Κοινή συνισταμένη των περισσότερων αναλύσεων για τις εκλογές των τελευταίων ετών σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ολλανδία, Αυστρία, Ιταλία και, πιο πρόσφατα, Ουγγαρία) είναι η επισήμανση της ανόδου της Ακρας Δεξιάς. Εξίσου, όμως, σημαντική εξέλιξη είναι η κρίση και η σταδιακή μετάλλαξη της Δεξιάς στην Ευρώπη.
Εάν, μάλιστα, θελήσουμε να υιοθετήσουμε μια ιστορική οπτική, τότε αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι η ολοκλήρωση της κρίσης των παραδοσιακών κομμάτων που πρωταγωνίστησαν στην πολιτική ζωή της Ευρώπης στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Η κρίση των κομμάτων ξεκίνησε από τον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς. Στη δεκαετία του 1980, αρχικά, η άνοδος σοσιαλιστικών κομμάτων στην εξουσία σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία κ.ά.) και, στη συνέχεια, η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Αν. Ευρώπη το 1989, οδήγησαν τα Κομμουνιστικά Κόμματα σε μια αμετάκλητη πορεία συρρίκνωσης της δύναμής τους στη δεκαετία του 1990, πορεία που συμβάδιζε με ευρύτερες σοβαρές κοινωνικές αλλαγές, κυρίως την αποβιομηχάνιση και τη συρρίκνωση της παραδοσιακής εργατικής τάξης.
Ο επόμενος πολιτικός χώρος που μπήκε σε κρίση ήταν η Σοσιαλδημοκρατία. Με πρωτεργάτες τον Τ. Μπλερ στη Βρετανία και τον Γκ. Σρέντερ στη Γερμανία, τα Σοσιαλδημοκρατικά Κόμματα εγκατέλειψαν το μοντέλο του κοινωνικού κράτους, που μεταπολεμικά είχαν προασπίσει, και κατασκεύασαν μια νέα πολιτική ταυτότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Ηταν η εποχή της αναδιάταξης του πολιτικού χάρτη με βάση το Κέντρο και η απόπειρα διαμόρφωσης ενός νέου διπολισμού μεταξύ Κεντροαριστεράς και Κεντροδεξιάς.
Στην πραγματικότητα, η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία αποδέχτηκε και ανέλαβε να διαχειριστεί τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και η μοναδική διαφοροποίηση από τη Δεξιά ήταν η υπόσχεση ενός «νεοφιλελευθερισμού με ανθρώπινο πρόσωπο». Οι πολιτικές λιτότητας και η συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας που εφάρμοσαν οι Σοσιαλδημοκράτες, είχαν ως συνέπεια να χάσουν τα παραδοσιακά κοινωνικά ερείσματά τους και σταδιακά η Σοσιαλδημοκρατία μετατράπηκε σε δεύτερης τάξης πολιτική δύναμη στην Ευρώπη.
Στη δεκαετία που διανύουμε, και στον αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης του 2008, ήταν η σειρά της ευρωπαϊκής Δεξιάς να μπει σε κρίση. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες τα εκλογικά ποσοστά των παραδοσιακών κομμάτων της Δεξιάς μειώνονται διαρκώς, για παράδειγμα στη Γερμανία το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα στις τελευταίες εκλογές έλαβε το μικρότερο ποσοστό στην ιστορία του, ενώ το αποκορύφωμα ήταν ο καταποντισμός των Ρεπουμπλικανών στη Γαλλία.
Σε μεγάλο βαθμό, η Δεξιά έπεσε θύμα της επιτυχίας της, δηλαδή της εδραίωσης του νεοφιλελευθερισμού. Οι κοινωνικές επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού είναι γνωστές: ο εγκλωβισμός εκατομμυρίων ανθρώπων στη φτώχεια και την εργασιακή επισφάλεια μαζί με την έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων, τελικά, αποσύνθεσαν τον κοινωνικό ιστό.
Η κατάρρευση των συλλογικών μορφών οργάνωσης, η κυριαρχία του ατομικισμού και η αποτυχία να αρθρωθεί ένα νέο συλλογικό αφήγημα πέραν του νεοφιλελευθερισμού, οδήγησαν μεγάλα (και τα πιο ευάλωτα) τμήματα της κοινωνίας στην αναδίπλωση στην εθνική ταυτότητα ως το τελευταίο καταφύγιο στην αναζήτηση ενός συλλογικού εαυτού.
Ολα τα παραπάνω μαζί με τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού και τη διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στην κοινωνία και τις πολιτικές ελίτ άνοιξαν τον δρόμο για τη συντηρητικοποίηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Πρώτα στις πρώην κομμουνιστικές χώρες και μετέπειτα στην υπόλοιπη Ευρώπη, η συντηρητικοποίηση εκφράστηκε με την άνοδο του εθνικισμού, την ξενοφοβία, τον αντιευρωπαϊσμό, την ανάκαμψη της θρησκευτικότητας και τη μαζική υποστήριξη προς ακροδεξιά κόμματα.
Αντιμέτωπη με αυτές τις εξελίξεις, η Δεξιά στην Ευρώπη εγκαταλείπει τις φιλελεύθερες καταβολές της, αναδιπλώνεται σε συντηρητικές ιδέες και αξίες και αναλαμβάνει τον ρόλο του θεματοφύλακα της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας, της παράδοσης, της τάξης, της κοινωνικής ιεραρχίας κ.λπ.
Επιπλέον, η συντηρητική ατζέντα με αιχμή το μεταναστευτικό και τη σύνδεσή του με την εγκληματικότητα και την αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας, έχει μετατραπεί στο πεδίο ώσμωσης και συνεργασίας της Δεξιάς με την Ακροδεξιά – η άνοδος της τελευταίας αποτελεί τον καταλύτη για τη μετάλλαξη της Δεξιάς.
Τα παραδείγματα αυτής της ώσμωσης είναι πολλά: το ακροδεξιό Fidesz του Β. Ορμπαν στην Ουγγαρία ανήκει στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, η Λέγκα του Βορρά στην Ιταλία συνεργάζεται με την παραδοσιακή Δεξιά, η Πολωνία έχει μετατραπεί σε εργαστήριο δεξιού αυταρχισμού, ενώ ίσως η πιο ανησυχητική εξέλιξη είναι η κυβερνητική συνεργασία Δεξιάς και Ακροδεξιάς στην Αυστρία.
Η δυναμική εμφάνιση της Αριστεράς τα τελευταία χρόνια, μια Αριστερά που μικρή σχέση έχει με τα Κομμουνιστικά Κόμματα του παρελθόντος, πρέπει να θεωρηθεί εξαίρεση, καθώς σημειώθηκε (και περιορίστηκε) στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που επλήγησαν σφοδρά από την οικονομική κρίση. Η γενική τάση είναι η άνοδος του συντηρητισμού στην Ευρώπη, κάτι που προμηνύει ένα δυσοίωνο μέλλον. Η Ευρώπη ξαναγίνεται μια «σκοτεινή ήπειρος».
* αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Via : www.efsyn.gr
