Γ.Γιώτης : κριτική σκέψη

Είναι σαν εκείνους τους μεγάλους σιδερένιους κάδους που νοικιάζουμε για τα μπάζα (πχ για να πετάξουμε πράγματα ή σε καμιά ανακαίνιση). Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όσο τον αφήνουμε εκεί τις επόμενες μέρες οι γείτονες θα βρουν την ευκαιρία να ξεφορτωθούν και τα δικά τους σκουπίδια.

Όλοι θέλουμε να είμαστε ανοιχτόμυαλοι. Η ανθρώπινη γνώση και η ανθρώπινη κατανόηση προχωρούν με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό. Νέες τεχνολογίες εμφανίζονται συνεχώς. Φρέσκες ιδέες αναδύονται σε αμέτρητους τομείς, από τη μουσική μέχρι τα βιβλία, τις ταινίες και το Διαδίκτυο όπου και να κοιτάξουμε.

Εάν δεν έχετε ευέλικτο μυαλό, εάν δεν μπορείτε να απορροφήσετε και να προσαρμοστείτε σε όλες αυτές τις νέες ιδέες, είναι πρόβλημα. Ταυτόχρονα όμως δεν θέλετε να καταντήσει το κεφάλι σας σαν εκείνον τον κάδο.

Πώς λοιπόν επιτυγχάνετε ισορροπία; Η απάντηση βρίσκεται σ αυτό που λέμε και ξαναλέμε κριτική σκέψη. Μόνο που αυτό το πράγμα δεν είναι ένα «προεγκατεστημένο» πρόγραμμα. Ούτε το σκορπίζει στα κεφάλια μας κάποιο αιθέριο πλάσμα σαν αυτό του πίνακα της σουρεαλίστριας Remedios Varo, «Το κρύο» (1948) που γεννήθηκε μια μέρα σαν σήμερα στις 16 Δεκεμβρίου 1908

Όπως γράφει ο συγγραφέας John Grant στο βιβλίο του «debunk it» σίγουρα είμαστε ένα πολύ έξυπνο είδος αυτού του πλανήτη. Αλλά όπως ακριβώς ο πιο ισχυρός υπολογιστής του κόσμου είναι τόσο καλός όσο το λογισμικό που θα του βάλουμε, έτσι κι ένας άνθρωπος δεν χρειάζεται απλώς να έχει την ικανότητα να σκέφτεται αλλά να ξέρει και πώς να το κάνει —κάτι που πρέπει να μάθει.

Πολλοί νομίζουν ότι η ορθολογική σκέψη είναι κάτι εντελώς φυσικό (για δοκιμάστε να πείτε σε κάποιον ότι δεν ξέρει πώς να σκέφτεται και μετά θα δείτε τι θα πάθετε). Πολλοί είναι επίσης αυτοί που λένε ότι το μόνο που χρειαζόμαστε είναι «κοινή λογική».

Εντάξει η κοινή λογική μπορεί να μας λέει ότι δεν πρέπει να πηδήξουμε από την 5όροφη πολυκατοικία (αν δεν σκοπεύουμε να αυτοκτονήσουμε). Ωστόσο το πρόβλημα είναι ότι η κοινή λογική μπορεί να είναι εξαιρετικά παραπλανητική. Αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο συχνά ανέντιμοι ή παραπλανημένοι κάνουν ψεύτικες εκκλήσεις στην κοινή λογική για να προσπαθήσουν να πείσουν τους άλλους ότι η μπούρδα τους είναι αληθινή.

Η κοινή λογική μπορεί να μας λέει ότι είναι γελοίο να πιστεύουμε ότι τα ανθρώπινα όντα και οι κατσαρίδες έχουν κάποια σχέση ή ότι αν η γη ήταν στρογγυλή σαν μπάλα που στριφογυρνάει γρήγορα θα μας είχε εκσφενδονίσει στο διάστημα, ή ότι ο χρόνος επιβραδύνεται όσο γρηγορότερα ταξιδεύετε. Ωστόσο όπως γνωρίζουμε όλα αυτά τα πράγματα είναι αληθινά.

Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι πρέπει να αγνοήσουμε την κοινή λογική, το αντίθετο μάλιστα συχνά μας είναι χρήσιμη. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να είμαστε συνεχώς σε εγρήγορση σε περίπτωση που προσπαθεί να μας οδηγήσει σε λάθος πορεία.

Ζούμε σε έναν κόσμο που συχνά φαίνεται να είναι γεμάτος ψευδείς ή/και άχρηστες πληροφορίες. Η κριτική σκέψη είναι το σουρωτήρι, που τις φιλτράρει, το εργαλείο που θα μας βοηθήσει να απομυθοποιούμε τα ψέματα.