Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν (22 Ιανουαρίου 1898 – 11 Φεβρουαρίου 1948), αποκαλούμενος από πολλούς και ως «Πατέρας του Μοντάζ», ήταν Ρώσος σκηνοθέτης, θεωρητικός της τέχνης, της τεχνικής του κινηματογράφου και ένας από τους πρωτοπόρους του σοβιετικού αλλά και παγκόσμιου κινηματογράφου.
Μεικτή τεχνική: Λάδι σε χαρτί και ηλεκτρονική επεξεργασία 36X20εκ.
του Γιώργου Μικάλεφ
Επιμέλεια: Δημήτρης Λαμπρόπουλος
Είναι ο δημιουργός που επινόησε το μοντάζ – ατραξιόν, την προσπάθεια για εφαρμογή της διαλεκτικής στο χώρο του κινηματογράφου. Μια βασική αρχή της διαλεκτικής είναι ότι «το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των επιμέρους τμημάτων». Έτσι, ο Αϊζενστάϊν, συνδέοντας διαφορετικά, φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους πλάνα, κατάφερνε να παράγει ένα αποτέλεσμα που ξεπερνούσε κατά πολύ τη δύναμη του κάθε πλάνου ξεχωριστά.
Γεννήθηκε στη Ρίγα στις 23 Γενάρη 1898. Το 1915 ξεκίνησε σπουδές μηχανικού στην Πετρούπολη. Παράλληλα, ασχολείται με τη ζωγραφική. Την άνοιξη του 1918 κατατάσσεται εθελοντής στον Κόκκινο Στρατό. Ασχολείται και με το θέατρο.
Το 1924 γύρισε την πρώτη του ταινία «Απεργία»
Πρόκειται για την ιστορία μιας απεργίας που καταπνίγηκε ανελέητα από την εργοδοσία. Στην ταινία, το άτομο – πρωταγωνιστής έχει αντικατασταθεί από ανθρώπινους τύπους: Τα αφεντικά απεικονίζονται σαν καρικατούρες ενώ οι χαφιέδες έχουν παρατσούκλια όπως η Μαϊμού, η Αλεπού ή το Μπουλντόγκ.
Η σημαντικότερη καινοτομία υπήρξε η μεταφορική χρήση του μοντάζ: Η σεκάνς της σφαγής των απεργών, που έχει γυριστεί χρησιμοποιώντας γενικά πλάνα, στη συνέχεια έχει μονταριστεί με κοντινά πλάνα από ένα σφαγείο. Ο λεμονοστίφτης χρησιμοποιείται για να απεικονίσει το στρίμωγμα και το πνίξιμο της απεργίας. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου που το μοντάζ έπαυε να χρησιμοποιείται απλώς για τη συγκόλληση των επιμέρους πλάνων αλλά ανυψωνόταν σε αυτόνομο εκφραστικό μέσο.
Ένα χρόνο αργότερα, η σοβιετική κυβέρνηση του αναθέτει τη δημιουργία ενός κινηματογραφικού έργου για την επέτειο των 20 χρόνων από την επανάσταση του 1905. Ο Αϊζενστάιν αποφασίζει να επικεντρωθεί στην εξέγερση στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν». Η ταινία γυρίστηκε μέσα σε λίγες βδομάδες στην Οδησσό, με μερικούς ηθοποιούς, τον πληθυσμό της πόλης και ναύτες του Κόκκινου Στόλου. Έτσι γεννήθηκε ένα αριστούργημα που μέχρι σήμερα αποτελεί σταθμό στην ιστορία του κινηματογράφου.
«ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ»
Πρόκειται για την εξιστόρηση της ανταρσίας των ναυτών του θωρηκτού στο λιμάνι της Οδησσού, όταν οι ναύτες αρνήθηκαν να φάνε το σάπιο κρέας του συσσιτίου. Οι πρωταίτιοι της ανταρσίας καταδικάζονται σε τουφεκισμό, αλλά η ανταρσία απλώνεται στην πόλη όπου οι εργάτες κατεβαίνουν στο λιμάνι για να εμψυχώσουν τους ναύτες. Η αστυνομία επιτίθεται πυροβολώντας και σκοτώνοντας, ωστόσο οι ναύτες των υπόλοιπων τσαρικών πλοίων αρνούνται να χτυπήσουν τ’ αδέλφια τους.
Πέρα απ’ το επαναστατικό της περιεχόμενο, η ταινία εξακολουθεί και σήμερα να διατηρεί τη δύναμη της εξαιτίας των μορφικών της αρετών. Πρόκειται για την πιο σημαντική ταινία του Αϊζενστάϊν όπου συμπυκνώνει και αναπτύσσει τις θεωρητικές του αντιλήψεις για το μοντάζ και την έλλειψη μεμονωμένων ηρώων. Από τις κλασικές πλέον σκηνές της ταινίας ξεχωρίζουν:
– Τα τρία πλάνα ενός πέτρινου λιονταριού που μοιάζει να σηκώνεται και να βρυχάται.
– Η ομίχλη που πέφτει σαν πέπλο πάνω στους εργάτες που θρηνούν το νεκρό τους ηγέτη και συμβολίζει την αβεβαιότητα των παραμονών της επανάστασης.
– Και βέβαια η σκηνή της σφαγής στα σκαλοπάτια της Οδησσού, με την αριστοτεχνική χορογραφία της αντίθετης κίνησης στρατιωτών – λαού.
Η ταινία, θεωρούμενη μία απ’ τις δέκα καλύτερες στην ιστορία του κινηματογράφου, αποτελεί το κινηματογραφικό ισοδύναμο μιας Γκουέρνικα.
«Το Θωρηκτό Ποτέμκιν», απαγορεύτηκε στη Γερμανία, γιατί κρίθηκε ότι θα μπορούσε να περάσει επαναστατικά και ανατρεπτικά μηνύματα στον γερμανικό στρατό. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργός Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας, είχε κάνει την εξής δήλωση «Μία καταπληκτική ταινία, που δεν συγκρίνεται με καμία άλλη. Αν κάποιος δεν είχε καμία πολιτική πεποίθηση, θα γινόταν σίγουρα Μπολσεβίκος, με το που θα έβλεπε την ταινία».
Το 1928 σκηνοθετεί, πάνω σε δικό του σενάριο, το φιλμ Οκτώβρης ή Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο και το 1929 τελειώνει τη Γενική Γραμμή, το πιο λυρικό απ’ όλα τα έργα του, που αναφέρεται με λεπτομέρειες στις αλλαγές της αγροτικής κατάστασης στη Ρωσία, μετά από την Επανάσταση του Οκτώβρη. Το 1938 γυρίζει τον Αλέξανδρο Νιέβσκυ και Το λιβάδι του Μπεζίν που μένει μισοτελειωμένο, γιατί ο σκηνοθέτης αρρωσταίνει βαριά.
Το 1945 γυρίζει το πρώτο μέρος από την τριλογία Ιβάν ο τρομερός τον οποίο θαυμάζε ο Στάλιν και το 1946 το δεύτερο μέρος της. Η πρεμιέρα της στη Σοβιετική Ένωση έγινε όμως το 1958, δέκα χρόνια μετά το θάνατό του. Το τρίτο μέρος της τριλογίας δε γυρίζεται ποτέ καθώς στις 9 φεβρουαριου του 1948 ο Αϊζενστάιν πεθαίνει από καρδιακή προσβολή σε ηλικία πενήντα χρόνων.
Via : www.thepressproject.gr
