του Δημήτρη Σούρδη *
Νεοφιλελευθερισμός: Ο Άνθρωπος ως Εμπόρευμα
Ως «νεοφιλελευθερισμό» κατανοούμε σήμερα πρωτίστως μία οικονομική πολιτική και κατ’ επέκταση ένα οικονομικό σύστημα, που χαρακτηρίζεται κυρίως από την ελάχιστη δυνατή παρουσία οικονομικής δραστηριότητας του κράτους και την πλήρη απελευθέρωση των αγορών με την κατάργηση των οικονομικών συνόρων. Από το 1980 και μετά αντικατέστησε την κυρίαρχη μέχρι τότε «κεϋνσιανή» οικονομική πολιτική, που το κράτος είχε ενεργό ρυθμιστικό ρόλο, λόγω της αδυναμίας αυτής να αντιμετωπίσει την ύφεση, που ακολούθησε τις πετρελαϊκές κρίσεις των αρχών της δεκαετίας του 1970.
Η πολιτική αυτή όμως όχι μόνον δεν αντιμετώπισε την ύφεση (οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι οι χαμηλότεροι εδώ και πολλά χρόνια), αλλά είχε και πρόσθετες αρνητικές συνέπειες για τους συνηθισμένους ανθρώπους, όπως την φτωχοποίηση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, την δραματική αύξηση των ανισοτήτων, την υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας και υγείας και γενικά την συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η οικονομική δραστηριότητα του κράτους δεν μειώθηκε συνολικά. Το ποσοστό της συμμετοχής τους κράτους στο ΑΕΠ στις ευρωπαϊκές χώρες, παραμένει στα επίπεδα των δεκαετιών 1960 – 1970. Εκείνο που μειώθηκε είναι η παροχή υπηρεσιών από το ίδιο το κράτος. Οι υπηρεσίες αυτές ανατίθενται σε ιδιώτες και το κράτος περιορίζεται στην διαχείριση των συμβάσεων. Η μετάβαση αυτή συνοδεύτηκε συνήθως, αντίθετα προς τις εξαγγελίες, από υποβάθμιση και αυτών των υπηρεσιών.
Παραδόξως αυτές οι αποτυχίες και ανεπάρκειες δεν εμπόδισαν την εδραίωση και αποδοχή του Νεοφιλελευθερισμού ακόμη και από μεγάλο μέρος λαϊκών στρωμάτων. Τι μπορεί να είναι εκείνο που καθιστά θελκτικό ένα οικονομικό σύστημα ακόμη και σε πολλούς από αυτούς που αποδεδειγμένα έχει οδηγήσει σε επιδείνωση της οικονομικής τους θέσης;
Ο «νεοφιλελευθερισμός» δεν αντικατέστησε απλώς μία οικονομική πολιτική που είχε φθάσει στα όριά της ή / και που αδυνατούσε να προσαρμοσθεί στις εξελίξεις. Εμφανίσθηκε ως η νέα πολιτική των παρατάξεων του φιλελεύθερου ρεύματος, που θα έδινε λύσεις σε πολιτικές που απέτυχαν στην εκπλήρωση των υποσχέσεών τους. Μην ξεχνάμε ότι τόσο ο φιλελευθερισμός όσο και ο σοσιαλισμός είχαν ως στόχο μία κοινωνία με ελευθερία και ισότητα. Οι πολιτικές παρατάξεις του σοσιαλιστικού ρεύματος αντίθετα δεν κατάφεραν να απεγκλωβιστούν από τις αγκυλώσεις τους και να παρουσιάσουν μία ανανεωμένη πολιτική. Έτσι είτε παρέμειναν σε έναν αποτυχημένο κρατισμό είτε υιοθέτησαν το πρόγραμμα του αντιπάλου.
Ο Νεοφιλελευθερισμός ως νέα ιδεολογία διατηρεί μεν την ελευθερία, αλλά αντικαθιστά την ισότητα με απόδοση στον καθένα αυτό που πραγματικά αξίζει, το οποίο προκύπτει από την «Αγορά», που δεν περιορίζεται σε εμπορεύματα και υπηρεσίες, αλλά εφαρμόζεται πλέον σε ολόκληρη την κοινωνία και κυριαρχεί σε ολόκληρη τη ζωή μας. Άμεσες συνέπειες αυτής της ιδεολογίας είναι ότι «πρέπει να ανταγωνιζόμαστε ο ένας τον άλλον και να προσαρμοζόμαστε», αφού ο ανταγωνισμός θεωρείται ως φυσική οργανωτική αρχή της ανθρώπινης δράσης και ότι το «άτομο είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για την ευτυχία ή δυστυχία του».
Με την κοινωνική αποδοχή του «Ανθρώπου ως εμπόρευμα», το «Πάντα να πουλάς τον εαυτό σου σωστά», κατέληξε σήμερα να είναι το κυρίαρχο σύνθημα της αυτοπραγμάτωσης.
* Μέλος της πολιτικής επιτροπής της Πράσινης Αριστεράς
