Απαντήσεις και λύσεις που θα μιλούν στην καρδιά και το συναίσθημα των Ευρωπαίων πολιτών πρέπει να βρει η Ευρώπη, υποστηρίζει ο φημισμένος καθηγητής Τίμοθι Γκάρτον Ας, με σκοπό τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής «κοινοπολιτείας» (στιγμιότυπο από την ομιλία του στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών).
Αν και οι ιστορικοί αποφεύγουν να προβλέπουν το μέλλον, στην έδρα της αμφίσημης Πυθίας ο Τίμοθι Γκάρτον Ας έκανε πλαγίως μια εξαίρεση. Στο περιθώριο του Οικονομικού Φόρουμ Δελφών, ο διάσημος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σκιαγράφησε στην «Κ» τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη στον 21ο αιώνα, εντοπίζοντας παράλληλα τα στρατηγικά της λάθη.
«Μια παραδοσιακή απάντηση είναι ότι αργά ή γρήγορα θα προχωρήσουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Αυτό το επιχείρημα δεν είναι πειστικό στο άμεσο μέλλον», μας λέει όταν τον συναντούμε στο περιθώριο της ομιλίας του, συμπληρώνοντας ότι αυτό το μομέντουμ έχει παρέλθει. Το νέο ερώτημα για την Ευρώπη είναι αν μπορεί να σχηματίσει μια «συνομοσπονδία» που θα ικανοποιεί τις ανάγκες των ανθρώπων «για δημοκρατία και ταυτότητα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο», αλλά που θα μπορεί επίσης «να εξυπηρετεί τον καθένα από εμάς και να είναι ένας επιδραστικός παίκτης στον κόσμο».
Οσο δύσκολος και αν ακούγεται ο συγκερασμός των παραπάνω στοιχείων, ο κ. Γκάρτον Ας θεωρεί ότι σε μια τέτοια συνταγή στηρίζεται το μέλλον της Ευρώπης για τα επόμενα χρόνια. Διαφορετικά, σημειώνει, μας περιμένει το τέλος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. «Δεν θα καταστραφούμε σε μια νύχτα από τις ορδές βαρβάρων, όπως η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ολοι οι θεσμοί θα είναι ακόμα στις Βρυξέλλες, θα εκλέγουμε τους πρίγκιπες και τον αυτοκράτορα αλλά θα έχουν χάσει το νόημά τους. Η ζωή θα είναι αλλού, θα έχει επιστρέψει στα εθνικά κράτη και χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και οι ΗΠΑ το καταλαβαίνουν αυτό και δεν λαμβάνουν σοβαρά την Ε.Ε. ως αυτόνομο παίκτη. Απευθύνονται χωριστά στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ελλάδα, το οποίο επίσης σημαίνει “διαίρει και βασίλευε”», επισημαίνει ο καθηγητής.
Ως έναν βαθμό τέτοια φαινόμενα που ζορίζουν τα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος πηγάζουν από τις επιτυχίες του, μας λέει ο κ. Γκάρτον Ας, και από το γεγονός ότι αρκετοί, κυρίως η νέα γενιά, θεωρούν τις ευρωπαϊκές κατακτήσεις δεδομένες χωρίς να έχουν βιώσει το δυσάρεστο παρελθόν των πολεμικών συγκρούσεων και δικτατοριών. «Δουλειά του ιστορικού», μας λέει, «είναι να κάνει τους ανθρώπους να μάθουν αυτό το μάθημα χωρίς να ζήσουν την εμπειρία. Τώρα προσπαθώ να μεταφέρω την ιστορία της Ευρώπης του 20ού αιώνα σε ανθρώπους που δεν τη γνωρίζουν καθόλου».
Σε αυτό που ονομάζει «εξέλιξη» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος ο Βρετανός καθηγητής και συγγραφέας εκτιμά πως η Ευρώπη πρέπει να ξεφύγει από το θεσμικό της προφίλ και με έναν τρόπο να αρχίσει να αποδίδει χειροπιαστά αποτελέσματα για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Να προσφέρει μια μείξη «ευημερίας, εργασίας και πρόνοιας ή κοινωνικής δικαιοσύνης».
Υπάρχουν όμως και γεωπολιτικοί λόγοι που πρέπει να κινητοποιήσουν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, επισημαίνει ο κ. Γκάρτον Ας, καθώς κινούμαστε σε έναν «μετα-δυτικό κόσμο» όπου η διεθνής ατζέντα διαμορφώνεται κυρίως από την Κίνα, τη Ρωσία και τις αναδυόμενες υπερδυνάμεις. «Σε έναν κόσμο γιγάντων πρέπει να είσαι και εσύ γίγαντας. Αυτό είναι ένα επιχείρημα πειστικό στον νου, αλλά δεν αγγίζει την καρδιά και το συναίσθημα των Ευρωπαίων πολιτών».
Η Δύση ως «αξίες» συνεχίζει να υπάρχει, αλλά «ως γεωπολιτικός παίκτης, όπως την ξέραμε στον Ψυχρό Πόλεμο, έχει σχεδόν εξαφανιστεί», κάτι που φαίνεται, όπως επισημαίνει, στις «ασυνήθιστες» κινήσεις της Τουρκίας ως μέλους του ΝΑΤΟ. «Η Τουρκία μάχεται Κούρδους που έχουν εκπαιδεύσει Αμερικανοί, κάνει ό,τι κάνει στο Αιγαίο. Είναι και αυτός ένας λόγος για να συνέλθει η Ευρώπη».
«Η Ε.Ε. να περάσει στο ψητό, στην ουσία των πραγμάτων»
O Tίμοθι Γκάρτον Ας προσδιορίζεται ως Αγγλος Ευρωπαίος. Πιστεύει ακόμη ότι υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να αποφευχθεί ένα «soft» Brexit, εκτιμά δε ότι για την Ευρώπη δεν πρόκειται να έχουμε τη συνολική «λύση Μακρόν» αλλά «ό,τι μας επιτρέψει η γερμανική πολιτική» για να μην ξαναπεράσει η Ενωση παρόμοια κρίση και πως στα οικονομικά προβλήματα των τελευταίων ετών έρχονται να προστεθούν και άλλα.
«Δεν θα έλεγα πως είναι τόσο προβλήματα Δημοκρατίας. Η ασφάλεια, εσωτερική και εξωτερική, είναι ένα μεγάλο ζήτημα για την Ευρώπη. Με τη μετανάστευση και την εσωτερική μετακίνηση ανακύπτει το ερώτημα της ταυτότητας, η ισορροπία μεταξύ ευρωπαϊκής και εθνικής ταυτότητας. Και η Δημοκρατία (ως ζήτημα) όχι με την έννοια της θεσμικής συμμετοχής, αλλά με το συναίσθημα της πραγματικής εκπροσώπησής μας από τις Βρυξέλλες», επισημαίνει.
Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων για δέκα χρόνια, ο κ. Γκάρτον Ας υποστηρίζει ότι έγιναν δύο στρατηγικά λάθη στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Το πρώτο είναι η δημιουργία της νομισματικής ένωσης «με τη μορφή, τον τρόπο και τον χρόνο που έγινε» και το δεύτερο ότι θα έπρεπε να προηγηθεί η δόμηση μιας ενιαίας εξωτερικής πολιτικής που θα έβρισκε την Ευρώπη πιο προετοιμασμένη απέναντι σε προκλήσεις, όπως η Αραβική Ανοιξη. «Δεν λέω ότι θα ήταν μια τεράστια επιτυχία, αλλά ήταν μια χαμένη ευκαιρία και βλέπουμε το αποτέλεσμά της στα εκατομμύρια προσφύγων από τον αραβικό κόσμο», επισημαίνει.
Η «αντεπανάσταση»
«Δεν είναι δυνατόν», μας λέει σε άλλο σημείο της συζήτησής μας «να ανοίγουμε τα εσωτερικά σύνορα προτού διασφαλίσουμε την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων».
Ενθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας του λόγου και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο Τίμοθι Γκάρτον Ας βλέπει να συντελείται μια παγκόσμια «αντεπανάσταση» εναντίον του φιλελευθερισμού με την επικράτηση λαϊκιστών ηγετών από την Αμερική μέχρι την Κίνα. Στην Ευρώπη εντοπίζει τις «εκδοχές» του λαϊκισμού στην Ουγγαρία και στην Πολωνία, που στρέφονται εναντίον του «εξευρωπαϊσμού» των τοπικών κοινωνιών. Υπάρχει όμως το εξής παράδοξο, μας λέει, καθώς οι δύο χώρες «λαμβάνουν τα περισσότερα κεφάλαια από την Ευρωπαϊκή Ενωση σε σχέση με κάθε άλλο μέλος», ενώ στην πολιτική τους «δαγκώνουν το χέρι που τους ταΐζει». «Φαίνεται ότι υπάρχει ένας διαχωρισμός μεταξύ της Ευρώπης των αξιών και της Ευρώπης των κεφαλαίων. Πρέπει να προσπαθήσουμε να επανασυνδέσουμε τις αξίες με τα χρήματα», τονίζει.
Κάθε φορά που λέει «Brexit» σε ένα λογισμικό αναγνώρισης φωνής εκείνο αναγνωρίζει «Grexit», μας λέει γελώντας και μπορεί κανείς να μην αναφέρεται σε αυτή την προοπτική για την Ελλάδα, «αλλά αυτό είχε συγκλονιστικό κόστος για την κοινωνία». Ως προς τα αμιγώς ελληνικά ζητήματα, ο ίδιος εκτιμά πως «η Ευρωζώνη πρέπει να δει το θέμα της ελάφρυνσης χρέους και των πρωτογενών πλεονασμάτων πιο ρεαλιστικά». Πέρα από τα οικονομικά μεγέθη όμως, ο καθηγητής σημειώνει πως η σχέση της Ευρώπης με την Ελλάδα πρέπει να περάσει σε άλλο επίπεδο, μακριά από «το θεσμικό ή ένα νέο αφήγημα». Με δεδομένο ότι η Ελλάδα έχει κάνει τόσο πολλά για να μείνει στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η Ευρώπη, επισημαίνει ο κ. Γκάρτον Ας, πρέπει να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, «πρέπει επιτέλους να περάσει στο ψητό, στην ουσία των πραγμάτων».
Στα ελληνικά κυκλοφορούν δύο βιβλία του Τίμοθι Γκάρτον Ας, ο «Ελεύθερος κόσμος» (εκδ. Πόλις, 2005) και το «Από την ένταξη στην κρίση» (εκδ. Παπαζήση, 2012).
Via : www.kathimerini.gr
