Ο Ντέιβιντ Μπόλιερ, σε μια εποχή κυριαρχίας του αρπακτικού καπιταλισμού, περιγράφει ένα άλλο μοντέλο για τη διαχείριση του κοινού πλούτου της ανθρωπότητας, αλλά και πολιτικής συμμετοχής. Μιλά απόψε σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς στις 6 μ.μ. στην Αίθουσα Εκδηλώσεων, Κεραμεικού 46, πλατεία Αυδή (Αθήνα), με θέμα «Επανεπινοώντας ένα θεσμικό πλαίσιο για τα κοινά».
● Σε τι αναφέρεται η έννοια των «κοινών» και ποιος δικαιούται να τα ελέγχει;
Τα κοινά είναι ένα κοινωνικό σύστημα δημιουργίας και διαχείρισης του κοινού πλούτου. Εκδηλώνονται με ποικιλία τρόπων, από τις παραδόσεις αυτοδιαχείρισης των ιθαγενών λαών και τη συλλογική διαχείριση των γαιών, των ψαρότοπων και των δασών, μέχρι τη Wikipedia και το λογισμικό ανοιχτού κώδικα.
Τα κοινά μπορούν να βρεθούν στους κήπους των κοινοτήτων, στα καταπιστεύματα αστικής γης, στους συνεταιρισμούς και στα εναλλακτικά νομίσματα. Αυτό που τα ενώνει μεταξύ τους είναι η από τα κάτω αυτοδιαχείριση. Οι απλοί πολίτες ελέγχουν οι ίδιοι τους κοινούς πόρους. Επινοούν τους δικούς τους κανόνες, τις παραδόσεις, τις τελετουργίες και τους ηθικούς κώδικες για να το πετύχουν.
Και δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στη δικαιοσύνη, την περιεκτικότητα και τη βιωσιμότητα. Το παράδειγμα των κοινών γνωρίζει μια αναζωπύρωση σήμερα σε όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στον παγκόσμιο Νότο, επειδή μπορεί να λειτουργήσει πιο δίκαια και υπεύθυνα απ’ ό,τι οι αγορές και οι κρατικές γραφειοκρατίες.
Σε αντίθεση με την εξορυκτική οικονομία της αγοράς, η οποία τείνει να ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και να μεταθέτει το κόστος στο περιβάλλον και στις κοινότητες, τα βασισμένα στα κοινά συστήματα έχουν την ικανότητα της παραγωγής και αναπαραγωγής.
Επιδιώκουν να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες των λαών με έναν σταθερό, αυτορρυθμιζόμενο και ολιστικό τρόπο. Μια καλή εισαγωγή στα κοινά αποτελεί το βιβλίο μου «Think as a commoner», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Angelus Novus, με τον τίτλο «Κοινά, μια σύντομη εισαγωγή».
● Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η έννοια των κοινών αγαθών θυσιάζεται μέσω του εκβιαστικού ξεπουλήματος κρατικών εκτάσεων, αλλά και επιχειρήσεων, με τον κίνδυνο και οικολογικών καταστροφών. Πώς μπορούμε να παλέψουμε ενάντια στην επιθετικότητα του αρπακτικού νεοφιλελευθερισμού;
Είναι ένα σημαντικό και δύσκολο ερώτημα. Είναι αναμφίβολα το πολιτικό ζήτημα των ημερών μας. Το κράτος υποτίθεται ότι είναι ένας συνειδητοποιημένος διαχειριστής των δημόσιων πόρων – της γης, των κτιρίων, των υποδομών, των ερευνών που γίνονται με δημόσιο χρήμα και πολλών άλλων. Αλλά, όλο και περισσότερο βλέπουμε ότι η βαθιά συμμαχία του κράτους με τους παίκτες της αγοράς –επενδυτές, επιχειρήσεις, στελέχη– οδηγεί σε ξεδιάντροπες προδοσίες της εμπιστοσύνης του λαού. Νομίζω ότι υπάρχουν δύο βασικές στρατηγικές για να απαντήσουμε:
- 1) να αποκηρύξουμε έντονα τέτοια «δώρα» του κοινού μας πλούτου και να θέσουμε σε εφαρμογή νόμους που θα τα απαγορεύουν και
- 2) να φτιάξουμε νέα είδη θεσμών βασισμένων στα κοινά, οι οποίοι θα μπορούν να διαχειριστούν τους κοινούς πόρους άμεσα και με διαφάνεια, παρακάμπτοντας την πολιτική χειραγώγηση των νομοθετών και των ρυθμιστικών αρχών. Υπάρχουν ορισμένα μακροχρόνια νομικά δόγματα, όπως το δόγμα της εμπιστοσύνης του κοινού στον περιβαλλοντικό νόμο, το οποίο απαγορεύει στις κυβερνήσεις να ιδιωτικοποιήσουν πόρους που ανήκουν σε όλους μας. Οι δικαστικές αγωγές και η δημόσια έκθεση μπορούν να μας βοηθήσουν να αποτρέψουμε τους πολιτικούς που προδίδουν τους ψηφοφόρους τους και τις οικολογικές τους υποχρεώσεις.
● Τι μπορεί να γίνει πρακτικά;
Μια ελκυστική ιδέα είναι να ιδρύσουμε «ενώσεις όσων έχουν έννομο συμφέρον» (stakeholder trusts) στον κοινό πλούτο. Οι πολίτες πρέπει να πιέσουν τους νομοθέτες να ψηφίσουν την ίδρυση μιας ανεξάρτητης αρχής για τη διαχείριση των κοινών πόρων, όπως το πετρέλαιο, τα ορυκτά, το νερό και η πολιτιστική κληρονομιά. Μια τέτοια ένωση μπορεί να δράσει σαν ένας υπεύθυνος επιστάτης των κοινών αγαθών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να παράξει έσοδα που θα μοιράζονται στους δικαιούχους.
Μακροπρόθεσμα, ο έλεγχος πάνω σε όλα τα είδη πραγμάτων –αγροτική και διατροφική διανομή, αστικές υποδομές όπως το WiFi, η ανανεώσιμη ενέργεια, η εκπαίδευση, το λογισμικό, οι υπηρεσίες των πόλεων και άλλα– μπορεί εύκολα να αναβαθμιστεί σε ένα σύστημα βασισμένο στα κοινά. Στην ανθολογία κειμένων μου, «Patterns of Commoning», η οποία έχει συνεκδοθεί με τον Silke Helfrich (και το οποίο μπορείτε να «κατεβάσετε» ελεύθερα στο www.patternsofcommoning.org), διερευνώνται δεκάδες τέτοια παραδείγματα.
● Σε ποιο βαθμό η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών και των κοινωνικών αγαθών (Υγεία, Παιδεία κ.λπ.) συμβάλλει στη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών και στην επέκταση των κοινωνικών ανισοτήτων;
Με την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών και των κοινωνικών αγαθών οι πολιτικές της νεοφιλελεύθερης λιτότητας έχουν συμβάλει στη μαζική ανισότητα. Επίσης έχουν ωθήσει πολλές οικογένειες της μεσαίας τάξης σε μεγαλύτερη επισφάλεια. Για να ικανοποιήσουμε τις βασικές ανάγκες και να μειώσουμε την ανισότητα είναι σημαντικό να αποκαταστήσουμε τις παρεχόμενες από το κράτος υπηρεσίες, όπως η περίθαλψη, η εκπαίδευση, οι συντάξεις και οι ρυθμίσεις για ένα ασφαλές και υγιεινό περιβάλλον.
Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό για εμάς να σχεδιάσουμε το δικό μας σύστημα αλληλοβοήθειας, το οποίο θα λειτουργεί έξω από τις συμβατικές αγορές και το κράτος.
Πρέπει να φτιάξουμε περισσότερα συστήματα, όπως τα FabLabs (Εργαστήρια Κατασκευής) και χώρους κατασκευαστών, τα οποία θα εκμεταλλεύονται τον δωρεάν σχεδιασμό ανοιχτού κώδικα, για να κάνουν φτηνές τοπικές κατασκευές.
Πολλές κοινότητες με λίγα χρήματα χρησιμοποιούν ένα σύστημα αντιπραγματισμού, γνωστό ως τράπεζα χρόνου, προκειμένου να βοηθήσουν τους ανθρώπους να δώσουν και να δεχτούν όλα τα είδη υπηρεσιών – ατομικών και οικογενειακών.
Ενα άλλο χρήσιμο σύστημα για την καταπολέμηση της ανισότητας είναι η «πλατφόρμα των συνεταιρισμών» – διαδικτυακές πλατφόρμες λογισμικού, οι οποίες επιτρέπουν στους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης πόλης ή περιοχής να συνεργαστούν μεταξύ τους με κοινή χρήση των αυτοκινήτων ή των ποδηλάτων τους, με συστήματα ανταλλαγής δεδομένων ή ενοικίασης διαμερισμάτων.
Η εξαίρεση από τις συμβατικές αγορές σκοπεύει να βοηθήσει στη δημοκρατική πρόσβαση σε ουσιώδη αγαθά.
● Στα κείμενά σας αναφέρεστε σε κάποια «οριακά κοινά αγαθά» ως μέρος της κοινής ανθρώπινης κληρονομιάς. Μπορείτε να εξηγήσετε περισσότερο;
Υπάρχουν πολλοί τύποι κοινού πλούτου, τον οποίο κατέχουμε όλοι νομικά ή ηθικά, αλλά δεν τον ελέγχουμε απαραιτήτως – πόροι όπως το ανθρώπινο γονιδίωμα, η βιοποικιλότητα της ζωής, οι ωκεανοί, η ατμόσφαιρα, το ίντερνετ, η τέχνη και οι αρχαιότητες, οι οποίοι αποτελούν μέρος της πατρογονικής μας κληρονομιάς.
Ομως συχνά οι ιδιωτικές εταιρείες χρησιμοποιούν αυτούς τους πόρους για να αποκομίσουν ιδιωτικά κέρδη ή για να τους μετατρέψουν σε δωρεάν χωματερές. Εν συντομία, η διαχείριση αυτών των πόρων δεν γίνεται σαν να αφορούν κάποια κοινά αγαθά, ενώ θα έπρεπε. Με αυτή την έννοια αποτελούν «οριακά κοινά αγαθά».
● Σε μια εποχή μιας αγοραίας κοινωνίας και κουλτούρας, ποιο είναι το πρακτικό νόημα της έννοιας της «δημοκρατικής κοινοπολιτείας» και πώς μπορούμε να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τα κοινά αγαθά;
Η έννοια της «δημοκρατικής κοινοπολιτείας» και της ίδιας της ιδιότητας του πολίτη είναι σε ρευστή κατάσταση. Τα υπάρχοντα κρατικά συστήματα δεν λειτουργούν καλά. Εχουν συμβιβαστεί πάρα πολύ με τα πανίσχυρα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα.
Χρειάζεται πάρα πολύ να μετασχηματίσουμε το κράτος, έτσι ώστε να μας υπηρετεί ως ένας αξιόπιστος διαχειριστής του κοινού μας πλούτου. Ωστόσο, αυτό είναι αδύνατο, εκτός εάν εμείς μπορέσουμε να αναπτύξουμε νέες μορφές δημοκρατικής συμμετοχής και διακυβέρνησης.
Η ψήφος, τα πολιτικά κόμματα, οι δημόσιες διαμαρτυρίες και η υποψηφιότητα για εκλόγιμες θέσεις δεν επαρκούν πια για να εξαναγκάσουν το κράτος να κάνει αυτό που χρειάζεται. Εδώ είναι που υπεισέρχεται το θέμα των κοινών αγαθών: μπορεί να μας βοηθήσει να επινοήσουμε νέες μορφές δημοκρατικής χειραφέτησης όχι μόνο σε ειδικά ζητήματα, αλλά και στην επανεπινόηση του κράτους.
Ποιος είναι
Ο Μπόλιερ έχει γράψει πλήθος βιβλία σχετικά με τα κοινά. Είναι συνιδρυτής του Commons Strategy Group, το οποίο συντονίζει τις πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο σχετικά με την «οικονομία των κοινών», και διευθυντής του Reinventing the Commons Program στο Schumacher Center for a New Economics στις ΗΠΑ.
Via : www.efsyn.gr
