Ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Τζιμ Γούλφρις απαντά στο γιατί υπάρχει τόσο μένος σήμερα από το κατεστημένο ενάντια στις προσπάθειες αλλαγής των πραγμάτων και γιατί στοχοποιείται ο Γαλλικός Μάης, αλλά και η Γαλλική και η Ρωσική Επανάσταση. Ιχνηλατεί τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη κινημάτων βάσης, ανεξάρτητων από το κράτος και αλληλέγγυων προς τις κάθε είδους μειονότητες, τα οποία αντιμετωπίζει ως αντίβαρο στον εκφυλισμό των σοσιαλδημοκρατικών και πολλών αριστερών κομμάτων.
Η πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» διευκόλυνε τη διάχυση της «αριστερής μελαγχολίας», κληροδότησε στην Αριστερά ένα αίσθημα ήττας και οδήγησε στη συνθηκολόγηση με τον νεοφιλελευθερισμό. Υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την υπέρβαση αυτής της κατάστασης;
Είναι αλήθεια ότι η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ αποπροσανατόλισε σημαντικά τμήματα της Αριστεράς και συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός αισθήματος ήττας. Ομως ο νεοφιλελευθερισμός δεν χρειαζόταν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου για να προελάσει. Βρισκόταν ήδη σε άνοδο.
Νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις επέβαλαν σοβαρές ήττες στο εργατικό κίνημα στη βιομηχανία και μπόρεσαν να αποκτήσουν την πολιτική πρωτοβουλία, βοηθούμενες από τη συνθηκολόγηση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων με τις «αξίες της αγοράς».
Μέρος της πολιτικής επιθετικότητας ενάντια στην Αριστερά περιελάμβανε μια διανοητική επίθεση στην επανάσταση, με στόχο να δυσφημήσει κάθε προσπάθεια αλλαγής του κόσμου σαν έργο δημαγωγών και τυράννων, οι οποίοι καθοδηγούν χειραγωγήσιμες και αφελείς μάζες: Οσο άσχημα και αν είναι τα πράγματα, το να προσπαθείς να τα αλλάξεις, απλώς τα κάνει χειρότερα.
Ο ναζισμός και ο κομμουνισμός παρουσιάζονται σαν δύο παράλληλες καταστροφές, ως μια συνέπεια μιας απείθαρχης, χαοτικής μαζικής συμμετοχής στην πολιτική.
Αυτό το βιβλίο αναιρεί τις συγκεκριμένες αιτιάσεις. Εξερευνά τη συνθετότητα της διαδικασίας του κοινωνικού μετασχηματισμού και δείχνει πώς η αναθεωρητική ιστοριογραφία αμβλύνει την κατανόησή μας για το πώς συμβαίνει η αλλαγή.
● Και το μέλλον;
Η κατάρρευση της διαστρέβλωσης του σοσιαλισμού εξαιτίας του ανατολικού μπλοκ ανοίγει δυνατότητες για την οικοδόμηση δημοκρατικών κινημάτων για την αλλαγή, οι οποίες δεν υπήρχαν παλιότερα. Διαχωρισμοί που υπήρχαν εξαιτίας των διαφορετικών οπτικών για την κληρονομιά του σταλινισμού, τώρα είναι λιγότερο σημαντικοί. Αυτά που λείπουν είναι το όραμα μιας εναλλακτικής κοινωνίας και η οργανωτική ικανότητα να το διευκολύνουμε.
● Στις μέρες μας, όπως λέει ο Εντσο Τραβέρσο, ο «ορίζοντας της προσμονής» έχει εξαφανιστεί και οι αριστερές δυνάμεις δείχνουν αποπροσανατολισμένες. Μπορεί να ζήσει μια κοινωνία χωρίς «ουτοπία»;
Ναι. Μέρος του νεοφιλελεύθερου οράματος για την κοινωνία περιλαμβάνει τη συντριβή της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο: «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική». Η αντίδραση κατά του Μάη του 1968, η οποία υπήρξε από τους λεγόμενους «Νέους Φιλοσόφους», υποστηρίχτηκε από την πίστη ότι δεν μπορούμε πλέον να ελπίζουμε να χτίσουμε έναν καινούργιο κόσμο, ότι το καλύτερο που μπορούμε να επιδιώξουμε είναι το να διασφαλίσουμε ότι ο υπάρχων δεν θα χαλάσει.
Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Ντανιέλ Μπενσαΐντ στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, μπορεί ο εικοστός αιώνας να άλλαξε τη μυθική λειτουργία της επανάστασης ως μιας προκαθορισμένης υπόσχεσης προόδου, αλλά η εμπλοκή με την επανάσταση παραμένει μια ζωτική πλευρά κάθε σχεδίου για μια κοινωνική και πολιτική αλλαγή πλήρη νοήματος.
Το κίνημα καταλήψεων στις πλατείες και η Αραβική Ανοιξη το επιβεβαιώνουν.
● Η βασική θέση των αναθεωρητών της Ιστορίας είναι ότι υπάρχει μια αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στην επανάσταση και τον εκφυλισμό της σε ολοκληρωτισμό. Το βιβλίο σας επιχειρεί να αποδομήσει αυτή τη θέση. Ποιο είναι το βασικό σας επιχείρημα;
Οι «ολοκληρωτικές» αναλύσεις υποβιβάζουν την ανθρώπινη δράση σε ένα θέμα πολιτικής βούλησης, «αδειάζοντας» τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες και αναζητώντας στενές ερμηνείες, οι οποίες αποδίδουν πρωταρχικότητα στον ρόλο των ιδεών.
Αυτή η ανάγνωση ισοπεδώνει τον πλούτο και το μη προβλέψιμο της Ιστορίας, αποκρύπτοντας τον ρόλο των συνθηκών και των κοινωνικών συγκρούσεων και μετατρέποντας την πολιτική σε θέατρο.
● Πολλοί ιστορικοί και θεωρητικοί προσπαθούν να εξισώσουν ιστορικά τον ναζισμό με τον κομμουνισμό. Σήμερα αυτή η προσπάθεια παίρνει τη μορφή της θεωρίας των δύο άκρων, η οποία ουσιαστικά νομιμοποιεί τους νεοναζί και την Ακροδεξιά. Ποια είναι η γνώμη σας;
Το βασικό τους επιχείρημα είναι ότι οι προσπάθειες να ανατραπεί η υπάρχουσα κοινωνική τάξη καθοδηγούνται από άτομα που διψούν για εξουσία, τα οποία εξαπατούν τον «όχλο», ωθώντας τον στην επιδίωξη μη ρεαλιστικών και μη πραγματοποιήσιμων στόχων. Ολες καταλήγουν σε λουτρό αίματος.
Οπως δείχνουν ο Εντσο Τραβέρσο και ο Μαρκ Φερό σ’ αυτό το βιβλίο, η εξίσωση του ναζισμού με τον κομμουνισμό σημαίνει ότι οι δεσμοί ανάμεσα στα υποτιθέμενα «ολοκληρωτικά» καθεστώτα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα βασανιστήρια, την καταπίεση και την εξολόθρευση που χαρακτήρισε την αποικιακή κυριαρχία αγνοούνται.
Μαθαίνουμε ελάχιστα για τα κίνητρα της λαϊκής συμμετοχής στον ναζισμό και στον κομμουνισμό, στον βαθμό που η προσοχή επικεντρώνεται κυρίως στους ηγέτες. Ομως, επίσης μαθαίνουμε ελάχιστα για τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν τον ίδιο τον φιλελευθερισμό.
● Σκιαγραφούν ένα άλλο «όραμα» για τη δημοκρατία;
Η παρουσίαση του 1989 και της πτώσης του ανατολικού μπλοκ ως θριάμβου των «αξιών της αγοράς» και της επικράτησης του νόμου φτωχαίνει την κατανόησή μας γι’ αυτά τα γεγονότα και για την ίδια τη δημοκρατία. Η δημοκρατία παρουσιάζεται σαν κάτι το συντηρητικό, το οποίο περιέχεται μέσα σ’ ένα άκαμπτο θεσμικό πλαίσιο και είναι συνώνυμο με τον καπιταλισμό της αγοράς.
Στην πραγματικότητα, όπως υποστηρίζει ο Τζεφ Ιλι στο δικό του κεφάλαιο, η δημοκρατία ανθεί όταν αυτό το πλαίσιο καταρρέει. Βλέπουμε το ίδιο φτωχό αναλυτικό πλαίσιο σε λειτουργία στον σημερινό χαρακτηρισμό των «λαϊκιστικών» προκλήσεων για τη δημοκρατία.
● Ο Φράνσις Φουκουγιάμα, με το «Τέλος της Ιστορίας», και ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, με τη «Σύγκρουση των Πολιτισμών», προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, δικαιώνοντας τη φιλελεύθερη δημοκρατία, την οικονομία της αγοράς και τον ιμπεριαλισμό. Ποια είναι η δική σας γνώμη για τον σοσιαλισμό ως μια εναλλακτική για το αύριο;
Πιστεύω ότι ο σοσιαλισμός προσφέρει τη μόνη βιώσιμη εναλλακτική στην ανισότητα, την αδικία και την καταπίεση που ορίζουν το κατεστημένο. Είναι σχετικά εύκολο να ανασκευάσουμε τις ιδέες του Φουκουγιάμα στο φως του πολέμου στο Ιράκ, της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και της Αραβικής Ανοιξης, αφού ο καπιταλισμός της αγοράς δεν είναι ένα κοινά αποδεκτό τέλος για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Ωστόσο, αυτό που ιδιαίτερα η θεωρία της «σύγκρουσης των πολιτισμών» έχει κατορθώσει να κάνει είναι να προβάλει τους τροπισμούς του Ψυχρού Πολέμου για τους κρυφούς συμπαθούντες κομμουνιστές στη Δύση (reds under the bed) πάνω σε έναν νέο «εσωτερικό εχθρό», στιγματίζοντας τους μουσουλμάνους και τοποθετώντας τους σε ένα φάσμα που συνδέει τις νεαρές γυναίκες που φορούν χιτζάμπ με μια τρομοκρατική απειλή.
Αυτό έχει διευκολύνει την άνοδο ενός αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος ανταλλάσσει το κουτσούρεμα των φιλελεύθερων πολιτικών με τον ισχυρισμό ότι υπάρχει ανάγκη για ένα κράτος ασφάλειας, ικανό να προστατεύσει τα σύνορα.
● Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας άλλης εναλλακτικής;
Εάν πρόκειται να αναπτυχθεί μια βιώσιμη εναλλακτική στον καπιταλισμό, αυτή πρέπει να έχει ρίζες τόσο στη βασική αλληλεγγύη προς τις καταπιεσμένες μειονότητες όσο και στην ανεξαρτησία από το κράτος.
Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ έχει ίσως δημιουργήσει δυνατότητες για κινήματα βάσης, τα οποία δεν θα συγκρατούνται από την ταύτισή τους με καταπιεστικά καθεστώτα και δεν θα έλκονται από σοσιαλδημοκρατικές λύσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν το κράτος σαν μια δέσμη θεσμών που μπορούν να προσελκυστούν προς τη λαϊκή θέληση, επιλογές που επιμένουν να υπάρχουν με διάφορες μορφές, από τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τον Κόρμπιν και τον Μελανσόν.
Χαλαρά, «οριζόντια» κινήματα και ομάδες, από το Occupy μέχρι το Black Lives Matter, εκπροσωπούν μια εν δυνάμει αμφισβήτηση αυτού του μύθου, αλλά κανένα απ’ αυτά δεν έχει επιδείξει την οργανωτική ικανότητα να χτίσει ανθεκτικές λύσεις.
● Στην επέτειο των 50 χρόνων από τον Γαλλικό Μάη, ορισμένοι εκπρόσωποι της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων τον βλέπουν σαν μια συνέχεια μιας «κακής» επαναστατικής παράδοσης, η οποία ξεκίνησε με τη Γαλλική Επανάσταση. Τι πιστεύετε ότι εκπροσωπεί σήμερα αυτή η παράδοση;
Οταν το 2007 ο Σαρκοζί ανέλαβε την εξουσία δήλωσε ξεκάθαρα ότι επιθυμούσε «να διαλύσει την κληρονομιά του Μάη του 1968». Σίγουρα έχει υπάρξει μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να διαλυθούν οι «οικουμενικές» αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, ιδιαίτερα με την επιμονή πρώτα της Θάτσερ και μετά του Μπλερ ότι μαζί με τα δικαιώματα πηγαίνουν και οι υποχρεώσεις, αλλά και με την έμφαση που έδιναν περισσότερο στην «ισότητα των ευκαιριών» παρά στα αποτελέσματα.
Ομως, η επαναστατική παράδοση που ξεκίνησε το 1789 δεν άρχισε και τελείωσε με ένα πακέτο ιδεών. Ηταν μια παράδοση που επιβεβαίωνε τον εαυτό της μέσω αγώνων που διατήρησαν αυτά τα δικαιώματα ως κάτι το αυτονόητο, επειδή ήταν αναγκαία η πάλη γι’ αυτά.
Η πάλη για ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα εξακολουθεί να επιβεβαιώνει τον εαυτό της παρά τις δεκαετίες πισωγυρίσματος εναντίον τους: για τα δικαιώματα των μεταναστών, για την ισότητα των φύλων, για την υπεράσπιση των συντάξεων, της εκπαίδευσης, της υγείας κ.λπ.
● Υπάρχει «επαναστατική» ελπίδα;
Ακόμα και στην καρδιά της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης έχουμε δει μια ισχυρή αντίσταση στις προσπάθειες των συντηρητικών κυβερνήσεων να δημιουργήσουν ένα «εχθρικό περιβάλλον» για τους μετανάστες.
Οσο θα υπάρχουν συνθήκες που θα πηγαίνουν πίσω τους ανθρώπους, η επαναστατική παράδοση θα συνεχίζει να εμπνέει εκείνους που παλεύουν ενάντια στους περιορισμούς για έναν άλλο κόσμο. Το πώς θα μοιάζει ο κόσμος μας θα εξαρτηθεί από τη συλλογική μας ικανότητα να τον φανταστούμε και να τον επιδιώξουμε.
Ποιος είναι
Με διδακτορικό στην Ιστορία από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, ο Τζιμ Γούλφρις διδάσκει Γαλλική και Ευρωπαϊκή Πολιτική στο King’s College του Λονδίνου. Ερευνητικοί του τομείς είναι η σύγχρονη γαλλική πολιτική, ο φασισμός, η πολιτική διαφθορά και η ιστοριογραφία της επανάστασης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Angelus Novus το βιβλίο «Ιστορία και Επανάσταση: αντικρούοντας τον αναθεωρητισμό», το οποίο έχει επιμεληθεί μαζί με τον Μάικ Χέινς.
Via : www.efsyn.gr
