Καλό θα ήταν όμως να γυρίζουμε και λίγο τον χρόνο πίσω και να δανειζόμαστε έστω ένα ψήγμα σκέψης από ανθρώπους που έφυγαν αλλά μας επηρεάζουν και μας προβληματίζουν μέχρι τις μέρες μας. Σαν σήμερα λοιπόν έφυγε ο Νίκος Πουλαντζάς. Αυτοκτόνησε στις 3 Οκτωβρίου του 1979 σε ηλικία 43 ετών.

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 21 Σεπτεμβρίου 1936 και κατοικούσε στην οδό Βερανζέρου στην πλατεία Βάθης. Φοίτησε στο πειραματικό σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Το έτος 1953 ο Πουλαντζάς κατάφερε να αποκτήσει το Γαλλικό δίπλωμα μέσης εκπαίδευσης “baccalauréat”. Στην συνέχεια σειρά έχει η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Το 1957 φτάνει μάλιστα στα χέρια του το πτυχίο της Νομικής με τον βαθμό άριστα. Αφού υπηρετήσει το Πολεμικό Ναυτικό, παίρνει την άδεια άσκησης δικηγορίας το 1960 και φεύγει για την Γερμανία. Ο Πουλαντζάς δεν άσκησε ποτέ το επάγγελμα του δικηγόρου.

Παρακολούθησε σεμινάρια φιλοσοφίας και φιλοσοφίας του δικαίου στα πανεπιστήμια Μονάχου και Χαϊδελβέργης. Η μεταπτυχιακή του εργασία ήταν επηρεασμένη από αυτές τις σπουδές και είχε τίτλο “Αναγέννηση του φυσικού δικαίου στη Γερμανία”. Εν συνεχεία από το 1961 έως το 1964 προετοιμάζει την διδακτορική του διατριβή με θέμα “Φύση πραγμάτων και δίκαιο” στη Σχολή Δικαίου και Οικονομικών Επιστημών του Παρισιού. Ξεκινάει να διδάσκει το 1962 ως βοηθός στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Και από τον Δεκέμβριο του 1968 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (Βενσέν) κοινωνιολογία. Από το 1977 έως την αυτοκτονία του το 1979 υπήρξε υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου Ασέτ (Hachette) για βιβλία πολιτικού περιεχομένου.

Παρόλο που στην Γαλλία  διαμορφώθηκε και καθορίστηκε η σκέψη του, η Ελλάδα ήταν ο χώρος που η σκέψη αυτή πήρε σάρκα και οστά. Συμμετείχε ενεργά στο φοιτητικό κίνημα μέσα από τη Νεολαία της ΕΔΑ, υπήρξε μέλος του παράνομου ΚΚΕ και μετά τη διάσπαση του κόμματος το 1968 τάχθηκε με το ΚΚΕ Εσωτερικού. Ήδη από το 1966, στη Β’ Εβδομάδα Μαρξιστικής Σκέψης, έκανε μια ανακοίνωση με θέμα τη μαρξιστική αντίληψη περί κράτους, ένα θέμα που θα βρίσκεται στο επίκεντρο των θεωρητικών του αναζητήσεων μέχρι τέλους.

Μετά την κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος επέστρεψε στην Ελλάδα και στρατεύτηκε στην Ανανεωτική Αριστερά (ΚΚΕ Εσωτερικού). Με πληθώρα άρθρων και συνεντεύξεων, που μαρτυρούν την αγωνία του για τις εξελίξεις που ακολούθησαν τη Μεταπολίτευση, έδωσε σειρά διαλέξεων στην Πάντειο (1975-1976), με βασικό θέμα τις θεωρίες περί κράτους. Αποδεχόμενος την πρόσκληση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, συμμετείχε στις εργασίες για τη σύνταξη του νόμου για τα ΑΕΙ.

Υπήρξε αγαπητός σε πολλούς διανοούμενους της εποχής. Ένας από αυτούς ο κοινωνιολόγος και πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο οποίος γνωρίστηκε μαζί του στην τρυφερή ηλικία της εφηβείας στα δεκαπέντε. Ο Τσουκαλάς είπε για τον Πουλαντζά ότι βρισκόταν σε μια αναζήτηση συνείδησης μετά τον εμφύλιο. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο λαοφιλής σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής ο οποίος τον είχε γνωρίσει όταν του πήρε συνέντευξη σαν δημοσιογράφος της εφημερίδας Αυγή τότε. Όπως είχε εξομολογηθεί ο Πουλαντζάς έλαμπε πάνω στην έδρα του Πανεπιστημίου και όλοι διδάσκοντες και σπουδαστές τον αντιμετώπιζαν σαν σταρ. Βασικό χαρακτηριστικό δεν ήταν απλά η σκέψη του σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, αλλά ότι ανάγκαζε και τον συνομιλητή του να σκεφτεί. Στην ιστορία έχει μένει και η γνωριμία του με τον Λουί Αλτουσέρ που στάθηκε βασική επιρροή.

Έμεινε γνωστός για την διερεύνηση της σοσιαλιστικής ιδέας όπου είχε πει μάλιστα ότι  “ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός”, αλλά και για την ενασχόλησή του με τον φασισμό. Μάλιστα το προσωπικό του βιβλίο με τίτλο “Φασισμός και Δικτατορία” είναι από τα γνωστότερα και πιο σημαντικά που έχουν γραφτεί για την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία και την Γερμανία την περίοδο του Μεσοπολέμου. Πιο συγκεκριμένα για το ναζισμό στην Γερμανία και τον φασισμό στην Ιταλία. Τα έργα του είναι τα παρακάτω:

  • Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό
  • Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις
  • Για τον Γκράμσι: Μεταξύ Σαρτρ και Αλτουσέρ
  • Η κρίση των δικτατοριών: Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία
  • Το κράτος, η εξουσία, ο Σοσιαλισμός
  • Φασισμός και δικτατορία
  • Προβλήματα του σύγχρονου κράτους και του φασιστικού φαινομένου (Συλλογικό έργο)
  • Σχετικά με τη μαρξιστική θεωρία του δικαίου, Μετάφρ. Τάκης Βιδάλης. Σύγχρονα θέματα 31 (1987)

Όμως επειδή κανείς δεν τα έχει πει τόσο σπουδαία όσο ο ίδιος, ας δανειστούμε μερικά λόγια του από το βιβλίο του “Το Κράτος η Εξουσία ο Σοσιαλισμός”. Η ιστορία δεν μας έχει δώσει ως τώρα επιτυχημένο πείραμα δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό : απεναντίας μας έδωσε αρνητικά παραδείγματα προς αποφυγήν και σφάλματα για μελέτη, πράγμα όχι αμελητέο. Ένας όμως είναι βέβαιο ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός. Επιπλέον η αισιοδοξία μας για τον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό δεν θα πρέπει να μας κάνει να τον θεωρούμε σαν μια “βασιλική ατραπό”, ευκολοδιάβατη και δίχως κινδύνους.

Πηγαίνοντας τώρα σε μουσικά μονοπάτια, το 1982 κυκλοφόρησε ο δίσκος “Εμπάργκο” που περιλάμβανε το τραγούδι “Κακόηθες Μελάνωμα”, αφιερωμένο στον Πουλαντζά ,σε στίχους του αείμνηστου Άλκη Αλκαίου και μουσική του Θάνου Μικρούτσικου. Ο τελευταίος είχε αναφέρει για τον Πουλαντζά ότι : Θεωρούσα και θεωρώ τον Νίκο Πουλαντζά ως ένα μεγάλο διανοητή της Αριστεράς, κυρίως σε θέματα που επεξεργάστηκε σε σχέση με το κράτος. Θυμάμαι πολύ έντονα ότι τότε μας απασχολούσε πάρα πολύ η έννοια του κράτους, γιατί ακριβώς είχαμε δει όλες τις αγκυλώσεις του Σοβιετικού κράτους. Εγώ εντυπωσιάστηκα, σοκαρίστηκα, από το γεγονός – δεν ξέρω αν είναι η απόλυτη αλήθεια – ότι αγκάλιασε τα βιβλία του και έπεσε μαζί μ’ αυτά κάτω. Αν αυτό είναι αληθές, σημαίνει ότι και ο ίδιος είχε δει ένα αδιέξοδο, αλλιώς δεν εξηγείται αυτή η χειρονομία. Εκείνη την περίοδο ήμουν ιδιαίτερα στεναχωρημένος από τον θάνατο του Πουλαντζά, με είχε σοκάρει. Εξοργίστηκα όταν διάβασα στον Ριζοσπάστη δύο φράσεις μόνο, σε μια μέσα σελίδα, λίγο πάνω λίγο κάτω από την είδηση ότι είχε ακριβύνει το ζαμπόν και το κεφαλοτύρι, ότι «χθες αυτοκτόνησε στο Παρίσι ο Νίκος Πουλαντζάς» ή κάτι τέτοιο. Αυτή ήταν, σε μόλις δύο γραμμές, η αναγγελία του θανάτου ενός μεγάλου διανοητή, ενός από τους μεγαλύτερους διανοητές του μαρξισμού στον κόσμο. Αμέσως, ως μέλος του ΚΚΕ, έκρινα σκόπιμο και του αφιέρωσα το «Κακόηθες Μελάνωμα». Αυτό θεωρήθηκε αδιανόητο. Ήταν όμως μια πράξη συνειδητή, αποτέλεσμα της φοβερής εκτίμησης που έτρεφα για τον Νίκο Πουλαντζά αλλά και της αδυναμίας μου να παρακολουθήσω αυτή την αντίληψη που κυριαρχούσε στην Αριστερά και ιδιαίτερα στο ΚΚΕ. Την αφιέρωση στον Πουλαντζά την ανακοίνωσα, σε συμφωνία με τον Άλκη Αλκαίο, στις τέσσερις συναυλίες που έδωσα το 1980 στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Πολλές από τις φράσεις του Πουλαντζά είναι αδύνατον να μην μας αγγίξουν μέχρι και τις μέρες μας. Όταν λοιπόν η ΧΑ έχει φτάσει να είναι τρίτη δύναμη πως μπορούμε να προσπεράσουμε την φράση αυτή «Όταν κανένα τμήμα της κυρίαρχης τάξης δεν μπορεί να επιβάλει την ηγεσία του στο «συνασπισμό της εξουσίας», τότε το φασιστικό κράτος αντικαθιστά το δημοκρατικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα, ως λύση στην κρίση της καπιταλιστικής κοινωνίας, η οποία απειλείται από την οργανωμένη εργατική τάξη»…

Ο Νίκος Πουλαντζάς λοιπόν σαν σήμερα πήρε αγκαλιά τα βιβλία του και πήδηξε από τον 13ο όροφο της πολυκατοικίας που έμενε στο Παρίσι. Μαζί με τα βιβλία του, πήρε μαζί σκέψεις και όνειρα για μια καλύτερη κοινωνία. Αυτήν αναζητούμε και σήμερα που μιλάμε. Η σκέψη του υπάρχει ακόμα λοιπόν και θα συνεχίσει να υπάρχει και να προβληματίζει. Αν επηρεαστούμε έστω και λίγο από αυτούς τους “μεθυσμένους” από ιδέες ανθρώπους, ίσως η ελπίδα να μας κλείσει επιτέλους το μάτι. Στην Πέργαμο και στη Μπαστιά….

Via : www.presspublica.gr