Δημήτρης Σούρδης
Στις σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες, όπου ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής έχει υιοθετηθεί σχεδόν σε όλους τους κλάδους, η εργασία χαρακτηρίζεται κυρίως από την μορφή της μισθωτής εργασίας. Οι διανοητές του 19ου αιώνα, σοσιαλιστές και φιλελεύθεροι, σωστά αναγνώρισαν στην βάση της μισθωτής εργασίας ένα συμβιβασμό, που από την φύση του περιέχει ακόμη στοιχεία δουλείας. Ο Marx επιπλέον σωστά είχε εντοπίσει ότι αυτό οφείλεται στις σχέσεις παραγωγής και στην ξένωση και ότι η υπέρβαση θα μπορούσε να επέλθει μόνον αν η παραγωγή συντελείται από ενώσεις ελεύθερων παραγωγών.
Η παραδοσιακή αριστερά, αν και θεωρητικά δεν απέρριπτε αυτό το συμπέρασμα, μετέθεσε την πραγμάτωσή του σε ένα μακρινό μέλλον και περιορίσθηκε είτε στην προσπάθεια βελτίωσης της θέσης των μισθωτών, είτε (στην περίοδο του υπαρκτού σοσιαλισμού) στην αντικατάσταση του ιδιώτη ιδιοκτήτη από το κράτος,που είχε ως συνέπεια το παράδοξο της μετατροπής όλων των εργαζομένων σε μισθωτούς. Επιπρόσθετα η παραδοσιακή αριστερά, αρνείται να δεχθεί το αυτονόητο, δηλαδή ότι ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής, είναι κατ’ ουσίαν αδύνατον να υπάρξει χωρίς την μισθωτή εργασία, και αυτό ανεξάρτητα ιδιοκτησιακού καθεστώτος των μέσων παραγωγής. Αντιθέτως, για πολλά χρόνια υποστήριζε με θέρμη και σε μεγάλο βαθμό υποστηρίζει ακόμη και σήμερα, την περαιτέρω εξάπλωση αυτού του συστήματος.
Το κυρίως πρόβλημα είναι ο τρόπος παραγωγής και δευτερευόντως η βιομηχανία καθ’ αυτή. Για κάποια (μη βασικά) προϊόντα η βιομηχανία (δηλαδή η μαζική παραγωγή) θα εξακολουθεί να υπάρχει. Όμως από την στιγμή που οι περισσότερες μεγάλες βιομηχανίες δεν είναι πλέον ούτε καν πιο αποδοτικές από τις μικρές βιοτεχνίες, και η ίδια η βιομηχανία μπορεί να μειωθεί. Το σημαντικότερο όμως είναι να αλλάξει η οργάνωσή τους. Έτσι θα είναι δυνατός ο δραστικός περιορισμός της μισθωτής εργασίας, και η αντικατάστασή της από άλλες μορφές κάτι που υπό συνθήκες θα μπορούσε να οδηγήσει σε εργασία κυρίως από «ελεύθερους παραγωγούς» και σε περιορισμό της ξένωσης. Δεν είναι μεν επαρκής συνθήκη, είναι όμως αναγκαία.
Εκείνο που θα μπορούσε να κάνει μία σύγχρονη αριστερά, είναι να προσπαθήσει για την δημιουργία εκείνου του περιβάλλοντος που θα ευνοεί την δημιουργία χιλιάδων μικρών επιχειρήσεων, με ιδιοκτήτες – εργαζόμενους και όχι με εργαζόμενους μισθωτούς. Η θέσμιση ιδιαίτερου ιδιοκτησιακού καθεστώτος (πέραν του ιδιωτικού / κρατικού) και η ανάληψη πρωτοβουλίας για την δημιουργία εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης θα μπορούσαν να είναι τα βασικά πεδία δράσης. Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας θα μπορέσει να πραγματωθεί μόνον όταν για την παραγωγή, αφ’ ενός δεν θα είναι προϋπόθεση η κυριαρχική συμμετοχή του κεφαλαίου και αφ’ ετέρου η μισθωτή εργασία δεν θα είναι ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση
*Ο Δημήτρης Σούρδης είναι μέλος του Δικτύου Ανανεωτικής Αριστεράς
