Δουλειές του... ποντικιού

Τι αγοράζεις με 5 ευρώ; Οταν ένας στους τρεις αμείβεται με μισθό μικρότερο κι από το επίδομα ανεργίας κι όταν πάνω από 130.000 εργαζόμενοι κερδίζουν έως 100 ευρώ τον μήνα, με 5 ευρώ μπορείς να αγοράσεις σχεδόν τα πάντα: μεταφράσεις και συγγραφή κειμένων, σχεδιασμό ιστοσελίδας, κάτοψη ορόφου ή τεχνική υποστήριξη.

Η υποαμειβόμενη απασχόληση είναι παιδί του σοσιαλφιλελεύθερου εκσυγχρονισμού της Γερμανίας του 2003. Η εργασιακή απορρύθμιση βρισκόταν στον πυρήνα της διαβόητης Ατζέντας 2010 του τότε καγκελάριου Γκ. Σρέντερ, αφού παρουσιάστηκε ως ο μοχλός που θα μειώσει την ανεργία και θα οδηγήσει στην ανόρθωση της οικονομίας. Σήμερα, περισσότεροι από 7,1 εκατ. άτομα εργάζονται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης και δεν καταβάλλουν εισφορές στο ασφαλιστικό σύστημα, ενώ το 7,2% του συνολικού πληθυσμού καταφεύγει σε κρατικά επιδόματα προκείμενου να ενισχύσει το γλίσχρο εισόδημά του.

Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι ή μάλλον λάσπη στον βούρκο της υποτίμησης της εργασίας και το μοντέλο των mini-jobs αποδείχθηκε εξίσου δημοφιλές εξαγώγιμο προϊόν όσο τα γερμανικά πλυντήρια και αυτοκίνητα. Η «κινεζοποίηση» των εργασιακών σχέσεων, οι επίσημες και άτυπες ΕΟΖ (Ειδικές Οικονομικές Ζώνες) με τριτοκοσμικές συνθήκες εργασίας σε πρωτοκοσμικό έδαφος, οι δουλειές από πέντε, τρία, ένα έως και μηδέν ευρώ την ώρα είναι η νέα κανονικότητα, η κατάσταση εξαίρεσης που μάθαμε να ανεχόμαστε ως μόνιμη.

100 λέξεις, 1 ευρώ!

Τον ρόλο του διεθνοποιημένου γραφείου εύρεσης «μικρο-εργασίας» αναλαμβάνουν ψηφιακές πλατφόρμες, με ονόματα όπως «microworkers.com», «clickworkers.com» «fiverr.com», που λειτουργούν ως ιστοσελίδες «πληθοπορισμού» (crowdsourcing). Οι σελίδες φέρνουν σε επαφή υποψήφιους εργοδότες και εργαζόμενους μιας χρήσης, με ένα ποσοστό της πληρωμής να πηγαίνει στον μεσάζοντα-πλατφόρμα.

Οι μικρο-δουλίτσες πληρώνονται με ευτελή ποσά που ξεκινούν από μερικά λεπτά του ευρώ (ή λίγα σεντς του δολαρίου σε πλατφόρμες με έδρα τις ΗΠΑ) για μηχανικές εργασίες που απαιτούν ελάχιστη έως μηδενική εξειδίκευση, που εκτελούνται μέσω πληκτρολογίου – όπως η εγγραφή σε μια ιστοσελίδα ή να κάνεις «like» σε σελίδες στο facebook. Οι αμοιβές ανεβαίνουν κλιμακωτά ανάλογα με την προσφερόμενη υπηρεσία, ενώ σπάνια υπερβαίνουν τα 15 ευρώ ή δολάρια αντίστοιχα. Η πληρωμή γίνεται συνήθως μέσω paypal (πύλη ηλεκτρονικών πληρωμών για μεταφορές χρημάτων μέσω διαδικτύου).

Oι διεθνείς πλατφόρμες μικρο-εργασίας είναι καθεστώς εδώ και τουλάχιστον 10 χρόνια, με εκατομμύρια εγγεγραμμένους σε εκατοντάδες χώρες. Την τελευταία πενταετία έχουν κάνει την εμφάνισή τους και στην Ελλάδα, σε ιστοσελίδες με ονομασίες όπως «doulitsa.com» και «microdeals.gr», με σλόγκαν όπως «δουλειές υπάρχουν, μπες κι εσύ» ή «εργασίες που πολλοί άνθρωποι είναι πρόθυμοι να κάνουν για χρήματα».

Στις ηλεκτρονικές τους αγγελίες εκατοντάδες ψηφιακές περσόνες προσφέρουν υπηρεσίες από 5 ευρώ: «Θα απαντήσω 2 σύντομες ερωτήσεις σας για WordPress ή Joomla για 5€», «Θα φέρω νέους επισκέπτες/πελάτες στο site/blog/e-shop σου κάνοντας σταθερά content marketing για 10€», «Θα γράψω 4 κείμενα ποικίλης θεματολογίας για 15€», «Θα σας φτιάξω εβδομαδιαίο πρόγραμμα γυμναστικής/διατροφής για 10 ευρώ» κ.ο.κ.

Προσπαθώντας να έρθουμε σε επαφή με τους πωλητές μικρο-εργασίας, αντιληφθήκαμε ότι καμία συναλλαγή δεν επιτρέπεται εκτός πλατφόρμας, ούτε καν η ανταλλαγή email, πόσο μάλλον κινητών τηλεφώνων. Ως δημοσιογράφοι, το ενδιαφέρον μας τράβηξε ο… ανταγωνιστής μας «John3», που διαφημίζει τις υπηρεσίες συγγραφής άρθρων οποιασδήποτε θεματολογίας με αμοιβή μόλις 5 ευρώ οι 500 λέξεις. Zητώντας να μάθουμε περισσότερα από τον «John3», το μόνο που κατορθώσαμε είναι να λάβουμε ένα μέιλ από την εξυπηρέτηση πελατών του doulitsa.com: «Καλησπέρα σας. Αναλαμβάνω οποιαδήποτε θεματολογία σε Ελληνικά, Αγγλικά, Γερμανικά. Είναι seo friendly και αφορά είτε blog article, sales letter, ebook. Το κόστος είναι 5 ευρώ για 500 λέξεις. Στη διάθεσή σας, ευχαριστούμε» (seo: Search Engine Optimisation, σημαίνει ότι βελτιστοποιείς τις πιθανότητες να ανέβει και να παραμείνει η ιστοσελίδα σου ψηλά στις μηχανές αναζήτησης – είναι πανταχού παρόν στις αγγελίες των micro-jobs).

Οι περισσότερες υπηρεσίες που προσφέρονται αφορούν παραγωγή περιεχομένου για ιστοσελίδες, μεταφράσεις, απομαγνητοφωνήσεις, voice-over, υπηρεσίες προγραμματισμού ή online έρευνες, ενώ, όπως μας ενημερώνει ο πάροχος doulitsa.com, «με την ολοκλήρωση της εργασίας προστίθενται 4 ευρώ στον λογαριασμό σας μέσω pay-pal». Πρόκειται για τη μοναδική ένδειξη που φανερώνει ότι το ποσοστό της προμήθειας είναι 20%. Επίσης δεν είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε αν πίσω από τις ψηφιακές περσόνες κρύβονται και ισάριθμοι πραγματικοί εργαζόμενοι ή απλώς πρόκειται για κλωνοποίηση ψηφιακών υπηρεσιών που μπορεί να μην προέρχονται καν από την Ελλάδα.

Το καθεστώς της ασφάλισης και φορολόγησης αυτού του είδους των ανεξάρτητων υπηρεσιών είναι εξαιρετικά θολό σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς τυπικά πρόκειται για «ανεξάρτητους συμβασιούχους». Είναι ένα είδος ελεύθερου επαγγελματία που κινείται στην γκρίζα ζώνη μεταξύ μαύρης εργασίας, άτυπης οικονομίας και εθελοντισμού, καθώς δεν πρόκειται για τυπικές μισθωτές υπηρεσίες.

Mια άλλη, διόλου ευκαταφρόνητη υποκατηγορία στις διαδικτυακές δουλειές του ποδαριού -ή μάλλον του ποντικιού- είναι οι έρευνες αγοράς, στις οποίες ο συμμετέχοντας πληρώνονται με δωροκουπόνια. Εννοείται ότι το ψηφιακό Ελντοράντο των micro-jobs είναι πεδίον δόξης λαμπρόν για κάθε είδους τσαρλατάνους και εκμεταλλευτές, με τον υποψήφιο ψηφιακό σκαπανέα να πηγαίνει για μικρο-μαλλί και να βγαίνει μικρο-κουρεμένος.

Οι «δουλίτσες των 5 ευρώ» δεν ανθούν μόνο ούτε κυρίως στο διαδίκτυο. Δεν είναι παρά η ψηφιακή εκδοχή των κάθε είδους mini-jobs της πλάκας, από διανομή φυλλαδίων μέχρι τηλεφωνικές πωλήσεις και ψάρεμα πελατών στον δρόμο για εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Μια παραπλήσια εκδοχή τους είναι η πανευρωπαϊκά καθιερωμένη «work on demand» ή αλλιώς «κατά παραγγελία εργασία». Πρόκειται για τους έκτακτους, ωρομίσθιους και κατ’ αποκοπήν εργαζόμενους, που ενίοτε απασχολούνται με συμβάσεις της «μίας ημέρας» ή και μηδενικών ωρών. Κοινώς, εργαζόμενοι-αναπληρωματικοί, που περιμένουν στον πάγκο καβάντζα με τη συνεννόηση «θα σε πάρω αν σε χρειαστώ».

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο για αυτού του είδους την εργασιακή σχέση, ούτε έχουν εκπονηθεί μελέτες ή έρευνες οι οποίες να αναφέρονται στο συγκεκριμένο ζήτημα. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τα συνήθη χαρακτηριστικά/περιεχόμενο που έχει η «κατά παραγγελία εργασία», καθώς και ορισμένες πρακτικές που εφαρμόζονται στην ελληνική αγορά εργασίας εδώ και πολλά έτη, αυτού του είδους οι εργασιακές σχέσεις ανθούν σε κλάδους όπως ο επισιτισμός, ο τουρισμός, η διοργάνωση εκδηλώσεων (από κέτερινγκ μέχρι υπηρεσίες θεάματος-ακροάματος).

H διαφορά της «υλικής» από την «άυλη» σφαίρα προσφοράς εργασίας είναι ότι αν στις διάφορες αγγελίες «ζητούνται νέοι για εξωτερικές εργασίες», υπάρχει έστω ένας ορατός, φυσικός εργοδότης, από τον οποίο μπορείς να διεκδικήσεις τα χρωστούμενα, στις απρόσωπες ψηφιακές πλατφόρμες δεν υπάρχει καν αυτό. Κανένας δεν εγγυάται ότι θα πληρωθείς τα χρήματά σου ή ότι η εργασία που θα αγοράσεις είναι από άνθρωπο, ψηφιακό bot ή κάποια εφαρμογή-generator που γεννάει παραμετροποιημένες υπηρεσίες κατ’ απαίτηση, όπως οι διάφορες μηχανές ψηφιακής μετάφρασης.

Το μόνο δεδομένο είναι ότι οι εξευτελιστικές αμοιβές των ψηφιακά παρεχόμενων υπηρεσιών και ο συνεχής μπαμπούλας της ρομποτοποίησης της εργασίας ρίχνουν ακόμα πιο χαμηλά τον πήχη. Ή αλλιώς: Γράφε αρθράκια, φτιάχνε ιστοσελίδες, μετάφραζε κείμενα, ανέβαζε αναρτήσεις στο διαδίκτυο, πιο γρήγορα, πιο φτηνά, πιο seo friendly, χωρίς να ζητάς πλήρη μισθό, ασφάλιση, ένσημα και άλλες πολυτέλειες, αλλιώς θα το κάνουν ο «John3» και η «mairoula» για 5 ευρώ ή κάποιο κινεζικό ρομπότ για ακόμα λιγότερα.

ΣΕΒ: «oυτοπία τα εργατικά δικαιώματα»

Η αυλαία της μνημονιακής εποχής είναι πια το μεγάλο στοίχημα για τη χώρα. Κι ενώ η κυβέρνηση αναζητά τρόπους χαλάρωσης της ασφυκτικής επιτροπείας και διαπραγματεύεται τους όρους εξόδου για την περίφημη «επόμενη μέρα», οι εργοδότες της χώρας στέλνουν κι αυτοί τα δικά τους μηνύματα προς πάσα κατεύθυνση. Ετσι, καθόλου τυχαία και πρώτος από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ο ΣΕΒ έσπευσε να οργανώσει συνέδριο τον Οκτώβριο με θέμα «Το μέλλον της εργασίας μετά το μνημόνιο».

«Ανιστόρητη ουτοπία» είναι λοιπόν για τον Θόδωρο Φέσσα η επιστροφή στο προ κρίσης εργασιακό καθεστώς, ενώ ο ΣΕΒ προτείνει:

• οι αναδιανεμητικές στρατηγικές δεν οδηγούν πουθενά, αν δεν υπάρξει πρώτα ανάπτυξη
• η πορεία των μισθών πρέπει να συνδέεται και να εξαρτάται από την πορεία της παραγωγικότητας
• πρέπει να δημιουργηθεί μια ευέλικτη αγορά εργασίας που να εστιάζει στη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας και της επιχείρησης
• δεν μπορούν να υπάρχουν εισοδήματα, παροχές και προνόμια χωρίς παραγωγικό αντίκρισμα και στήριξη από την πραγματική οικονομία

Στο συνέδριο ο ΣΕΒ παρουσίασε τις απόψεις του για όλα τα εργασιακά θέματα (από τις συλλογικές συμβάσεις μέχρι την εργασία στην ψηφιακή εποχή). Αλλά, κυρίως μας παρουσίασε πώς θεωρούν ότι είναι «η αληθινή δημοκρατία και η κοινωνική ευημερία» τα μεγάλα αφεντικά σε αυτή τη χώρα. Είναι ένας πρωτότυπος όσο και απύθμενου θράσους ορισμός.

Ετσι όπως μας παρέδωσαν τον ορισμό, η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Μέχρι σήμερα, γιατί αύριο ξημερώνει μια άλλη μέρα για τον ΣΕΒ: δημοκρατία λοιπόν για τους βιομήχανους «είναι το ισοζύγιο μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των πολιτών». Εκτός από τον οικονομίστικο ορισμό όμως, τα δικαιώματα τίθενται κι αυτά στην ευχέρεια του Προκρούστη των αριθμών: «Κάθε δικαίωμα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τη δυνατότητα ή την αδυναμία της χώρας να ανταποκριθεί σε αυτό από πλευράς υλικών όρων και διαθέσιμων πόρων».

Οπως λέει και μια παροιμία των Μασάι, η ιστορία του κυνηγιού θα ήταν διαφορετική αν τη διηγούνταν τα λιοντάρια. Για την ώρα ακούμε μόνο τους βρυχηθμούς των κυνηγών…

Διαφορετικά ονόματα, κοινά χαρακτηριστικά

Αφού λοιπόν τα εργασιακά δικαιώματα πρέπει να τα θεωρούμε ουτοπία, ας ρίξουμε μια ματιά στο μέλλον όπως το περιέγραψε ο πρόεδρος των βιομηχάνων κ. Φέσσας. Κατ’ αρχήν πρέπει να ξεπεράσουμε «την κουλτούρα εμμονής στα στείρα πρότυπα του παρελθόντος και την άρνηση στις αλλαγές», ενώ δεν πρέπει «να δαιμονοποιούμε απόψεις, προκαταβάλλοντας θέσεις», αφού «ο διάλογος για το μέλλον της εργασίας είτε θα είναι ανοιχτός και απροκατάληπτος είτε δεν θα γίνει καθόλου».

Χωρίς προκαταλήψεις λοιπόν ο ΣΕΒ προτείνει «πολλαπλά εργασιακά καθεστώτα» όπως:

• συμβάσεις εργασίας με πληθοπορισμό (crowdwork, συλλογή υπηρεσιών με εξωτερική ανάθεση καθηκόντων σε μία μεγάλη ομάδα ανθρώπων ή κοινότητα συνήθως μέσω internet)
• συμβάσεις απασχόλησης «μηδενικών ωρών» (zero hours contracts, ο εργοδότης μπορεί να απασχολήσει τον εργαζόμενο για όσες ώρες κρίνει, για παράδειγμα, μια ημέρα οχτώ ώρες, την επομένη δύο)
• συμβάσεις σύντομης διάρκειας (short term contracts, προσωρινής εργασίας)
• συμβάσεις εργασίας κατά παραγγελία (on demand work)
• μικροσυμβάσεις (mini jobs, με ανώτατο πλαφόν στις αποδοχές κάτω από τον ελάχιστο μισθό)
• τηλε-εργασία
• εργασία βάσει δελτίου/κουπονιών (voucher-based work, αντικατάσταση μέρους ή όλης της αμοιβής από κουπόνια)
• συμβάσεις έργου ή ανεξαρτήτων υπηρεσιών
• συμβάσεις επιμερισμού θέσεων εργασίας (job sharing, μία θέση εργασίας για δύο φτηνότερους εργαζόμενους)

«Οι νέες μορφές απασχόλησης, εκτός από τις πολλές διαφορετικές ονομασίες, έχουν και πολλά κοινά χαρακτηριστικά», όπως μας εξηγεί η Πέννυ Γεωργιάδου από το ελληνικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Εργασιακές Σχέσεις (EIRO): ευέλικτα ωράρια σύμφωνα με τις ανάγκες του εργοδότη, χαμηλότατες αμοιβές που δεν επαρκούν για τις ανάγκες του εργαζόμενου, απουσία κοινωνικής προστασίας, ανυπαρξία εργασιακών δικαιωμάτων και συλλογικής εκπροσώπησης, ανασφάλεια, απουσία προοπτικών καριέρας, δήθεν «αυτοαπασχόληση».

Κατά την επιστημονική συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, οι νέες μορφές απασχόλησης έχουν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται στην Ευρώπη και διεθνώς. Εκθεση του Eurofound (2015) διαπιστώνει ότι «οι συμβάσεις μηδενικών ωρών» έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία 10 χρόνια, σε χώρες όπως οι Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Σουηδία, Βρετανία και συναντώνται συνήθως σε κλάδους όπως εμπόριο, φύλαξη, καθαρισμός, επισιτισμός, τουρισμός, διασκέδαση.

Αυτές οι μορφές εργασίας, επίσης, δεν συνιστούν επιλογή του εργαζόμενου. Σύμφωνα με την 6η Ευρωπαϊκή Ερευνα Εργασιακών Συνθηκών (Eurofound 2016), το 56% των εργαζόμενων αναφέρει ότι η ευελιξία του χρόνου εργασίας επιβάλλεται από τον εργοδότη χωρίς καμία πιθανότητα αλλαγής.

Επιπλέον, τέτοιου είδους μορφές εργασίας δεν τους επιτρέπουν -εκτός των άλλων- να προγραμματίσουν ούτε την προσωπική τους ζωή. Τέλος, το 59% των αυτοαπασχολούμενων δηλώνει ότι αυτό δεν ήταν στις προτιμήσεις του, ενώ το 20% ότι δεν είχε άλλη επιλογή εργασίας.

100 ευρώ τον μήνα και 4-8 ένσημα

Η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη (αντ)επανάσταση σε σχέση με τη λειτουργία της αγοράς εργασίας και ιδίως μέσα σε συνθήκες κρίσης και υψηλής ανεργίας φέρνει τον πλήρη (εξ)ευτελισμό της εργασίας ως μέσου αξιοπρεπούς βιοπορισμού. Ο νέος εφιάλτης της εργασιακής ζούγκλας είναι μια νέα γενιά των 100 ευρώ τον μήνα και των 4-8 ενσήμων! Είναι ακόμα πιο τρομακτικό από αυτόν τον εφιάλτη των εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων με μερική απασχόληση και μισθό που δεν ξεπερνά τα 400 ευρώ.

Αυτοί οι «εργαζόμενοι» υπάρχουν παντού: προώθηση προϊόντων μέσω τηλεφώνου, e-shops, σεκιούριτι, καθαρίστριες εργολάβων, αλλά και καθαρίστριες σχολείων, ντελίβερι. Χαρακτηριστική περίπτωση που ήρθε στην Ομοσπονδία μας: εργαζόμενος που συμφώνησε να εργαστεί ως πωλητής και να αμειφθεί για 2ωρη απασχόληση ημερησίως. Τόση είναι η σύμβασή του, τόση και η ασφάλισή του. Στην πράξη, βρέθηκε να τρέχει στον δρόμο για πάνω από 8 ώρες για 90 ευρώ και «μπόνους» 4% επί των «όποιων πωλήσεων».

Πώς θα υπερασπίσουμε και θα οργανώσουμε όλη αυτήν την εργασιακή επισφάλεια, αυτούς τους εργαζόμενους των 100-400 ευρώ; Αυτό είναι το υπαρξιακό πρόβλημα των συνδικάτων σήμερα.

Επισπεύδεται η οριστική νίκη του κεφαλαίου

Ολες αυτές οι συμβάσεις υπερ-ευέλικτης και άκρως επισφαλούς εργασίας, ως προς τη δομή και το περιεχόμενό τους, δεν είναι ακριβώς νέες ή καινοτόμες, εφόσον απαντούν ήδη στα πρώιμα χρόνια της μισθωτής εργασίας πριν από την καθιέρωση των πρώτων κανόνων της εργατικής νομοθεσίας, ενώ ευδοκιμούν από δεκαετίες σε πολλές γωνιές του πλανήτη με μειωμένη κοινωνική προστασία.

Τα τελευταία δε χρόνια, με το πρόσχημα ιδίως της οικονομικής κρίσης και της αύξησης της ανεργίας, επεκτείνονται, ριζώνουν και καθολικοποιούνται (κλαδικά ή ηλικιακά) ακόμη και στον ευρωπαϊκό χώρο. Η προσπάθεια νομικής κατοχύρωσής τους από τις γνωστές οικονομικές και πολιτικές ελίτ και στην Ελλάδα δεν εγγράφεται σε ένα πλαίσιο (ευέλικτης έστω) ρύθμισής τους, αλλά εξυπηρετεί έναν διπλό στόχο.

Από τη μια, επιδιώκεται η αποφυγή κυρώσεων κατά την ελεγκτική ή δικαστική διαδικασία στον βαθμό που αξιοποιείται ακόμη το νομικό οπλοστάσιο της τυπικής εργασιακής σχέσης. Από την άλλη, επισπεύδεται η οριστική ιδεολογική νίκη του κεφαλαίου σε βάρος της εργασίας και συγκεκριμένα η αποσύνδεση της εργασίας και των κοινωνικών δικαιωμάτων και η αμετάκλητη διάρρηξη της «κοινωνικής συναίνεσης» πάνω στην οποία οικοδομήθηκαν οι αγορές εργασίας, εκεί όπου η οργανωμένη εργατική δράση την είχε επιβάλει.

Via : www.efsyn.gr