Ο Γκάρι Ολντμαν ως Σμάιλι στην κινηματογραφική εκδοχή του «Tinker Tailor Soldier Spy» του Τόμας Αλφρεντσον. Κατά τον Λε Καρέ, η ερμηνεία του πρόσφερε στον ήρωα μια χρήσιμη εξέλιξη.
«Κοντός, χοντρός και με ήπιο χαρακτήρα, έδειχνε να ξοδεύει πολλά χρήματα σε πολύ άσχημα ρούχα, που κρέμονταν στο κοντόχοντρο σώμα του σαν ζαρωμένο δέρμα βατράχου» – έτσι μας συστήνει ο Τζον Λε Καρέ τον Τζορτζ Σμάιλι στο μυθιστόρημα «Η τελευταία κλήση» (εκδ. Καστανιώτη) το 1961. Η ημερομηνία έχει σημασία. Ο Σμάιλι ήρθε στον κόσμο μια εποχή που κυριαρχούσε ως μοντέλο μυθιστορηματικού κατασκόπου ο Τζέιμς Μποντ του Iαν Φλέμινγκ και αυτόματα προσδιορίστηκε ως το αντίπαλον δέος του. Εκπρόσωπος της μεσαίας τάξης, άνθρωπος ντροπαλός και αμήχανος, «συναρπαστικά συνηθισμένος», σύμφωνα με τη σύζυγό του Ανν, η οποία στην πορεία τον εγκατέλειψε. Ο Σμάιλι δεν ήταν άνθρωπος της δράσης, ήταν όμως άριστος γνώστης της ιστορίας, εξπέρ στις ανακρίσεις και στην ανθρώπινη ψυχολογία.
Μετά το 1961 ο Λε Καρέ χρησιμοποίησε τον Σμάιλι σε άλλα επτά μυθιστορήματα. Του έδωσε έναν μικρό (αλλά σημαντικό) ρόλο στο «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» (εκδ. Bell) και του αφιέρωσε την περίφημη «τριλογία του Κάρλα», στην οποία τον έθεσε αντιμέτωπο με τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Μόσχας. Η τριλογία ξεκινά με το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» («Tinker, tailor, soldier, Spy»), συνεχίζεται με το «Ο εντιμότατος μαθητής» και ολοκληρώνεται με το «Οι άνθρωποι του Σμάιλι» (όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη).
«Μεταχειρισμένος»
Το πρώτο και το τρίτο μέρος της τριλογίας μεταφέρθηκαν στην τηλεόραση από το BBC το 1979 και το 1982 αντίστοιχα, με τον Aλεκ Γκίνες στον ρόλο του Σμάιλι. Οι δύο μίνι σειρές απέσπασαν πολλά βραβεία, επαινέθηκαν από τους κριτικούς και παρακολουθήθηκαν από εκατομμύρια Βρετανούς. Ανάμεσά τους και ο Τζον Λε Καρέ.
«Ο Τζόρτζ Σμάιλι, είτε μου άρεσε είτε όχι, ήταν έκτοτε ο Αλεκ Γκίνες· η φωνή του, οι χειρονομίες του, τα πάντα. Και μου άρεσε. Μου άρεσε πολύ», σχολιάζει ο συγγραφέας σε ένα σημείωμα που χρησιμοποιήθηκε ως πρόλογος στην ελληνική έκδοση του «Οι άνθρωποι του Σμάιλι» και στο οποίο εξηγεί γιατί ο αγαπημένος του χαρακτήρας έπρεπε να αποσυρθεί καθώς, όπως συμπληρώνει, «ήταν πολύ παράξενη αίσθηση και καθόλου ευχάριστη, όταν, παίρνοντας τον χαρακτήρα μου πίσω αφού ο Αλεκ τελείωσε μαζί του, ανακάλυψα ότι μου επιστρεφόταν μεταχειρισμένος». Πράγματι, τον χρησιμοποίησε άλλη μία φορά σε έναν περιορισμένο ρόλο το 1990 στο «The Secret Pilgrim» και έπειτα τον άφησε να αναπαυθεί στη λογοτεχνική ιστορία.
Μεγάλη επιστροφή
Αν συνυπολογίσουμε ότι ο Σμάιλι γεννήθηκε το 1915 (αν όχι το 1906, σύμφωνα με τα πρώτα μυθιστορήματα), που σημαίνει ότι σήμερα είναι πάνω από 100 ετών, ήταν μάλλον ανέλπιστο ότι ο Λε Καρέ επανέφερε τον «μονίμως ανήσυχο γυαλάκια» στο καινούργιο μυθιστόρημά του, «Η κληρονομιά των κατασκόπων» (εκδ. Bell). Υπήρχε, όμως, λόγος. Ο Λε Καρέ παρακολουθεί τις εξελίξεις στην Ευρώπη, το Brexit, την έλλειψη ταυτότητας της ηπείρου, και στήνει μια ιστορία αντιθέσεων, τοποθετώντας τη νέα γενιά να συγκρούεται με την παλιά.
Ο ρόλος του Σμάιλι είναι αυτός του εκπροσώπου μιας άλλης εποχής και επίσης ενός ανθρώπου με την κουλτούρα του ευρωπαϊκού πνεύματος. Αν και εμφανίζεται ελάχιστα (με την «τυπική του θλιμμένη έκφραση κουκουβάγιας») και περισσότερο για να δώσει μιαν αίσθηση πληρότητας στον αναγνώστη, είναι πανταχού παρών στο βιβλίο μέσα από τα λόγια των άλλων και κυρίως του αφηγητή, Πίτερ Γκίγιαμ, του συνταξιοδοτημένου πια και άλλοτε έμπιστου συνεργάτη του Σμάιλι, ο οποίος καλείται από τους νέους συναδέλφους του να λογοδοτήσει για πράξεις του παρελθόντος.
Η αφήγηση του Γκίγιαμ, όπως ανατρέχει στο παρελθόν, λειτουργεί ως άτυπο πρίκουελ των κλασικών μυθιστορημάτων του 85χρονου συγγραφέα, ο οποίος βρίσκει μια ευκαιρία να αποχαιρετήσει οριστικά τον αγαπημένο του Σμάιλι, που, όπως έχει πει, υπήρξε γι’ αυτόν ένα «πατρικό υποκατάστατο». Ο Λε Καρέ, πάντως, δεν εμπνεύστηκε από τον απόντα πατέρα του για τη δημιουργία του Σμάιλι αλλά από έναν ιερέα και καθηγητή του στο Lincoln College της Οξφόρδης, τον Βίβιαν Γκριν, ο οποίος «χάρισε» στον ήρωα την πνευματική του δύναμη αλλά και την τάση του να μένει στο περιθώριο. Βασίστηκε επίσης στο προφίλ του συγγραφέα Τζον Μπίνγκαμ, ο οποίος ήταν, όπως και ο Λε Καρέ, πρώην υπάλληλος της ΜΙ5 και μάλιστα προϊστάμενός του όταν ξεκινούσε τη σταδιοδρομία του στις μυστικές υπηρεσίες.
Κυρίως, όμως, ο Σμάιλι υπήρξε η φωνή του Λε Καρέ, ο αγγελιαφόρος του, ο εκφραστής της ανησυχίας του για τις εύθραυστες ισορροπίες του μεταπολεμικού κόσμου και τη θέση της Αγγλίας σε αυτόν. Ολη η καριέρα του Σμάιλι ορίζεται από έναν ηθικό προβληματισμό, από μια απορία· ο μόνος γρίφος που δεν έλυσε ποτέ ήταν το ποιοι υπήρξαν τελικά οι καλοί και ποιοι οι κακοί στον πόλεμο που υπηρέτησε.
Ο Σμάιλι στην οθόνη
Η πρώτη εμφάνιση του Τζορτζ Σμάιλι στη μεγάλη οθόνη πραγματοποιήθηκε το 1965, με τον Ρούπερτ Ντέιβις να έχει ένα μικρό ρόλο στο «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» του Μάρτιν Ριτ. Μία χρονιά αργότερα ο Σίντνεϊ Λιούμετ παρουσιάζει το «The deadly affair», που αποτελεί χαλαρή διασκευή του «Η τελευταία κλήση». Ο Τζέιμς Μέισον υποδύεται τον νεαρό Σμάιλι, που όμως παρουσιάζεται με άλλο όνομα. Ακολούθησαν οι δύο θαυμάσιες σειρές του BBC με τον Αλεκ Γκίνες και μία τηλεταινία του Γκάβιν Μίλαρ το 1991, διασκευή του «A murder of quality» («Ο ποιοτικός φόνος», εκδ. Καστανιώτη), με τον Ντένχολμ Ελιοτ στον ρόλο του Σμάιλι, στη μοναδική ιστορία του Λε Καρέ που δεν είναι κατασκοπική αλλά αμιγώς αστυνομική.
Τέλος, το 2011, ο Γκάρι Ολντμαν διαδέχεται τον Γκίνες στην κινηματογραφική εκδοχή του «Tinker Tailor Soldier Spy» του Τόμας Αλφρεντσον. Ο Ολντμαν είναι πιο γοητευτικός και πιο δυναμικός από τον Γκίνες και, κατά τον Λε Καρέ, η ερμηνεία του πρόσφερε στον ήρωα μια χρήσιμη εξέλιξη.
«Η κληρονομιά των κατασκόπων» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell σε μετάφραση της Βεατρίκης Καντζόλα Σαμπατακάκου.
Via : www.kathimerini.gr
