του Οδυσσέα Βουδούρη
Ο εθελοντικός τομέας και η κοινωνική επιχειρηματικότητα αποτελούν ένα νέο, πρωτόγνωρο πεδίο που ενδέχεται να αλλάξει τα όρια της αντιπαράθεσης κράτους-αγοράς και σε περιόδους κρίσης να παρέχουν σημαντικές διεξόδους απασχόλησης. Ο «τρίτος τομέας» δεν πρέπει να αποτελεί ούτε το φτωχό συγγενή, ούτε το χέρι βοηθείας της οποιασδήποτε κυβέρνησης. Έχει ένα ξεχωριστό ρόλο στη ζωή μιας χώρας, συμβάλλοντας τόσο στην κοινωνική συνοχή όσο και στην οικονομική ανάπτυξη.
Ιστορικά, ο τρίτος τομέας αναπτύχθηκε διαφοροποιούμενος από τον ιδιωτικό και τον κρατικό τομέα και εξαρχής λειτούργησε με δικά του κριτήρια και δικούς του στόχους, καθαρά κοινωνικούς. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι καλύπτει ανάγκες πρωτίστως στο χώρο της υγείας, της παιδείας, της προστασίας του περιβάλλοντος, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλων ευαίσθητων κοινωνικών τομέων, όπως τα προβλήματα των αστέγων και των ανέργων, την ένταξη των μεταναστών στις μεγάλες μητροπολιτικές πρωτεύουσες κλπ.
Σε αντίθεση με τον ιδιωτικό αγοραίο τομέα, όπου το αποκλειστικό κίνητρο είναι το κέρδος και η μεγιστοποίησή του, ο τρίτος τομέας κινείται στο πλαίσιο της κοινωνικής ωφελιμότητας. Ορίζεται επίσης σε διαφοροποίηση με τον κρατικό τομέα, αφού ο τρίτος τομέας στηρίζεται στην ελεύθερη πρωτοβουλία και τον εθελοντισμό. Η άνθισή του έρχεται, επομένως, να διαψεύσει και τους φονταμενταλιστές του κράτους και του φονταμενταλιστές της αγοράς, αποδεικνύοντας ότι μια κοινωνία εμπεριέχει κάτι περισσότερο και ποιοτικά διαφορετικό από την καθεστωτική δύναμη και το χρήμα.
Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα που προβάλει σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα είναι το εξής: πώς πρέπει να διαμορφωθεί ο τρίτος τομέας για να αποτελέσει μοχλό μετασχηματισμού των κοινωνιών μας, ανάλογο με τον οικονομικό μετασχηματισμό, που επέφεραν η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη και ο κρατικός παρεμβατισμός στη διάρκεια των δύο προηγούμενων αιώνων;
Κατά τη γνώμη μου, για να εκπληρώσει τον ιστορικό του ρόλο, ο τρίτος τομέας θα πρέπει να ενσωματώσει, παράλληλα με τους μέχρι τώρα γνωστούς τομείς των ΜΚΟ, και οικονομικές δραστηριότητες. Συνεπώς θα πρέπει να ενσωματώσει στην λειτουργία του την έννοια του κέρδους. Κέρδους όχι σε όφελος του ιδιώτη/επιχειρηματία/επενδυτή, αλλά κέρδους που θα επανεπενδυθεί και θα εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τους πρωταρχικούς κοινωνικούς σκοπούς. Του κέρδους δηλαδή ως μέσω και όχι ως αυτοσκοπό. Και βέβαια σε πλήρη διαφοροποίηση από την βασική αρχή του νεοφιλελεύθερου χρηματιστηριακού καπιταλισμού που συνοψίζεται ως εξής: μεγιστοποίηση του κέρδους, άμεση και πάση θυσία.
Διαφορετικά πως μπορεί να είναι πραγματικά επωφελή για την κοινωνία τα αυτοδιαχειριζόμενα νοσοκομεία υπαρκτά σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, που δεν ανήκουν ούτε στο κράτος, ούτε σε ιδιώτες, αλλά σε κοινωνικές οργανώσεις προερχόμενες π.χ. από εργατικά συνεταιριστικά κινήματα, επαγγελματικές ή εκκλησιαστικές οργανώσεις κλπ; Στον τομέα αυτό άλλωστε συμμετέχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι, που έχουν επιτυχή πορεία και γνώση της οικονομικής σφαίρας και θέλουν να τις θέσουν στην υπηρεσία της κοινωνικής σφαίρας. Πόσους άστεγους, για παράδειγμα, δεν έσωσε στην Βρετανία, η έκδοση του περιοδικού «Big Issue»; Ή ακόμη πόσους ανθρώπους δεν έβγαλε από την απόλυτη φτώχεια στο Μπαγκλαντές η αποκαλούμενη «Τράπεζα των Φτωχών», που εμπνεύστηκε ο Νομπελίστας οικονομολόγος Δρ. Γιούνους;
Ταυτόχρονα, βέβαια μέσα σε αυτά τα σχήματα απαιτείται να εξασφαλιστεί ο ζωτικός χώρος για τη συμμετοχή και δράση του εθελοντή, που δεν έχει καμία υλική εξάρτηση και μεταφέρει την ανιδιοτέλεια, τον ενθουσιασμό, το δυναμισμό και την πίστη στο όραμα. Επίσης, πρέπει να εξασφαλιστεί η διαφάνεια και η αξιοκρατία στις σχέσεις μεταξύ του δημόσιου τομέα και του τρίτου τομέα. Στα θέματα αυτά υπάρχει μεγάλο κενό στην Χώρα μας, το οποίο μπορεί να καλυφθεί με την ίδρυση μιας κατάλληλης Ανεξάρτητης Αρχής, μετά βέβαια από διάλογο με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς.
