Η Κολεκτίβα Εργασίας «Το Παγκάκι» στο Κουκάκι εδώ και 8 χρόνια συμμετέχει ενεργά σε συλλογικές δράσεις, όπως η Δικτύωση Συνεργατικών Εγχειρημάτων και το 1ο Co-Open Air Festival που ξεκινά στις 14 Οκτωβρίου στο εργοστάσιο της ΒΙΟ-ΜΕ στη Θεσσαλονίκη
Το Κουκάκι, η πυκνοκατοικημένη αλλά ανθρώπινη αθηναϊκή γειτονιά στη νότια πλευρά του λόφου Φιλοπάππου, ανάμεσα στην Ακρόπολη, τα Πετράλωνα και τη λεωφόρο Συγγρού, έχει αναδειχτεί την τελευταία πενταετία σε μια από τις πιο περιζήτητες συνοικίες της πρωτεύουσας.
Συνδυάζοντας την κεντρικότητα με την ιδιαιτερότητα, μια ανάσα από το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, γεμάτο εναλλακτικά στέκια και συνεταιριστικά εγχειρήματα, το Κουκάκι φιγουράρει στην πρώτη παγκόσμια πεντάδα του airbnb, της πλατφόρμας βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων.
Με όλο και περισσότερους κατοίκους να συνειδητοποιούν ότι το airbnb δεν είναι μόνο ευλογία αλλά και κατάρα, το Κουκάκι μετατράπηκε άθελά του σε γειτονιά- πειραματικό σωλήνα για το τι θα πει «ανάπτυξη» σε περιβάλλον κρίσης.
Μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Συμμετοχικού Σχεδιασμού LOCALidY επέλεξε το Κουκάκι ως αστικό πεδίο έρευνας για το πώς οι κοινωνικές μας επιλογές μεταλλάσσουν τον χώρο.
Η έρευνα παρουσιάστηκε δημόσια στο καλοκαίρι που μας πέρασε στη διημερίδα των Αλληλέγγυων Σχολείων στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, σε εργαστήριο για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και την εκπαίδευση.
Το Κουκάκι το οποίο ζωντάνεψε στα power point και τους πίνακες με ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία του Εργαστηρίου LOCALidY, που παρουσίασε η κοινωνιολόγος ερευνήτρια Ζωγραφιά Γιακουβάκη, δεν είναι η γειτονιά της ανόδου του real-estate και της ξέφρενης κούρσας των ενοικίων, ούτε η γειτονιά του τουριστικού εξευγενισμού.
Αντίθετα, η έρευνα εστιάζει στο πώς οι συλλογικές πρωτοβουλίες των κατοίκων και τα εγχειρήματα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, όχι μόνο δίνουν ζωή στην πόλη, αλλά επιπλέον λειτούργησαν συνεκτικά για τον κοινωνικό ιστό μειώνοντας την τάση των «λουκέτων».
Στον πεζόδρομο της Γεωργάκη Ολυμπίου, σύμφωνα με την έρευνα του LOCALidY, τα λουκέτα είναι μόλις 4%, ενώ σε άλλους δρόμους αγγίζουν το 49%. Η συνεργατική οικονομία δρα ενισχυτικά και για τους εμποροβιοτέχνες της περιοχής
Ανάμεσα στα βασικά ευρήματα της έρευνας, που διήρκεσε δύο χρόνια, είναι τα εξής:
◼ Καταγράφηκαν συνολικά 29 Συλλογικότητες, που εντάσσονται στις εξής κατηγορίες:
▸ Συνεργατικά και αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα επαγγελματικού χαρακτήρα: 24%
▸ Κοινωνικές δράσεις: 24 %
▸ Εκπαιδευτικοί και Αθλητικοί Φορείς: 17 %
▸ Πολιτιστικοί Φορείς: 17%
▸ Κινήματα Κοινωνικού-Πολιτικού χαρακτήρα 17%
◼ Μια δεύτερη ταξινόμηση έγινε με βάση τις αρχές λειτουργίας των εγχειρημάτων:
Εγχειρήματα με αρχές αυτοδιαχείρισης, το 59% (το 17% είναι καταλήψεις και στέκια ελευθεριακής κατεύθυνσης) και το 41% ακολουθούν ιεραρχική δομή παλαιού τύπου.
◼ Πραγματοποιήθηκε απογραφική έρευνα πεδίου σε 6 οικοδομικά τετράγωνα, γύρω από τον πεζόδρομο της Γ. Ολυμπίου που έχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση συνεργατικών εγχειρημάτων.
Τα ευρήματα ήταν τα εξής:
▸ Καταγράφηκαν 961 χώροι.
▸ Το 80% είναι χώροι κατοικίας και οι υπόλοιποι επαγγελματικοί χώροι.
▸ Η συντριπτική πλειονότητα των επαγγελματιών (8 στους 10) είναι κάτοικοι Κουκακίου. Ενα 10% μένει σε γειτονικές περιοχές (Ν. Κόσμο, Καλλιθέα, Πετράλωνα).
▸ Το 78% αξιολογεί τη σχέση του με την περιοχή ως «άριστη».
▸ Κενοί επαγγελματικοί χώροι είναι οι μισοί (49%) στην υπόλοιπη περιοχή μελέτης, όταν επί του πεζόδρομου της Γ. Ολυμπίου τα κενά είναι μόλις στο 4%.
▸ Στη Γ. Ολυμπίου διαπιστώνεται μεγάλη χωρική συγκέντρωση Υπηρεσιών Εστίασης (41%) σε πλήρη αντίθεση με τους υπόλοιπους δρόμους (μόλις 5%).
▸ Βασικό παράγοντα για τη μετεξέλιξη στην περιοχή φαίνεται πως αποτέλεσε η κολεκτίβα «Το Παγκάκι», ένα από τα πέντε πρώτα καταστήματα του πεζοδρόμου. Από το 2010 που λειτουργεί προσέλκυσε κόσμο στην περιοχή συμβάλλοντας σημαντικά στην αλλαγή του χαρακτήρα της από την κυριαρχία της κατοικίας. Δημιούργησε σχέσεις χωρικές (με τη γειτονιά), που διατηρήθηκαν και από το ίδιο το εγχείρημα για χρόνια. Ταυτόχρονα διατηρούσε επικοινωνία με άλλες ομάδες και συλλογικότητες, με εκδηλώσεις, συναντήσεις και συνελεύσεις στον χώρο του.
Συμμετέχοντες στην έρευνα (επαγγελματίες) ερωτήθηκαν για τη σχέση τους με το «Παγκάκι» και για τη σχέση τους με τα γειτνιάζοντα μεγάλα μουσεία.
Δείγμα της καλής συνύπαρξης και συνεργασίας είναι η κοινωνικότητα και η οικονομική δραστηριότητα που έχει αναπτυχθεί στον πεζόδρομο της Γ. Ολυμπίου.
Εκτός από την ύπαρξη των δύο συνεργατικών καφενείων («Παγκάκι» και «Ποτάμι»), τα καταστήματα της οδού κάνουν δράσεις από κοινού, όπως το αποκριάτικο γλέντι κάθε χρόνο με χιλιάδες επισκέπτες – με την τεχνική υποβοήθηση του δήμου.
Αλληλεγγύη και ανάπτυξη «από τα κάτω»
Ζωγραφιά Γιακουβάκη, μεταπτυχιακή ερευνήτρια και μέλος στο LOCALidY
«Τα συνεργατικά εγχειρήματα είναι πλεονέκτημα για μια περιοχή», λέει στην «Εφ.Συν.» η Ζωγραφιά Γιακουβάκη, που μελέτησε το Κουκάκι.
H κοινωνιολόγος Ζωγραφιά Γιακουβάκη μιλάει στην «Εφ.Συν.» για την πρωτότυπη έρευνά της για το Κουκάκι και το πώς η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία μπορεί να δώσει πνοή στις γειτονιές της πόλης.
Στην έρευνα αναδείχτηκε ότι τα εγχειρήματα της Κ.ΑΛ.Ο., σε συνέργεια με τα τοπικά κοινωνικά κινήματα, που είχαν και στο παρελθόν δώσει αγώνες για τους δημόσιους χώρους και τους κοινούς πόρους, συνέβαλαν ως θύλακες ανθεκτικότητας στην περιοχή. Οπου εντοπίζονται συλλογικότητες αυτοδιαχείρισης και υπάρχει κοινωνική δράση, δεν έχουμε τόση έκπτωση των οικονομικών λειτουργιών, ενώ συγκρατούνται παράλληλα οι τάσεις ακραίας τουριστικής εκμετάλλευσης.
● Γιατί επιλέξατε το Κουκάκι ως πεδίο μελέτης για τον συμμετοχικό σχεδιασμό και την Κ.ΑΛ.Ο.;
Επισκεπτόμασταν συχνά την περιοχή, καθώς μας προσέλκυε η ιδιαίτερη ταυτότητά της. Αυτή ήταν η αρχική πρόκληση. Υπάρχει μια ενεργή κοινωνία, κυρίως σε επίπεδο συλλογικοτήτων, και είχα την ευκαιρία να καταγράψω τα χαρακτηριστικά της.
Συγκέντρωση εγχειρημάτων Κ.ΑΛ.Ο., σύλλογοι, αυτοδιαχειριζόμενα σχήματα, συνεργατικά εγχειρήματα -κυρίως εστίασης αλλά και άλλου τύπου, όπως ο συνεταιρισμός μαστόρων και η θεατρική συνέργεια.
Πάντα αυτά τα εγχειρήματα λειτουργούν και ως πόλος έλξης για έναν ανήσυχο κόσμο και αναδεικνύουν μια ιδιαίτερα δυναμική κοινωνία.
Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα για το Κουκάκι σε σχέση με άλλες περιοχές.
● Τι καινούργιο μάθατε από την έρευνα;
Στην έρευνα αναδείχτηκε ότι τα εγχειρήματα της Κ.ΑΛ.Ο., σε συνέργεια με τα τοπικά κοινωνικά κινήματα που είχαν και στο παρελθόν δώσει αγώνες για τους δημόσιους χώρους και τους κοινούς πόρους, συνέβαλαν ως θύλακες ανθεκτικότητας στην περιοχή.
Οπου εντοπίζονται συλλογικότητες αυτοδιαχείρισης και υπάρχει κοινωνική δράση, δεν έχουμε τόση έκπτωση των οικονομικών λειτουργιών, ενώ συγκρατούνται παράλληλα οι τάσεις ακραίας τουριστικής εκμετάλλευσης.
● Εχετε κάνει κάποια μέτρηση οικονομικής βιωσιμότητας των εγχειρημάτων Κ.ΑΛ.Ο.;
Τα εγχειρήματα Κ.ΑΛ.Ο. όχι μόνο αποδεικνύονται ανθεκτικά, αλλά παράλληλα ενισχύουν συνολικά την κοινότητα σε επίπεδο αλληλοϋποστήριξης κατοίκων και επιχειρηματιών. Δημιουργείται ένας τύπος κυκλικής οικονομίας με εσωτερική αλληλοτροφοδότηση, ώστε να μην υπάρχει ξόδεμα προς τα έξω, αλλά αντίθετα να ενισχύεται η τοπική οικονομία.
● Εχετε συγκεκριμένα παραδείγματα;
Γίνεται ιδιαίτερα εμφανές σε περιοχές όπως ο πεζόδρομος της Γεωργάκη Ολυμπίου. Εκεί υπάρχει ιδιαίτερη συγκέντρωση συλλογικοτήτων Κ.ΑΛ.Ο.
Στον πεζόδρομο αυτό όλα σχεδόν τα καταστήματα παραμένουν σε λειτουργία με ποσοστό λουκέτων μόλις 4%, σε αντίθεση με την υπόλοιπη περιοχή που φτάνουν το 50%.
Επιπλέον η συγκέντρωση συνεργατικών εγχειρημάτων έχει επηρεάσει και τον χαρακτήρα των υπόλοιπων επιχειρήσεων και παρατηρούμε ευρύτερες δικτυώσεις.
Εχει επικρατήσει ύφος αναζήτησης και προβληματισμού, χαρακτηριστικό στη συνοικία.
Το πνεύμα της οριζοντιότητας και της αυτοδιαχείρισης διαχέεται και στα μη συνεργατικά εγχειρήματα και γι’ αυτό υπάρχει αρμονική συνύπαρξη και συνεργασία μεταξύ τους, χαρακτηριστική της περιοχής.
● Στην έρευνά σας καταγράφεται ότι η πλειονότητα των εγχειρημάτων Κ.ΑΛ.Ο. στο Κουκάκι βασίζεται στην αυτοδιαχείριση. Υπάρχει σε αυτό ένα πολιτικό μήνυμα;
Αναδεικνύεται η πλευρά της Κ.ΑΛ.Ο. με έμφαση στην αυτοδιαχείριση, που είναι κατά τη γνώμη μου και η ουσιωδέστερη πλευρά της κοινωνικής οικονομίας, χωρίς ανταγωνιστικά και αγοραία χαρακτηριστικά, χωρίς ιεραρχίες, αλλά με κοινωνική δράση και δράσεις αλληλεγγύης. Η περιοχή έχει παράδοση στην υποστήριξη του κοινού πλούτου, των Κοινών και των δημόσιων χώρων.
Τα «Κοινά» υποστηρίχθηκαν παλαιότερα από τους κατοίκους, με τη διεκδίκηση δημιουργίας των δύο πεζοδρόμων (Γ. Ολυμπίου – Δράκου) λόγω έλλειψης δημόσιων χώρων. Εισακούστηκαν και το αίτημα υλοποιήθηκε ήδη από τη δεκαετία του ’80.
Σχετικό και το κίνημα ενάντια στην περίφραξη του Λόφου του Φιλοπάππου, με έντονες κινητοποιήσεις από τους κατοίκους, που τελικά πέτυχε. Αλλο αίτημα που έχει διατυπωθεί είναι η ελεύθερη πρόσβαση σε αρχαιολογικούς χώρους και χώρους τέχνης.
● Το Κουκάκι είναι μια γειτονιά που αλλάζει ραγδαία χαρακτήρα εξαιτίας της ανόδου του airbnb. Στη διαδικασία επικαιροποίησης της έρευνας πώς θα το λάβετε υπόψη σας;
Το εργαστήριο LOCALidY σκοπεύει να συνεχίσει την έρευνα στο Κουκάκι με νεότερα στοιχεία. Γνωρίζουμε ότι το Κουκάκι έχει βρεθεί στην 5η θέση παγκοσμίως στην πλατφόρμα του airbnb με τις πιο ανερχόμενες συνοικίες, έχοντας αντίκτυπο, αρνητικό μάλλον, στο σύνολο της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας. Η επίδρασή του θα ενταχθεί με μετρήσιμους όρους στην έρευνα που είναι σε εξέλιξη.
● Το φαινόμενο του αστικού εξευγενισμού, όπως αποδίδουμε τον όρο gentrification, επηρεάζει τα συνεργατικά εγχειρήματα;
Πρόκειται για μια κυρίαρχη επιλογή του συστήματος, μάλλον όχι επιτυχημένη, σύμφωνα με την παγκόσμια εμπειρία. Το προσεγγίζουμε ως διαδικασία ανταγωνισμού, εμπορικοποίησης και μαζοποίησης.
Για παράδειγμα να δούμε τι συνέβη στον πεζόδρομο της Δράκου, που είχε διαφορετική εξέλιξη από τη Γ. Ολυμπίου. Παλαιότερα ήταν αναπτυγμένο τοπικό κέντρο, με στέκια πολιτισμού, ποιότητας και όχι αγοραίας κατανάλωσης.
Με την έλευση του Μετρό και την απότομη εμπορευματοποίηση ανέβηκαν υπέρογκα τα ενοίκια και τα τοπικά καταστήματα αντικαταστάθηκαν από μαζικές απρόσωπες αλυσίδες. Όμως ενώ τα παλιά στέκια έκλεισαν, τα νέα μαγαζιά δεν γοήτευσαν το ευρύ κοινό και έκλεισαν και αυτά.
Η περιοχή έχασε τη φυσιογνωμία της, έγινε μη ελκυστική, και σήμερα προσπαθεί να βρει ξανά την ισορροπία της. Συμπέρασμα, η εμπορικότητα, η μαζοποίηση και ο ανταγωνισμός λειτούργησαν απωθητικά.
● Μπορούν τα αλληλέγγυα και συνεργατικά εγχειρήματα να λειτουργήσουν ως «κράχτης» για έναν εναλλακτικό τουρισμό και τελικά να ενσωματωθούν σε ένα μοντέλο εμπορευματοποίησης;
Ο τουρισμός όπως αναπτύσσεται σήμερα έχει ανταγωνιστική μορφή και ενέχει στοιχεία βίας απέναντι στους κατοίκους μιας περιοχής, αλλοτριώνοντας τον χαρακτήρα της και συχνά εκδιώκοντάς τους λόγω αύξησης των ενοικίων και αλλαγής των λειτουργιών. Αρα η υπερβολική αύξησή του μπορεί να είναι αρνητική.
Αντίθετα, τα συνεργατικά σχήματα και ο από τα κάτω σχεδιασμός οφείλουν να αναπτύξουν την περιοχή με ήπιο τρόπο προς τις κοινωνίες και τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες, ενδυναμώνοντάς την και συγκρατώντας τον κόσμο τοπικά.
Στην περιοχή της έρευνας όπου, πλειοψηφικά, οι άνθρωποι ταυτόχρονα κατοικούν και έχουν επιχειρήσεις εκεί, τους ενδιαφέρει η σταθερότητα και η ενίσχυση.
● Ποιο είναι το αντικείμενο του εργαστηρίου LOCALidY;
Η έρευνα, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση καινοτόμων προτάσεων ανάπτυξης περιοχών «από τα κάτω», με επικέντρωση στην Κ.ΑΛ.Ο., στη δικτύωση των τοπικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων, στη συνεργασία με φορείς και εγχειρήματα, με βάση την τοπική ταυτότητα, τα «Κοινά», και άλλα σύγχρονα εργαλεία.
Για τον σκοπό αυτό έχουμε πετύχει τη συνέργεια Πανεπιστημίων και άλλων φορέων της έρευνας, ενώ προτεραιότητά μας είναι η διάχυση των αποτελεσμάτων άμεσα στις κοινωνίες και τις τοπικές οικονομίες, στο πεδίο δηλαδή.
Στο Κουκάκι πραγματοποιήσαμε μια αυτόνομη μελέτη, χωρίς την εμπλοκή του δήμου. Στη συνέχεια το LOCALidY μπορεί να προχωρήσει σε υλοποιήσιμες προτάσεις, με βάση τα συμπεράσματα της έρευνας.
Via : www.efsyn.gr
