του Δημήτρη Σούρδη*
Συμπληρώθηκαν φέτος πενήντα χρόνια από την πρώτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον που πραγματοποιήθηκε το 1972 στη Στοκχόλμη.
Την ίδια χρονιά στα πλαίσια της προετοιμασίας της Διάσκεψης δημοσιεύεται η έκθεση «Τα Όρια της Ανάπτυξης» που εκπονήθηκε από μία ομάδα επιστημόνων υπό την αιγίδα της «Λέσχης της Ρώμης».
Σε αυτήν οι συγγραφείς προειδοποιούσαν ότι, χωρίς αλλαγή πορείας, η απεριόριστα αυξανόμενη κατανάλωση θα ξεπεράσει τελικά τους πεπερασμένους φυσικούς πόρους της γης και μέχρι τα μέσα του 21 ου αιώνα, θα οδηγήσει σε οικολογική και κοινωνική κατάρρευση.
Η έκθεση σημείωσε αναπάντεχη εκδοτική επιτυχία, διαβάστηκε και συζητήθηκε από εκατομμύρια ανθρώπους και βοηθούσης και της πετρελαϊκής κρίσης που ακολούθησε, επηρέασε σημαντικά και τις πολιτικές εξελίξεις.
Η συνέχεια όμως δεν ήταν ανάλογη της αρχικής αντίδρασης.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, τα συμπεράσματα της έκθεσης συχνότερα επικρίθηκαν ως «καταστροφολογία» παρά λήφθηκαν σοβαρά υπόψη.
Ωστόσο, η μελέτη περιείχε κάτι περισσότερο από μια πρόβλεψη.
Οι συγγραφείς περιέγραψαν διάφορες εναλλακτικές εξέλιξης ανάλογα με τις πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις.
Τα τελευταία χρόνια δημοσιεύτηκαν αρκετές μελέτες που εξέτασαν την εξέλιξη σε σχέση με τα σενάρια που περιγράφονται στην έκθεση της «Λέσχης της Ρώμης». Στην συντριπτική πλειοψηφία αυτών διαπιστώνεται ότι ο κόσμος μας εξελίσσεται σύμφωνα με τις προβλέψεις που περιγράφονται στο τυπικό σενάριο της έκθεσης του 1972 (της παραδοχής «business-as-usual»), που οδηγεί σε παγκόσμια κατάρρευση πιθανότατα στα μέσα του αιώνα μας και όχι αργότερα από το τέλος αυτού.
Τα πρώτα δείγματα αυτής αναμένονται στα μέσα της δεκαετίας του 2030 καθώς με τα ημίμετρα που λαμβάνονται η τάση αυτή μπορεί πλέον μόνο να μετριαστεί, αλλά όχι να αποτραπεί.
Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν όλες αυτές οι μελέτες αφήνουν κάποιο παράθυρο ελπίδας εάν δράσουμε έγκαιρα και ληφθούν μέτρα που απαιτούν γενναία αύξηση των δημοσίων δαπανών, ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και των αγορών για δημόσια αγαθά, καθώς και των αγορών τροφίμων, εργασίας και γης.
Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που βρίσκονται έξω από τον ορίζοντα του σημερινού πολιτικού κόσμου και του καθιερωμένου συστήματος αξιών και αντιλήψεων και είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν χωρίς ριζική αναδιοργάνωση της οικονομίας και της κοινωνικής οργάνωσης.
Επειδή όμως το οικολογικό αδιέξοδο δεν είναι διαπραγματεύσιμο και λαμβάνοντας υπόψη την προσαρμοστικότητα του καπιταλισμού, οι κυρίαρχες τάξεις θα αναγκαστούν να λάβουν μέτρα ώστε η κατάρρευση να μην οδηγήσει σε αφανισμό.
Η εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων με διατήρηση της υπάρχουσας κοινωνικής οργάνωσης, δεν φαίνεται εφικτή χωρίς οι δυτικές κοινωνίες να απωλέσουν σημαντικό μέρος της (όποιας) ελευθερίας και της ελπίδας (με τις όποιες πιθανότητες) να ανέλθει κάποιος κοινωνικά, δηλαδή εκείνα τα στοιχεία που σήμερα τις καθιστούν ελκυστικές και θα ομοιάζουν περισσότερο με αυταρχικά και ανελεύθερα καθεστώτα.
Μόνη ελπίδα για να μην συμβεί αυτό και να διατηρηθούν τουλάχιστον τα ιδανικά του διαφωτισμού (ελευθερία και ισότητα) είναι η ανάδυση αποφασιστικών κοινωνικών κινημάτων με ευρεία συμμετοχή.
Μέχρι τώρα ιστορικά έχει διαπιστωθεί ότι η αδράνεια και η ηττοπάθεια οδηγούν συχνά στην καταστροφή, αλλά έχει διαπιστωθεί επίσης ότι η λαϊκή κινητοποίηση και πίεση είναι σε θέση να επιφέρει μια ριζική αναδιοργάνωση της κοινωνίας.
Παρ’ ότι τα χρονικά περιθώρια στενεύουν και παρ’ όλο που οι κοινωνικές αντιδράσεις σήμερα υπολείπονται σημαντικά εκείνων πενήντα χρόνια πριν, ελπίζουμε σε μία απροσδόκητη αλλαγή, κάτι που στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν ήταν και τόσο
σπάνιο.
* Μέλος της πολιτικής επιτροπής της Πράσινης Αριστεράς
