν αποτελέσματα. Από την άλλη, στοχαστές και φιλόσοφοι περιορίζονται στην άρθρωση διαπιστώσεων και περιγράφουν σχετικά με όσα συμβαίνουν.
Η μεταπολεμική φάση (1949-1989) της διεθνούς κοινότητας έχει αναλυθεί και έχει ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Ας σημειωθεί ότι κατά την ιστορική αυτή φάση συνετελέσθη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα το μέγιστο πολιτικό επίτευγμα της ειρήνης. Επιπλέον διαμορφώθηκαν οι πραγματολογικές συνθήκες για να αναπτυχθούν και να επικρατήσουν ιδεολογικά συστήματα, όπως π.χ. ο νεοφιλελευθερισμός, η σοσιαλδημοκρατία και ο δημοκρατικός σοσιαλισμός (σε αντιπαράθεση προς τον γραφειοκρατικό σοσιαλισμό). Η διαμάχη των ιδεολογιών, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, αποδείχτηκε ότι είναι το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο στήθηκαν οι γνωστοί κομματικοί σχηματισμοί του συντηρητισμού, του Κέντρου και της Αριστεράς. Οσοι προέτρεξαν και υιοθέτησαν το δόγμα του «τέλους των ιδεολογιών», σήμερα (2018) διαπιστώνουν ότι έπεσαν οι ίδιοι στην παγίδα της πνευματικής αυτοκαταστροφής τους.
Η κοινωνία ως πολιτική οντότητα, όπως και η ιστορική εξέλιξή της, ποτέ δεν φτάνει στο τέλος της. Δεν χρειάζεται να «παίζει κανείς στα δάχτυλα» την κριτική κοινωνική θεωρία ή την κοινωνική οντολογία (επιστήμες που μελετούν τις κοινωνικές μεταβολές), για να αντιληφθεί ότι οι κοινωνίες μεταβάλλονται και μετασχηματίζονται. Κατά τον Αριστοτέλη, η πρώτη αιτία συγκρότησης του κόσμου, της πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικής πραγματικότητας, είναι η κίνηση και η μεταβολή.
Το πρόβλημα ανακύπτει όταν όλοι όσοι εμπλέκονται στη διαδικασία της κίνησης και της μεταβολής καλούνται μέσω των ιδεών τους να αποφασίσουν για τον δρόμο που θα ακολουθήσουν. Και όπως προκύπτει από την ερμηνεία του ιστορικού παρελθόντος, δύο δρόμοι κάθε φορά ανοίγονται: ο δρόμος του συντηρητισμού και ο δρόμος της προόδου και του διαφωτισμού.
Εάν, φίλοι αναγνώστες, συμφωνήσουμε σ’ αυτή την πρώτη αρχή συγκρότησης του κόσμου (δηλαδή την οντολογική αρχή), τότε θα μπορέσουμε να εξετάσουμε τις μεθόδους και τις διαδικασίες για τη χάραξη των δύο δρόμων (δηλ. τη λειτουργική αρχή).
Εάν κατά τον Αριστοτέλη ο κόσμος κινείται, μεταβάλλεται, τότε κατά τον Καντ ο ίδιος αυτός κόσμος μπορεί να εντάξει τον εαυτό του σε μία ιστορική διαδικασία διαφωτισμού και προόδου. Υπενθυμίζω ότι, κατά τον Καντ, «διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την κατάσταση της ανωριμότητάς του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος». Στις μέρες μας, στη νέα ιστορική φάση, η παγκόσμια πολιτικο-οικονομική κοινωνία, καλείται να απαντήσει και πάλι στο δίλημμα: καπιταλισμός (= βαρβαρότητα = συντηρητισμός) ή σοσιαλισμός (= διαφωτισμός = δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία).
Ισως στο σημείο αυτό της επιχειρηματολογίας μου επιβάλλεται να διευκρινιστεί το εξής: το πνεύμα του συντηρητισμού είναι εγγενές σε κάθε κοινωνία επειδή οι κυρίαρχες κοινωνικές τάξεις δεν πρόκειται ποτέ να εγκαταλείψουν αυτοβούλως την ισχύ τους. Οπως και οι κυριαρχούμενες κοινωνικές ομάδες δεν θα αποκτήσουν ποτέ μερίδια ισχύος, εάν δεν εξεγερθούν ή ακόμη εάν δεν επαναστατήσουν.
Επανέρχομαι στον Βεργόπουλο, ο οποίος με οξυδέρκεια τονίζει: «ενώ η παγκοσμιοποίηση οδήγησε σε εκτεινόμενη παγκόσμια αταξία […] η διαγραφόμενη απόσυρση απ’ αυτήν κινδυνεύει να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ακόμη μεγαλύτερη αταξία». Με τη σειρά μου επισημαίνω ότι μετά το έτος-τομή 1989, η νέα ιστορική φάση της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα χαρακτηρίστηκε από δύο δεδομένα: πρώτον, την παγκοσμιοποίηση ως διαδικασία ομοιογενοποίησης των ανθρωπίνων και των κοινωνικών πραγμάτων και, δεύτερον, την ιδεολογικο-πολιτική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού.
Ως θεωρητικο-πολιτικό συμπέρασμα στην ανάλυσή μου αναφέρω το εξής: στον βαθμό που κυριαρχεί το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού, η ανθρωπότητα δεν μπορεί να ακολουθήσει τον δρόμο του διαφωτισμού, αλλά αντιθέτως θα βυθιστεί και πάλι σ’ ένα καθεστώς βαρβαρότητας.
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο
Via : www.efsyn.gr
