Εικόνες σαν και αυτή, του ανοιχτού Ιλισού στο κέντρο της Αθήνας, φιλοδοξεί να αναβιώσει η πρόταση της «Ανάπλασης Αθήνας Α.Ε.» για αποκάλυψη της κοίτης του ποταμού σε μήκος 1,2 χλμ. και δημιουργία γραμμικού πάρκου, που θα ενώσει το Ολυμπιείο με το ΕΜΣΤ στο Φιξ.
Για πολλούς, η κάλυψη του ποταμού Iλισού ήταν ένα από τα πολλά «εγκλήματα» που συντελέστηκαν στην Αθήνα στο όνομα της προόδου. Στην εποχή της βέβαια, θεωρήθηκε ένα σημαντικό έργο υποδομής, ακόμα ένα βήμα «εκμοντερνισμού» της πρωτεύουσας, που επικύρωνε την επερχόμενη μονοκρατορία του αυτοκινήτου.
Περισσότερο από 60 χρόνια μετά, η αποκάλυψη ενός τμήματος της κοίτης του μπαίνει στη δημόσια συζήτηση, αλλά με τον πλέον αναπάντεχο τρόπο: λόγω της σημαντικής διάβρωσης που έχει υποστεί ο υπόγειος αγωγός. Η αποκάλυψη του Iλισού θα σημάνει τη δημιουργία ενός γραμμικού πάρκου, μήκους 1,2 χιλιομέτρου, που θα ενώσει τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου με το –αποκομμένο σήμερα– ΕΜΣΤ στο Φιξ.
Η πρόταση ανήκει στην «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.», το σχήμα που δημιουργήθηκε πέρυσι ως «διάδοχο» της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧΑ). «Η κάλυψη του Iλισού ολοκληρώθηκε τις δεκαετίες ’50 και ’60», λέει ο Νίκος Μπελαβίλας, πρόεδρος της «Ανάπλαση» και αναπλ. καθηγητής αστικού σχεδιασμού στο ΕΜΠ. «Επί μισό αιώνα, ο κλειστός αγωγός παρέμεινε χωρίς συντήρηση. Επιπλέον, η ΕΥΔΑΠ και άλλοι φορείς τον “έσπαγαν” πολλές φορές για να περάσουν τα δίκτυά τους, κάνοντας “μπαλώματα”. Κάπως έτσι φθάσαμε πέρυσι τον Οκτώβριο στην απόφαση να σταματήσει η διέλευση του τραμ πάνω από το τελευταίο τμήμα, που κρίθηκε επικίνδυνο στατικά. Η ιδέα μας λοιπόν ξεκίνησε από εκεί: γιατί να διαθέσουμε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για την ανακατασκευή του επικίνδυνου τμήματος της εγκιβωτισμένης κοίτης του Iλισού και να μην την αποκαλύψουμε με πολύ λιγότερα χρήματα;».
Η πρόταση της «Ανάπλαση Αθήνας» είναι να ανοιχτεί και πάλι η κοίτη του ποταμού κάτω από την οδό Καλλιρρόης, στο τμήμα από τη συμβολή με την Αρδηττού μέχρι το Φιξ. «Να δημιουργηθεί μια πράσινη και γαλάζια διαδρομή που να ξεκινάει από την Αγία Φωτεινή, όπου βρίσκεται και το μοναδικό τμήμα της αρχαίας κοίτης που σώζεται, και να καταλήγει 1,2 χλμ. μετά στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Ενα γραμμικό πάρκο πλάτους 30-40 μέτρων που θα πλημμυρίζει τον χειμώνα και θα μένει ξηρό το καλοκαίρι. Το έργο αυτό θα λειτουργήσει θετικά με πολλούς τρόπους, όχι μόνο ως διαδρομή πρασίνου και αντιπλημμυρικό έργο, αλλά και ως ένας περίπατος που θα συνδέσει το αποκομμένο σήμερα ΕΜΣΤ με τον μεγάλο περίπατο». Η ανάγκη προώθησης των έργων είναι επιτακτική. «Αν καταρρεύσει η σήραγγα του Iλισού, θα φράξει την πορεία του νερού και θα πλημμυρίσει ολόκληρο το κέντρο», λέει ο κ. Μπελαβίλας. «Είναι ένα ενδεχόμενο που κανείς μας δεν θέλει να σκεφθεί».
Η ιδέα προτάθηκε στους υπουργούς Υποδομών και Πολιτισμού, καθώς και στην Περιφέρεια Αττικής. Κατόπιν ιδρύθηκε μια ομάδα εργασίας στην οποία συμμετέχει ο Δήμος Αθηναίων και η «Αττικό Μετρό» (που είναι υπεύθυνη για το τραμ). Η παραλλαγή που εξετάζεται για τη διαδρομή του τραμ είναι να εισέρχεται χαμηλότερα στη λεωφόρο Συγγρού από το ύψος του Φιξ (από την οδό Κασομούλη στην Καλλιρρόης και μέσω της οδού Φρατζή να στρίβει στη λεωφόρο Συγγρού) και ακολούθως στη λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας έως το Σύνταγμα. Η λύση αυτή θα «απελευθερώσει» τη Βασιλίσσης Ολγας από τη διέλευση του τραμ και θα κάνει ευκολότερο το σχέδιο πεζοδρόμησής της.
Πεζοδρόμηση Βασ. Ολγας
Αν βέβαια η πρόταση αυτή προχωρήσει, θα ήταν μια καλή ευκαιρία να συνδυαστεί με την πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Ολγας, που θα ενοποιήσει τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου με το Ζάππειο και τον Εθνικό Κήπο. Η πεζοδρόμηση έχει μελετηθεί από την ΕΑΧΑ, ως κομμάτι του «μεγάλου περιπάτου» και θα μπορούσε να έχει ολοκληρωθεί πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, ωστόσο «ατύχησε» καθώς ζητήθηκε από τον Οργανισμό Αθήνα 2004 να παραμείνει σε κυκλοφορία. Το έργο επανήλθε στο προσκήνιο το 2010-11, οπότε και η μελέτη επικαιροποιήθηκε και εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το 2012.
Η σχεδιαζόμενη επέμβαση, όπως έχει μελετηθεί, θα δημιουργήσει έναν χώρο 20 στρεμμάτων στο πνεύμα της ΕΑΧΑ, με λιτές αρχιτεκτονικές χειρονομίες, έμφαση στη φύτευση και περιορισμένες νέες κατασκευές με στόχο ο χώρος να μένει ζωντανός το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας. Το έργο είχε εκτιμώμενο προϋπολογισμό 3,5 εκατ. ευρώ (ένα ποσό που δεν θεωρείται απαγορευτικό), αλλά πέρασε σε δεύτερη μοίρα όπως και τα υπόλοιπα έργα ανάπλασης που προωθούνταν την εποχή που ξεκίνησε η οικονομική κρίση.
Κάλυψη με επίκληση κινδύνου επιδημιών
«Σήμερον θάπτομεν τον Ιλισσόν». Η φράση του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά κατά τη θεμελίωση των έργων κάλυψης του ποταμού το 1939 έμεινε στην ιστορία, ωστόσο, δεν επρόκειτο για την πρώτη παρέμβαση που γινόταν στη φυσική κοίτη του Ιλισού.
Το ποτάμι, που πηγάζει από τον Υμηττό, δέχθηκε την πρώτη μεγάλη παρέμβαση στις αρχές του 20ού αιώνα. Επρόκειτο για την εκτροπή της κοίτης του ανάμεσα στην Καλλιθέα και στο Μοσχάτο, ώστε να εκβάλει στον φαληρικό όρμο (και όχι στον Κηφισό, όπου αρχικά κατέληγε).
Η κάλυψη του Ιλισού στο κέντρο της Αθήνας συνδέθηκε αρχικά με την κατασκευή του αποχετευτικού συστήματος της πρωτεύουσας. Η πρώτη μελέτη αφορούσε τη διευθέτησή του σε κλειστό αγωγό από τη σχολή Χωροφυλακής έως την οδό Σταδίου.
Τα έργα αυτά ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’30. Οι λόγοι που οδήγησαν στην πλήρη κάλυψη του ποταμού είναι πολλοί: σύμφωνα με τους μελετητές της ιστορίας του Ιλισού, προβαλλόταν ο κίνδυνος επιδημιών λόγω των ακάθαρτων στάσιμων υδάτων του.
Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε και το οικονομικό συμφέρον, καθώς η κάλυψη ήταν ένα «μεγάλο έργο» με πολλούς ισχυρούς υποψήφιους μνηστήρες.
Ο ακαδημαϊκός Δημήτριος Καμπούρογλου είχε πει για την κάλυψη του Ιλισού ότι «πρόκειται περί καταστροφής δευτέρας μετά την του Παρθενώνος, με την διαφοράν ότι εκείνον μεν τον κατέστρεψαν ξένοι, αυτόν δε πρόκειται να τον καταστρέψουν Ελληνες, ως τοιούτοι τουλάχιστον φέρονται εις τα μητρώα των αρρένων».
Σύγχρονες λεωφόροι
Τα έργα διευθέτησης και κάλυψης του Ιλισού ξεκίνησαν και πάλι τη δεκαετία του ’50 και ολοκληρώθηκαν μία δεκαετία αργότερα, στο πλαίσιο του «εκσυγχρονισμού» της πρωτεύουσας. Αυτή τη φορά η κάλυψη του ποταμού εξυπηρέτησε τη δημιουργία «σύγχρονων» λεωφόρων, που θα εξυπηρετούσαν τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό αυτοκινήτων.
Στη θέση του Ιλισού δημιουργήθηκαν η οδός Μιχαλακοπούλου, η Βασιλέως Κωνσταντίνου μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο, η Καλλιρρόης. Απέμεινε μόνο ένα μικρό ανοιχτό τμήμα (περί τα 200 μέτρα) κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, στην πίσω πλευρά του αρχαιολογικού χώρου του Ολυμπιείου, το οποίο σύλλογοι της περιοχής (όπως ο σύλλογος «Ο Αρδηττός») προσπαθούν επί χρόνια να διασώσουν και να αναδείξουν.
Via : www.kathimerini.gr
