Στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου στις Κάννες θα προβληθεί μια νέα ακυκλοφόρητη και μη επεξεργασμένη κόπια των 70 χιλιοστών μιας ταινίας που φέτος κλείνει μισόν αιώνα ζωής: το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» που ο μεγάλος Στάνλεϊ Κιούμπρικ γύρισε το 1968.
Η τιμητική αυτή προβολή έχει τη σημασία της, πιστεύω όχι μόνο για την ιστορία του σινεμά και για την επιστημονική φαντασία. Το «2001» αποτελεί ταινία-ορόσημο όχι τόσο για τα εφέ της (εν πολλοίς ξεπερασμένα σήμερα, τόσο δραστικά όμως ακόμα, ιδίως το υπερβατικό «τριπάκι» με το πέρασμα σε άλλες διαστάσεις στο τέλος του φιλμ) ή για την πρωτοποριακή χρήση της μουσικής υπόκρουσης (χορογραφία του διαστημικού σταθμού υπό τους ήχους βαλς του Γιόχαν Στράους ή το απόκοσμο Ρέκβιεμ του Γκιέργκι Λίγκετι σε κάθε εμφάνιση του μυστηριώδους, εξωγήινου Μονόλιθου) όσο για το στοχαστικό, φιλοσοφικό της υπόβαθρο: ποια τα όρια της ανθρώπινης διανόησης; Πώς υπερβαίνονται; Μπορεί κάποτε ο άνθρωπος να περάσει σε ένα ανώτερο στάδιο συνείδησης;
Ως γνωστόν, το ξεκίνημα της ταινίας διαδραματίζεται στην προϊστορική εποχή οπότε και υποτίθεται ότι γίνεται η πρώτη εμφάνιση του αινιγματικού Μονόλιθου, ενός λείου, μαύρου πετρώματος που σε μια συνέντευξή του, ο Αρθουρ Κλαρκ (σε διήγημά του βασίστηκε η ταινία) είχε αποκαλέσει «πρεσβευτή ανώτερης νοημοσύνης». Η παρουσία του διευρύνει στους πιθήκους την έννοια της αντίληψης: ξαφνικά, βλέπουν τα οστά των νεκρών ζώων ως εργαλεία.
Θυμάμαι ακόμα, τη δεκαετία του ’70, πολύ μικρός τότε, να παρακολουθώ γεμάτος δέος στην τηλεόραση –πρέπει να ήταν σε κάποια βραδιά των βραβείων Οσκαρ– τη σκηνή όπου, υπό τους ήχους της εισαγωγής του συμφωνικού ποιήματος «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» του Ρίχαρντ Στράους, ο πίθηκος μαθαίνει την αξία του εργαλείου. Μια υπέρβαση του πρώτου ανθρώπου που συγκρίνεται με το «αστρόπαιδο» στο φινάλε της ταινίας, πάλι με υπόκρουση την ίδια υποβλητική μουσική, οπότε και ο άνθρωπος περνά σε μιαν άλλη κατάσταση συμπαντικής συνείδησης: ο ουρανός είναι πια το όριο. Τότε δεν καταλάβαινα τι ακριβώς έβλεπα κι ωστόσο και οι δύο αυτές σκηνές με είχαν καθηλώσει.
Την ίδια στιγμή, το «2001» θίγει με τρόπο μοναδικά επίκαιρο για όλους εμάς σήμερα το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης: ο υπερυπολογιστής ΧΑΛ 9000 εκφράζει φόβο θανάτου τη στιγμή που τον αποσυνδέει αργά αργά ο αστροναύτης. «Φοβάμαι», ακούγεται να λέει. Μια μηχανή που φοβάται την ανυπαρξία; Επίσης: μια μηχανή που στρέφεται κατά του ανθρώπου; Ιδού μια συζήτηση που τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο συχνά, και που είχε θίξει μια ταινία μυθοπλασίας γυρισμένη ένα χρόνο προτού καν ο άνθρωπος πατήσει στο φεγγάρι.
Στα 2018 είμαστε τεχνολογικά πολύ πιο πίσω από αυτό που αποτύπωνε στο «2001» ο Κιούμπρικ. Επίσης, σε αντίθεση με το «2001», το ερώτημα αν είμαστε μόνοι στο σύμπαν παραμένει αναπάντητο. Δεν έχει σημασία. Μπορεί στις νεότερες γενιές το αριστούργημα του Κιούμπρικ να μοιάζει «αργό», το πνεύμα εκείνης της οραματικής ταινίας παραμένει όμως ζωντανό.
Via : www.kathimerini.gr.
