Πενήντα επτά χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το “μαύρο” ξημέρωμα της 21ης Απριλίου του 1967. Η 21η Απριλίου υπήρξε ένα σοκ για όλο τον δημοκρατικό λαό, ένα σημείο τομής με κατάλυση κάθε ελευθερίας. Αν θέλετε, ένα αποτέλεσμα των γεγονότων που είχαν προηγηθεί, μιας και το πολιτικό σύστημα εν μέσω “αντικομμουνισμού”, δεν είχε καταφέρει να ελέγξει τις παρακρατικές ομάδες που το ίδιο είχε νομιμοποιήσει από το τέλος του εμφυλίου και μετά.

Την πράξη τους, οι πραξικοπηματίες δικαιολόγησαν ως απαραίτητη “προκειμένου να αποφευχθεί αναρχία την οποία σχεδίαζαν κεντροαριστερές ομάδες”. Φοβούνταν την κάθαρση του στρατεύματος από τα υπερδεξιά στοιχεία.  Είχε προηγηθεί άλλωστε η “Αποστασία” του ’65.

Σύμφωνα με τον Θάνο Βερέμη (στο “Ανατομία της Δικτατορίας” – Περιοδικό της Καθημερινής “Κ”, 2007):

“Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ήταν προϊόν πολλών παραγόντων. Η διεθνής ύφεση μείωνε διαρκώς τη σημασία της κομμουνιστικής απειλής, γεγονός το οποίο καθιστούσε τους στρατιωτικούς φύλακες του συστήματος, άχρηστους. Μολονότι οι πραξικοπηματίες επικαλέσθηκαν την απειλή αυτή για να δικαιολογήσουν τη δικτατορία τους, στις κατοπινές τους δηλώσεις διαβεβαίωναν ότι ο κομμουνισμός ήταν αμελητέος κίνδυνος για την Ελλάδα. Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 γνώριζε ταχεία οικονομική ανάπτυξη και τη σταδιακή έξοδο από τις ποικίλες πολιτικές απαγορεύσεις της πρώτης δεκαετίας μετά το τέλος του Εμφυλίου. Οι προσδοκίες που η Ενωση Κέντρου προκάλεσε με τον εκλογικό της θρίαμβο, όμως, δεν άρεσαν καθόλου σε όσους κατείχαν θέσεις-κλειδιά στο κράτος και στον Στρατό.

Αιτία παρέμβασης στην πολιτική δημιούργησαν και οι επαγγελματικές ανησυχίες των αξιωματικών. Η απότομη διεύρυνση του σώματος κατά τον Εμφύλιο και η συρρίκνωσή του μετά το τέλος του πολέμου προκάλεσαν συμφόρηση στους μεσαίους βαθμούς. Η παραδοσιακή πυραμίδα των προαγωγών υπονομεύτηκε από τον βασιλικό και πολιτικό παραγοντισμό, ώστε οι περισσότεροι αξιωματικοί να αποστρατεύονται ως ταξίαρχοι. Η πυραμίδα μεταμορφώθηκε σε πεντάγωνο σχήμα και ευνόησε τους λιγότερο ικανούς, που υπό ομαλές συνθήκες θα αποστρατεύονταν. Η κατηγορία αυτή των ανασφαλών αξιωματικών αποτέλεσε και την προθυμότερη πελατεία του στρατιωτικού κινήματος. Μέρος της νοοτροπίας τους υπήρξε και ο παραδοσιακός ατομικισμός της υπαίθρου, που απέβλεπε πρώτιστα στην προστασία της οικογένειας και των φίλων από τις δυσλειτουργίες ενός απρόσωπου κρατικού μηχανισμού ώστε να δικαιολογούνται ηθικά ορισμένες παραβάσεις της νομιμότητας”.

Η χώρα στον γύψο

Το δημοκρατικό πολίτευμα καταλύθηκε και στην χώρα επιβλήθηκε δικτατορία η οποία κράτησε για επτά χρόνια. Στις 20 Ιουλίου 1974, η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο ανάγκασε το καθεστώς της Χούντας του Ιωαννίδη ο οποίος είχε ανατρέψει τον Παπαδόπουλο, να εγκαταλείψει την εξουσία.

Σήμερα, το “τέρας με τα πολλά πλοκάμια” ζει ακόμη. Μπορεί να ηττήθηκε επτά χρόνια μετά το πραξικόπημα, όμως τα “παιδιά” του υπάρχουν στην κοινωνία μας και είναι χρέος όλων των δημοκρατικών του τόπου να φροντίσουν έτσι ώστε να μη βασιλέψει ξανά το σκοτάδι.

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο, πάμε να ανατρέξουμε σε αποσπάσματα από το βιβλίο: “Το Πραξικόπημα. Ο Σχεδιασμός και η Επιχείρηση, 21η Απριλίου 1967” του Πάνου Πικραμμένου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη σειρά “Πολεμικές Μονογραφίες” (DefenceNet 2006).

Καταγράφονται οι πρώτες ώρες, σημεία της στρατιωτικής επιχείρησης αλλά και οι πρώτες, εν ψυχρώ δολοφονίες.

Αξίζει άλλωστε να σημειωθεί πως η Χούντα έδειξε το αδίστακτο και απολυταρχικό της πρόσωπο από το πρώτο πρωί, εκείνο της 21ης Απριλίου, όταν δολοφονήθηκε ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής που βρισκόταν ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία Αμερικής. Την ίδια μέρα, δολοφονήθηκε και η 24χρονη Μαρία Καλαβρού επί της οδού Πατησίων. Όλοι οι δολοφόνοι υποστήριξαν πως τα περιστατικά ήταν “ατυχήματα” και πως οι σφαίρες “εξοστρακίστηκαν”. Γιατί ναι, οι “εξοστρακισμοί” υπήρχαν από τότε.

Ακολουθούν αποσπάσματα του βιβλίου “Το Πραξικόπημα. Ο Σχεδιασμός και η Επιχείρηση, 21η Απριλίου 1967” το οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ.

Αρχικά οι Συνταγματάρχες προγραμμάτιζαν το πραξικόπημα για την 25η Μαρτίου 1967

Ήταν απόγευμα της 20ης Απριλίου όταν σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Σμύρνη, στο σπίτι του συνταγματάρχη Μπαλόπουλου, 14 συνταγματάρχες και αντισυνταγματάρχες επικύρωναν μια απόφαση που έμελλε να είναι καθοριστική γιατη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Συμμετείχαν οιαδελφοί Κωνσταντίνος και Γεώργιος Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος, I. Λαδάς, Κ. Ασλανίδης, I. Ρουφογάλης, Δ. Ιωαννίδης, Μ. Μπαλόπουλος, Α.Μέξης, Α. Λέκκας, Ν. Γκαντώνας, Καραμπέρης,Δ. Σταματελόπουλος, I. Αναστασόπουλος και ο ταξίαρχος τεθωρακισμένων Σ. Παττακός. Επίσης, παρευρέθηκε και ο Διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος I. Ζωιτάκης.

Στη συνάντηση, υπό την πιεστική παρότρυνση του ταξίαρχου Σ. Παττακού, οι συνωμότες επικύρωσαν την απόφαση για άμεση πραγματοποίηση του πραξικοπήματος που σχεδίαζαν εδώ και καιρό. Οι λόγοι της βιασύνης τους ήταν αρκετά πειστικοί: στους συνωμότες συνταγματάρχες ήταν γνωστό ότι οι στρατηγοί προετοίμαζαν το δικό τους πραξικόπημα λίγο πριν τις εκλογές.

Η ώρα «μηδέν» ορίστηκε στις 2.00 τα ξημερώματα της Παρασκευής 21ης Απριλίου. Όλα θα γίνονταν σε έξι ώρες.

Η επιχείρηση

Στις 02.15 στη διασταύρωση της λεωφόρου Κηφισίας με την Αλεξάνδρας ξεπρόβαλαν μουγκρίζοντας τα πρώτα άρματα μάχης Μ47. Είχαν ξεκινήσει από το Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων στο Γουδί δεκαπέντε λεπτά νωρίτερα και προχωρούσαν αργά στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας. Πέρασαν εμπρός από την Αμερικάνικη Πρεσβεία και συνέχισαν με κατεύθυνση προς τη Βουλή των Ελλήνων. Την παράξενη πομπή ακολουθούσαν μοτοσικλετιστές.

Επικεφαλής της φάλαγγας είναι ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός. Κάθε τόσο, όρθιος στον πυργίσκο του άρματος, κοιτάζει εμπρός την άδεια λεωφόρο με τα κιάλια και μιλάει στονασύρματο.

«Ουδαμού συνάντησα εχθρόν. Προελαύνω προς Ραδιοφωνικόν Σταθμόν, Βουλήν, Ανάκτορα και Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών».

Η επιχείρηση εξελισσόταν σύμφωνα με το σχέδιο «Προμηθεύς», το οποίο προέβλεπε και την παραμικρή λεπτομέρεια. Όταν τα άρματα μάχης φτάνουν στο ύψος της Ηρώδου Αττικού,μια ίλη στρίβει αριστερά προς τα Ανάκτορα, ενώ ο κύριος όγκος συνεχίζει προς τη Βουλή. Ο ταξίαρχος Παττακός, ο οποίος είναι και από τους σχεδιαστές του εγχειρήματος, έχει λάβει σαφείς εντολές: «Συντρίψατε αδιστάκτως τυχόν εχθρική αντίστασιν».

Ταυτόχρονα, μια άλλη γιγαντιαία επιχείρηση με αρχηγό το συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά θα βρίσκεται σε εξέλιξη μέχρι τα ξημερώματα. Από τη 01:00 μέχρι τις 05:00, αλλά και τις επόμενες ημέρες σε ολόκληρη την Ελλάδα συνελήφθησαν από στρατιωτικές δυνάμεις στα σπίτια τους 6.135 άνθρωποι. Η διαδικασία ήταν απλή και, όπως όλα τα παραπάνω, περιγράφεται με μεγάλη συναισθηματική φόρτιση στο βιβλίο του δημοσιογράφου Γιάννη Κάτρη, «Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα»:

«…Η ηλικία, το φύλο, η θρησκεία ή η κατάσταση υγείας δεν έπαιζαν κανέναν ανασταλτικόρόλο. Γέροι 70 και 75 χρονών στοιβάχτηκαν μενέους και κορίτσια 16 και 17 χρονών μέσα σε στρατιωτικά καμιόνια σαν σαρδέλες κονσερβαρισμένες… Ο επικεφαλής αξιωματικός χτυπούσε την πόρτα και, αν δεν άνοιγε αμέσως, την έσπαζαν με τσεκούρια. Συνήθως η οικογένεια ξυπνούσε έντρομη. Τα παιδιά τσίριζαν καθώς έρχονταν αντιμέτωπα με την αγριάδα των νυχτερινών επισκεπτών και τις ξιφολόγχες τους. Τους έδιναν προθεσμία δύο λεπτών για να ντυθούν. Πολλοί σύρθηκαν με τις πιτζάμες και ταεσώρουχα… Όταν υπήρχε εντολή να συλληφθούν και οι δύο γονείς, η μητέρα έπαιρνε μαζί το πιο μωρό…».

Οι πρώτοι νεκροί

Τα καμιόνια μετέφεραν τους συλληφθέντες στον Ιππόδρομο, που τότε βρισκόταν στο τέλος της λεωφόρου Συγγρού, και σε ποδοσφαιρικά γήπεδα. Την πρώτη κιόλας μέρα του πραξικοπήματος, στον Ιππόδρομο της Αθήνας πυροβολείται εν ψυχρώ το στέλεχος της ΕΔΑ Παναγιώτης Ελής, ενώ στις 22 Μαΐου δολοφονείται ο γνωστός από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ δικηγόρος Νικηφόρος Μανδηλαράς. Ένα χρόνο αργότερα θα σκοτωθεί υπό μυστηριώδεις συνθήκες και ο πρώην βουλευτής της ΕΔΑ Γ. Τσαρουχάς.

Η επιχείρηση συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες και είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη πολιτών που θεωρούνταν κομμουνιστές, αριστεροί ή, γενικώς, «επικίνδυνοι». Μεταξύ των συλληφθέντων βρίσκεται ακόμη και η ανιψιά του Παττακού, κόρη της εξαδέλφης του, που είναι μέλος της ΕΔΑ και η οποία κρατείται για δυο εβδομάδες.

Η επιτυχία και η ακρίβεια με την οποία εκτελέστηκαν οι συλλήψεις ήταν τέτοια που η επιχείρηση αποτέλεσε αντικείμενο διδασκαλίας σε ορισμένες στρατιωτικές ακαδημίες, όπως αυτή της Ν. Κορέας. Όμως οι συλλήψεις δεν αφορούσαν μόνο στους αριστερούς, αλλά και στο σύνολο σχεδόν της πολιτικής ηγεσίας της χώρας.

Η κύρια ομάδα δράσης ήταν του Κέντρου Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων υπό τις εντολές του Παττακού.

Η δύναμη του ανερχόταν σε 2.500 άντρες, από τους οποίους οι 250 ήταν αξιωματικοί, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι. Διέθετε άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και μεγάλο αριθμό φορτηγών των 3 τόνων. Η μονάδα αυτή εκτέλεσε συνολικά 26αποστολές.

Η παράδοση Ανδρέα Παπανδρέου

Στην κατοικία του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ψυχικό, στις 2.00 τα ξημερώματα η εξώπορτα του σπιτιού τραντάχτηκε από βίαια χτυπήματα. Ενστικτωδώς ο Ανδρέας έτρεξε στην ταράτσα και από εκεί ανέβηκε στη στέγη του σπιτιού. Διαπίστωσε όμως ότι το σπίτι ήταν περικυκλωμένο Οκτώ αξιωματικοί έσπασαν με τσεκούρια τις πόρτες και εισέβαλαν στο σπίτι με ένα οπλοπολυβόλο, πιστόλια και ξιφολόγχες.

-Που είναι; ρωτούν τη σύζυγο του Ανδρέα,Μάργκαρετ.

-Δεν είναι εδώ… Αφού αναποδογύρισαν τα έπιπλα και έψαξαν τα ντουλάπια, ένας αξιωματικός αρπάζει το μεγάλο γιο του Ανδρέα, Γιώργο, και τον σημαδεύει με το πιστόλι στο κεφάλι: «Θα σε σκοτώσω αν δεν μου πεις πού είναι ο πατέρας σου».

-Παραδίδομαι, ακούστηκε από τη στέγη η φωνή του Ανδρέα Παπανδρέου.

Η λογοκρισία  και η πρώτη σιωπή

Η λογοκρισία απαγόρευσε με διάταγμα την κυκλοφορία 1.046 έργων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, αρχίζοντας μάλιστα από τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς, Αισχύλο, Ευριπίδη, Σοφοκλή, Αριστοφάνη, και καταλήγοντας σε νεότερους ξένους συγγραφείς όπως ο Ζαν Πολ Σαρτρ, ο Τόμας Μαν, ο Τ.Σ. Έλιοτ, ο Α. Καμύ και ο Λόρκα. Φυσικά ούτε συζήτηση για τα έργα του Κώστα Βάρναλη, του Γιάννη Ρίτσου, του Βασίλη Ρώτα, του Μάρκου Αυγέρη και άλλων.

Επίσης, απαγορεύεται η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη,οι ταινίες στις οποίες πρωταγωνιστεί η Μελίνα Μερκούρη, οι ταινίες του Κώστα Γαβρά και πολλές άλλες.

Οι συλλήψεις πολιτών συνεχίστηκαν συστηματικά και τα ξερονήσια ξανάρχισαν να δέχονται εκατοντάδες εξόριστους.

Οι συγκεντρώσεις άνω των πέντε ατόμων απαγορεύτηκαν, ενώ τα ταξίδια των Ελλήνων πολιτών στο εξωτερικό ελέγχονταν εξονυχιστικά, και διαβατήριο εκδιδόταν μόνο με την προσκόμιση «πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων» το οποίο παρείχε η Αστυνομία.

Το φθινόπωρο, ο πρώην πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος κατορθώνει να σπάσει το φράγμα σιωπής και στέλνει στον ξένο Τύπο μαγνητοφωνημένες δηλώσεις εναντίον της δικτατορίας, προκαλώντας διεθνώς μεγάλο ενδιαφέρον. Δύο ημέρες αργότερα τίθεται σε κατ’ οίκον κράτηση. Ήδη από τους πρώτους μήνες της κατάλυσης της δημοκρατίας, είχαν κάνει την εμφάνιση τους και οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, το Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και η Δημοκρατική Άμυνα, στελεχωμένες από κεντρώους και αριστερούς πολίτες.

Η ηγεσία της δικτατορίας με τη βασιλική οικογένεια κατά τη βάφτιση του διαδόχου Παύλου:

Τον Ιανουάριο του 1968 n Χούντα αναγνωρίστηκε από τις ΗΠΑ, τη Μ. Βρετανία και την Τουρκία. Το Φεβρουάριο διασπάται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Τον ίδιο μήνα ο Ανδρέας Παπανδρέου, ήδη καθηγητής Οικονομικών στην Αμερική, ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ).

Ειδικά στη Γαλλία, ο λαός, οι διανοούμενοι και ο Τύπος τάχθηκαν σύσσωμοι στο πλευρό των Ελλήνων αντιστασιακών και καταδίκασαν τη Χούντα. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με την κυβέρνηση Ντε Γκολ, η οποία χορήγησε αλλεπάλληλα δάνεια στους «Απριλιανούς».

Τι απέγιναν οι δολοφόνοι της 21ης Απριλίου

Από το βιβλίο “Οι άνθρωποι της Χούντας μετά τη Δικτατορία” του Γ. Κρεμμύδα:

“Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απολογίες των τριών δολοφόνων, καθώς όλοι υποστήριξαν ότι οι δολοφονίες ήταν ατύχημα και πως οι σφαίρες εξοστρακίστηκαν καθώς και οι ιδιαίτερα χαμηλές ποινές που τους καταλογίστηκαν.

-Λυμπέρης Ανδρικόπουλος: Την 21η Απριλίου – όταν σκότωσε τον Βασίλειο Πεσλή – ήταν έφεδρος λοχίας.Μέχρι τον Οκτώβριο του 1975, υπηρετούσε ως αστυφύλακας στον Πειραιά. Το Μάρτιο του 1976, στη δίκη που διεξήχθη, καταδικάστηκε σε 8 χρόνια κάθειρξη.

-Ιωάννης Αλμπάνης: Την 21η Απριλίου – όταν σκότωσε τη Μαρία Καλαβρού – ήταν ανθυπίλαρχος. Η μεταπολίτευση τον βρίσκει πλέον ίλαρχο. Το Μάρτιο του 1976 του επιβλήθηκε ποινή 5,5 ετών. Στη συνέχεια έκανε αναίρεση και η δίκη επαναλήφθηκε το 1977, με αποτέλεσμα η ποινή να μειωθεί στα 3 έτη.

-Κωνσταντίνος Κότσαρης: Την 25η Απριλίου – όταν σκότωσε τον Παναγιώτη Ελή – ήταν ανθυπίλαρχος. Ο Νοέμβριος του 1973 τον βρίσκει ίλαρχο και διοικητή ίλης της 30ης επιλαρχίας μέσων αρμάτων, με την οποία συμμετείχε ενεργά στην καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Στη δίκη που έγινε τον Ιούνιο του 1975, του επιβλήθηκε ποινή 8 ετών. Πέντε μήνες αργότερα, το Αναθεωρητικό Στρατοδικείο μείωσε την ποινή του σε 6 χρόνια”.

Οι επίσημα δηλωμένοι νεκροί της χούντας: