του Δημήτρη Σούρδη *
Κάθε ιστορικό κείμενο αποτελεί μία αφήγηση η οποία δεν παραθέτει απλώς γεγονότα και συμβάντα αλλά δίνει και ένα ορισμένο νόημα σε αυτά. Κάθε ιστορικός παίρνει θέση υπέρ ή κατά των ιστορικών ρευμάτων που περιγράφει, ανάλογα με τη δική του πολιτική άποψη. Όταν επιχειρεί να ερμηνεύσει το νόημα της ιστορίας στο σύνολό της, υπονοεί τις δικές του επιθυμίες σχετικά με την πορεία της ιστορίας. Ο υποστηρικτής της προόδου βλέπει μία γραμμική ανοδική πορεία ενώ ο θιασώτης των κύκλων διαπιστώνει ότι υπάρχουν (ή τουλάχιστον υπήρξαν μέχρι τώρα) ιστορικοί κύκλοι ανόδου και καθόδου, αλλά συνήθως αρέσκεται να υπολογίζει τους κύκλους του με τέτοιο τρόπο ώστε να προκύπτει μια πρόβλεψη για την επόμενη περίοδο σύμφωνη με τις δικές του πολιτικές πεποιθήσεις. Έτσι ο σοσιαλιστής βλέπει τον επερχόμενο σοσιαλισμό, ο απαισιόδοξος το επικείμενο τέλος του κόσμου και ο υποστηρικτής των φυλετικών θεωριών βλέπει την ισχυρότερη φυλή (φυσικά τη δική του) αναπόφευκτα νικήτρια.
Όλοι αυτοί οι ιστορικοί έχουν να αντιμετωπίσουν την δυσκολία ότι η ιστορία, εκτός από το υλικό που φαίνεται να επιβεβαιώνει τις θέσεις τους, διαθέτει τουλάχιστον άλλο τόσο που τις διαψεύδει. Για να υποστηρίξουν την άποψή τους φιλτράρουν κατάλληλα το πραγματικό ιστορικό υλικό. Αναφέρουν στο περιθώριο ή και παραλείπουν ό,τι δεν ταιριάζει, ενώ αναπτύσσονται ευρέως και υπερτονίζονται εκείνα τα επιλεγμένα γεγονότα που είναι σε συμφωνία με τη θέση τους, έτσι ώστε το συμπέρασμα να προκύπτει αβίαστα. Αυτό δεν διαφέρει και πολύ από την πρακτική που επεφύλασσε στα θύματά του ο Προκρούστης. Αν ήταν πιο ψηλοί από το κρεβάτι του, έκοβε τα άκρα που προεξείχαν, αν ήταν πιο κοντοί, τους τέντωνε με τη βία μέχρι να καλύψουν το μήκος του κρεβατιού.
Μια ιστοριογραφία χωρίς τάσεις δεν είναι δυνατή. Θα ήταν εξάλλου πληκτική. Ο Theodor Lessing χαρακτήρισε την ιστορία ως «Νοηματοδότηση» του «Άνευ Νοήματος». Η Ιστορία από την φύση της μάλλον δεν έχει κανένα νόημα, τουλάχιστον κανένα που θα ανταποκρινόταν στις ιδέες μας για το καλό και το κακό, την πρόοδο και την οπισθοδρόμηση κ.λπ.· εμείς της δίνουμε το νόημα που μας ταιριάζει.
Παρεμπιπτόντως να αναφέρουμε ότι το ίδιο συμβαίνει και με τα ειδησεογραφικά κείμενα που δημοσιεύονται στα ΜΜΕ ή με αυτά στα κοινωνικά μέσα. Ο συντάκτης στην συντριπτική πλειοψηφία των, αποδίδει στα γεγονότα εκείνο το νόημα που ταυτίζεται με τις ήδη διαμορφωμένες δικές του κοινωνικές αντιλήψεις.
Η εμπλοκή μας με την ιστορία είναι αναπόφευκτη. Η συνείδηση, η ταυτότητα και η μνήμη μας ορίζονται πρωταρχικά σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οφείλουμε να αφήσουμε την Ιστορία να ορίζει την δράση μας, ειδικά όταν κατανοούμε ότι αυτή (η όποια) έχει προκύψει από την «Προκρούστεια κλίνη». Από το να μας «κυβερνούν οι νεκροί»* (που ως έναν βαθμό πάντοτε θα το κάνουν) είναι προτιμότερο να επιδράσουμε στα γεγονότα σύμφωνα με την βούλησή μας, ώστε να προκύψει ένα πιο ανθρώπινο μέλλον με ελευθερία και ισότητα, σε έναν βιώσιμο πλανήτη.
* Πρόκειται για έναν αφορισμό του Auguste Comte
* Μέλος της πολιτικής επιτροπής της Πράσινης Αριστεράς
