Το τραγικό περιστατικό της «Υπόθεσης Ζακ Κωστόπουλου», αλλά και πρόσφατα γεγονότα ρατσιστικής βίας μού θύμισαν το σπουδαίο έργο «Πραγματεία περί ανεκτικότητας» του Βολτέρου.
Διαβάζω μια πρόσφατη έκδοση από τις εκδόσεις «Διαλέγεσθαι» σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα και με εισαγωγή του Θανάση Γιαλκέτση. Μάλλον ήταν φυσική η αντίδρασή μου να αναζητήσω το συγκεκριμένο βιβλίο.
Μετά την τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo πουλήθηκαν δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα της «Πραγματείας περί ανεκτικότητας», που παραμένει επίκαιρο μετά από δυόμισι αιώνες.
Κάθε φορά που βλέπουμε μια ολοφάνερη αδικία, κάθε φορά που η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, ο ρατσισμός πλήττουν τον κόσμο μας ο Βολτέρος γίνεται η φωνή της ανεκτικότητας, της δικαιοσύνης και της πολιτισμένης συμβίωσης.
Στο εισαγωγικό σημείωμα ο Θανάσης Γιαλκέτσης λέει χαρακτηριστικά: «Ο άνθρωπος των γραμμάτων δεν πρέπει να κλείνεται στον γυάλινο πύργο του, να στέκεται απόμακρος… απορροφημένος από τους στοχασμούς του. Ο Βολτέρος παίρνει θέση, δεν αποκρύπτει τη γνώμη του, τοποθετείται δημόσια, στρατεύεται. Αλλά η αγωνιστική του στράτευση είναι στράτευση υπέρ της ανεκτικότητας και αυτή η αξιακή επιλογή τον προστατεύει από τον κίνδυνο της δογματικής τύφλωσης και του φανατισμού».
Και της κομματικής γραμμής θα πρόσθετα, αναλογιζόμενη άλλους κατά τα άλλα προικισμένους δημιουργούς.
«Οταν σκοτώνει κανείς έναν άνθρωπο δεν υπερασπίζεται ένα δόγμα (ούτε την περιουσία του), αλλά σκοτώνει έναν άνθρωπο».
Η αρχή της ανεκτικότητας επιτάσσει, σήμερα περισσότερο από ποτέ, το Κράτος και η Εκκλησία να περιορίζονται αυστηρά μέσα στα δικά τους όρια: το Κράτος να φροντίζει για την εγκόσμια ειρήνη και την ευημερία των πολιτών και η Εκκλησία για τη σωτηρία των ψυχών. Την μεγαλύτερη αναστάτωση την προκαλούν η κακομεταχείριση και η ανελευθερία. Το ξέρουμε πια πολύ καλά.
Ποια ήταν όμως η αφορμή για να γράψει ο Βολτέρος αυτό το έργο; Μέσα στις πολλές καταδίκες μισαλλοδοξίας εκείνης της εποχής υπήρξε μία που τον αναστάτωσε όσο καμία άλλη. Ηταν η άδικη καταδίκη και ο μαρτυρικός θάνατος ενός αθώου, του προτεστάντη Ζαν Καλάς. Καταδικάστηκε άδικα για τον θάνατο του γιου του. Το έγκλημά του ήταν ότι υπήρξε οπαδός του προτεσταντισμού. Αρα ένοχος. Η παράνοια της εποχής στην πιο σκληρή εκδοχή της.
Ο Βολτέρος δεν κατάφερε να αλλάξει την απόφαση, αλλά αφού βρήκε τις αποδείξεις οδήγησε στη μεταμέλεια των οκτώ δικαστών της Τουλούζης που θανάτωσαν τον Καλάς. Και αυτό είναι το πρώτο κεφάλαιο της «Πραγματείας περί ανεκτικότητας».
Στο δεύτερο κεφάλαιο ο Βολτέρος μιλά για τις αδελφότητες, λέγοντας πως ναι μεν είναι σεβαστές γιατί έχουν έναν ηθικοπλαστικό ρόλο, ωστόσο αμφιβάλλει για το αν αυτό θα μπορούσε να αντισταθμιστεί με τις φρικαλεότητες που προκάλεσε ο φανατισμένος ζήλος τους.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το έβδομο κεφάλαιο με τον τίτλο: Αν η μισαλλοδοξία ήταν γνωστή στους Ελληνες. Και ίσως έχει μεγάλη σημασία να το ξαναδιαβάσουν οι ιθύνοντες αυτού του τόπου.
«Ισως να κάνω λάθος, αλλά μου φαίνεται ότι από όλους τους πολιτισμένους αρχαίους λαούς κανένας δεν ενόχλησε την ελευθερία της σκέψης. Ολοι είχαν μια θρησκεία, νομίζω όμως πως έκαναν με τους ανθρώπους ό,τι με τους θεούς τους: αναγνώριζαν όλοι έναν υπέρτατο θεό, αλλά τον συνόδευαν με ένα θαυμαστό πλήθος κατώτερων θεοτήτων. Είχαν μία μόνο λατρεία, αλλά επέτρεπαν ένα πλήθος από ιδιαίτερα συστήματα».
Οι Αθηναίοι, λέει, είχαν έναν βωμό αφιερωμένο στους ξένους θεούς, στους θεούς που δεν γνώριζαν. Υπάρχει άραγε καλύτερη απόδειξη ανεκτικότητας; Αυτό θα πρέπει να αναλογιστούν οι ακροδεξιές φωνές που με μανία αντιτάσσονται στην ανεξιθρησκία.
Κάθε κεφάλαιο της «Πραγματείας περί ανεκτικότητας» του Βολτέρου είναι ένας λίθος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ωστόσο θα ήθελα κάποτε να αποστηθίσω την προσευχή του 23ου κεφαλαίου, όχι για να την απευθύνω απαραίτητα προς τον Θεό αλλά για να την απευθύνω συχνά στον άνθρωπο που θέλω να είμαι.
Τελειώνοντας αυτό το κείμενο αφήνω εδώ ένα απόσπασμα:
«Κάνε οι μικροδιαφορές ανάμεσα στα ρούχα που σκεπάζουν τα ασθενικά μας σώματα, ανάμεσα σε όλες τις ανεπαρκείς μας γλώσσες, ανάμεσα σε όλα τα έθιμά μας, ανάμεσα σε όλους τους ατελείς νόμους μας, ανάμεσα σε όλες τις άφρονες απόψεις μας, ανάμεσα σε όλες τις καταστάσεις μας, τις τόσο άνισες στα μάτια μας και τόσο ίσες ενώπιόν σου, όλες αυτές οι λεπτές αποχρώσεις που διακρίνουν τα σωματίδια που λέγονται άνθρωποι να μην είναι σημάδια μίσους και διωγμού».
Ο Βολτέρος αυτό που στην πραγματικότητα έκανε δεν ήταν μια πραγματεία, αλλά ένα ευαγγέλιο που νομίζω πως θα πρέπει να έχουμε πάντα στη σκέψη μας.
Via : www.efsyn.gr
