Διαμαντής Διαμαντόπουλος, Τα καρπούζια (χωρίς χρονολογία;). Ελαιογραφία σε πεπιεσμένο ξύλο (νοβοπάν), 161 εκ. x 209 εκ. Ιδιωτική συλλογή.
Η πορεία του Οικολογικού Κινήματος και του Κινήματος των Καταναλωτών.
Οι κατακτήσεις τους και τα αίτια της αποτυχίας τους.
Μια βιωματική αφήγηση του Γιώργου Βοϊκλή.
Μετέχω ενεργά στο Οικολογικό Κίνημα και στο Κίνημα των Καταναλωτών από τα πρώτα τους βήματα στη χώρα μας. Αποφάσισα να καταγράψω συνοπτικά τις εμπειρίες μου από αυτή τη διαδρομή, με την ελπίδα ότι θα είναι χρήσιμη στους νεώτερους, που πήραν απ’ τα χέρια της δικής μου γενιάς τη σκυτάλη.
Ο εκκλησιασμός
Την άνοιξη του 1969 υπηρετώ τη στρατιωτική θητεία μου στη Βέροια, ως κηπουρός, στο Λόχο Στρατηγείου του Β΄ Σώματος Στρατού.
Ένα Σάββατο πρωί, στην αναφορά, ο λοχαγός μας λέει:
– Επειδή δεν μπορούμε να εκκλησιαζόμαστε συντεταγμένοι, γιατί καμία εκκλησία της πόλης δεν μας χωράει, όποιος θέλει να εκκλησιάζεται τις Κυριακές, να βγει στην αναφορά.
Βγήκα πρώτος.
– Εσύ;! μου λέει παραξενεμένος ο λοχαγός.
Ήμουνα, βλέπετε, το «κόκκινο πρόβατο» του λόχου, καθώς είχα καταταγεί στο στρατό, τον Οκτώβρη του 1967, σε φορείο, κατευθείαν από τα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας της οδού Μπουμπουλίνας.
– Μου αρέσει η βυζαντινή μουσική, κύριε λοχαγέ, του απάντησα.
Έτσι, από την επομένη είχα κάθε Κυριακή «Άδεια εξόδου προς εκκλησιασμόν», από το εγερτήριο μέχρι το μεσημεριανό φαγητό.
Έκανα μια στάση στη Μητρόπολη, όπου εκκλησιάζονταν όλη η διοίκηση του Β΄ Σώματος, περνούσα επιδεικτικά από μπροστά τους, άναβα ένα κερί και αμέσως μετά «την κοπανούσα» διακριτικά. Πήγαινα σε ένα απόμερο καφενείο, που κρατούσε τα φύλλα όλης της εβδομάδας τριών εφημερίδων, και τις «ξεκοκάλιζα» συστηματικά.
Αυτό ήταν μεγάλη υπόθεση γιατί, εκείνο τον καιρό, δεν επιτρέπονταν να μπει εφημερίδα στο στρατόπεδο, ούτε καν η εφημερίδα της χούντας, ο «Ελεύθερος Τύπος» του Κωνσταντόπουλου.
Σ’ αυτό το καφενείο, λοιπόν, έμαθα για πρώτη φορά για το κίνημα του Ραλφ Ναντέρ[1] και για το αντιπυρηνικό κίνημα στις ΗΠΑ, για τις μαχητικές διαδηλώσεις εναντίoν της κατασκευής μεγάλων αυτοκινητοδρόμων στη Γαλλία, όπου σκοτώθηκε ένας δάσκαλος, και εναντίον της κατασκευής ενός αεροδρομίου στην Ιαπωνία.
Εκεί διάβασα για τη Διακήρυξη της Λέσχης της Ρώμης για την εξάντληση των πρώτων υλών.
———————————–
[1] Ο νεαρός δικηγόρος Ραλφ Ναντέρ ξεκίνησε τη δράση του με αγωγές εναντίον αυτοκινητοβιομηχανιών για θέματα ασφάλειας των αυτοκινήτων και πολύ σύντομα έγινε ηγέτης ενός μαζικού κινήματος διεκδίκησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών σε όλους τους τομείς. Επιστέγασμα των αγώνων του ήταν η υιοθέτηση από τον τότε πρόεδρο Τζον Κένεντι των βασικών δικαιωμάτων του καταναλωτή. Ο Ραλφ Ναντέρ ήρθε στην Ελλάδα το 1976, καλεσμένος από το ΙΝΚΑ.
———————————–
Απ’ το 1971 ως το 1974
Όταν απολύθηκα, την άνοιξη του 1971, υποψιασμένος καθώς ήμουνα, εντόπισα και διάβασα τρία βιβλία, τα πρώτα για την οικολογία που μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν στη χώρα μας. Το Οικολογία του Πιερ Σάμουελ, το Οικολογία ή θάνατος του Ρενέ Ντυμόν και το Σιωπηλή άνοιξη της Ράκελ Κάρλσον. Εντόπισα, επίσης, και διάβαζα συστηματικά ένα περιοδικό μεγάλου σχήματος με τίτλο Περιβάλλον, που εκδίδονταν από τον Γιάννη Τρούμπη. Σ’ αυτό διάβασα, μεταξύ άλλων, για το πρώτο Συνέδριο του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε το1970 στη Στοκχόλμη, καθώς και το Σχέδιο Δοξιάδη, για τη χωροταξική διάσταση ενός στρατηγικού σχεδιασμού της παραγωγικής, οικονομικής και πολεοδομικής ανάπτυξης της Ελλάδας.
Λίγο πριν τη μεταπολίτευση είχε ιδρυθεί το Ινστιτούτο Καταναλωτών, το γνωστό ΙΝΚΑ, με νόμιμα εγκεκριμένο καταστατικό. Σύντομα, όμως απαγορεύτηκε η λειτουργία του και φυλακίστηκαν οι πρωτεργάτες του, γιατί κάποιος «κάρφωσε» πως είναι καμουφλαρισμένη οργάνωση του ΠΑΚ, της αντιστασιακής οργάνωσης του Ανδρέα Παπανδρέου, του οποίου στενός συνεργάτης στον Καναδά ήταν ο πρόεδρος του ΙΝΚΑ, ο Χάρης Κουρής.
Στις 16 Νοέμβρη του ’73, ήμουνα παρών στην υποδοχή των κατοίκων των Μεγάρων, στην οδό Πατησίων, μπροστά απ’ το Πολυτεχνείο. Είχαν κάνει πορεία, με μαύρες σημαίες, και είχαν πάρει μέρος στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, διαμαρτυρόμενοι για την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής της Πάχης από την εγκατάσταση σ’ αυτήν διυλιστηρίων πετρελαίου, που είχε αποφασίσει η τότε δικτατορική κυβέρνηση.
Πέντε μήνες αργότερα, η εισήγηση στη συνεδρίαση των «πεντάδων» της αντιστασιακής οργάνωσης στην οποία ανήκα –και της οποίας ήμουνα μέλος του «Κεντρικού οργάνου»- για τον γιορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1974, το θέμα ήταν Νέα Κοινωνικά Κινήματα. Τα δύο κυριότερα ήταν της προστασίας του περιβάλλοντος –στο οποίο περιλαμβάνονταν και το αντιπυρηνικό- και της προστασίας των καταναλωτών.
Η Νέα Αριστερά
Μετά τη μεταπολίτευση, η οργάνωσή μας εντάχθηκε στην Ενωμένη Αριστερά και μετά τις εκλογές, όταν η Ενωμένη Αριστερά διασπάστηκε, εμφανιστήκαμε αυτόνομα με την ονομασία Νέα Αριστερά[2].
Τον Δεκέμβριο του 1974 εκδόθηκε το δημοσιογραφικό μας όργανο, το Μηνιάτικο Νεολαιίστικο Περιοδικό «Το Καμίνι», του οποίου ήμουνα διευθυντής σύνταξης. Σ’ αυτό δημοσιεύθηκαν τα πρώτα ρεπορτάζ για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας, για θέματα σχετικά με την κατανάλωση και τη διαφήμιση, καθώς και ειδήσεις από το διεθνές κίνημα προστασίας του περιβάλλοντος και το κίνημα των καταναλωτών. «Το Καμίνι» συνέχισε την έκδοσή του μέχρι τον Απρίλιο του 1977, μέχρι το 28ο τεύχος του.
Από τον Δεκέμβριο του 1975 και μέχρι τον Μάιο του 1977 εκδίδαμε επίσης την μηνιαία Επιθεώρηση της Νέας Αριστεράς, στην οποία δημοσιεύονταν και θεωρητικά – πολιτικά κείμενα σχετικά με την οικολογία και την κατανάλωση. Εκδόθηκαν συνολικά 18 τεύχη της.
Για ένα περίπου χρόνο εργαστήκαμε στις παραδοσιακές μορφές, με πολιτικές εκδηλώσεις και τη συγκρότηση συνδικαλιστικών παρατάξεων. Από το εκδοτικό μας τμήμα εκδόθηκαν επίσης δεκατρία βιβλία με την ιδεολογική μας παραγωγή των προηγούμενων ετών. Το 1976 εκδόθηκε το βιβλίο μου με τίτλο Το κοινωνικό πρόβλημα στο σύγχρονο Καπιταλισμό, δύο κεφάλαια του οποίου αναφέρονται στο περιβάλλον και την κατανάλωση. Στην τρίτη έκδοσή του, το 1977, προστέθηκε σε παράρτημα κείμενό μου με τίτλο Μαρξισμός και Οικολογία, που είχε δημοσιευτεί νωρίτερα στην Επιθεώρηση Νέας Αριστεράς, στο οποίο έκανα κριτική σε δύο «νόμους» της μαρξιστικής θεωρίας: το «η παραγωγή καθορίζει την κατανάλωση» και τον σχετικό με την «εξέλιξη των πολιτιστικών αναγκών».
Ένα από τα βιβλία που εκδώσαμε το 1977 ήταν και αυτό του Ιταλού ακτιβιστή Μάσιμο Θεοδώρι με τίτλο Η Νέα Αριστερά Αμερικής, απ’ το οποίο πληροφορηθήκαμε τις πρακτικές παρεμβάσεις των νέου τύπου οργανώσεων στις ΗΠΑ, για την αντιμετώπιση, με αυτοδιαχειριζόμενες από τους καταναλωτές μονάδες, καθημερινών προβλημάτων τους.
—————————————————-
[2] Η οργάνωση αυτή είχε ξεκινήσει στις αρχές της 10ετίας του 1960, με πρώτο πυρήνα της μια ομάδα νέων της Πεντέλης και με πρωτεργάτη της τον Παναγιώτη Γουλιέλμο, φοιτητή της Φυσικομαθηματικής. Οι δυο βασικές αρχές της ήταν: η εφαρμογή του σοσιαλισμού στην πράξη, στην καθημερινή ζωή των μελών της, που είχαν κοινή οικονομία, και η ιδεολογική τους κατάρτιση με συστηματική μελέτη του Μαρξισμού. Τα μέλη της δρούσαν στους μαζικούς χώρους, πολιτικούς και συνδικαλιστικούς, μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ και της Νεολαίας ΕΔΑ και αργότερα της Νεολαίας Λαμπράκη. Το καλοκαίρι του 1965, μετά τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, που ήταν ηγετικό της στέλεχος, δημιούργησαν στο σπουδαστικό χώρο την Πανσπουδαστική Δημοκρατική Κίνηση (ΠΑΝΔΗΚ) «Σωτήρης Πέτρουλας», η οποία ανέστειλε τη δραστηριότητά της μετά από λίγους μήνες, για να μη λειτουργεί διασπαστικά στο παραδοσιακό κίνημα της Αριστεράς. Στη διάρκεια της δικτατορίας συνέχισε τη λειτουργία της, αύξησε τον αριθμό των μελών της και δημιούργησε ισχυρό μηχανισμό λειτουργώντας επιχειρήσεις.
—————————————————
Η Ένωση για την Ποιότητα της Ζωής (Ε.ΠΟΙ.ΖΩ.)
Τα πρώτα βήματα
Τον Μάιο του 1976, η οργάνωση της Νέας Αριστεράς αποφάσισε να προσανατολιστεί αποκλειστικά στα νέα κοινωνικά προβλήματα και τις νέες μορφές λαϊκών αγώνων. Ίδρυσε, λοιπόν, την Ένωση για την Ποιότητα της Ζωής (Ε.ΠΟΙ.ΖΩ) στην οποία, πολύ σύντομα, εντάχθηκαν όλες οι δυνάμεις της.
Από την ίδρυσή της και για μια δεκαετία ήμουνα εκλεγμένος αντιπρόεδρός της και υπεύθυνος του τομέα Προστασίας Καταναλωτών και στο εκδοτικό τμήμα της.
Μια από τις πρώτες εκδηλώσεις που οργάνωσε η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. ήταν η Ημερίδα με θέμα Οικολογία και Ποιότητα Ζωής, που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1976 στο δημαρχείο της Αθήνας, με τη συμμετοχή επτά δημάρχων μεγάλων δήμων της Αττικής (Αθήνας, Καλλιθέας, Ν. Ιωνίας, Βύρωνα, Νίκαιας, Κορυδαλλού, Δραπετσώνας). Στην εκδήλωση αυτή δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα, γιατί εκείνη την εποχή τόσο η «Οικολογία», όσο και η «Ποιότητα ζωής» ήταν άγνωστες λέξεις. Έγραψε, μάλιστα, γι’ αυτήν ο Ριζοσπάστης ότι «εμφανίστηκαν οι αναπαλαιωτές του Καπιταλισμού».
Ακολούθησαν έρευνες, με αντίστοιχες εκδηλώσεις και δημοσιεύματα, σε θέματα όπως: Οικολογικά προβλήματα του ελλαδικού χώρου, Οι επτά πληγές της σύγχρονης Αθήνας, Ποιότητα ζωής και Τοπική Αυτοδιοίκηση, Ο Πολιτισμός στη συνοικία, Η υγιεινή διατροφή, Η διαφήμιση κ.ά.
Σύντομα η οργάνωση και η δράση της Ε.ΠΟΙ.ΖΩ, επεκτάθηκε με τη δημιουργία τοπικών φορέων με την ονομασία Κέντρα Ζωής και Πολιτισμού σε συνοικίες της πρωτεύουσας (Δάφνη, Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Νίκαια), καθώς και στη Θεσσαλονίκη (Αμπελόκηποι).
Βασική δραστηριότητα των φορέων αυτών ήταν οι πρακτικές – δημιουργικές εθελοντικές παρεμβάσεις για την άμεση πρακτική αντιμετώπιση τοπικών προβλημάτων όπως: Καθαρισμός του Κηφισού και δενδροφύτευση στις παρειές του, διαμόρφωση πλατείας στη Ν. Ιωνία, κατασκευή παιδικής χαράς στη Νίκαια, με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από συναυλία του Χρήστου Λεοντή στο γήπεδο της περιοχής, κ. ά.
Ταυτόχρονα, η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. συνέχισε τη δραστηριότητά της σε κεντρικό επίπεδο, με δραστηριότητες όπως η εκπόνηση Οδηγού του Πολίτη, με οδηγίες για το πώς θα διεκπεραιώσει θέματά του που συνδέονται με τις δημόσιες υπηρεσίες, ο οποίος δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Το Βήμα.
Το 1977, το Τμήμα Προστασίας Καταναλωτών της Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. έγραψε το κείμενο εντύπου με τίτλο Τα δικαιώματα του Καταναλωτή, που εκδόθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα από το Υπουργείο Εμπορίου, από τον τότε υπουργό κ. Γιάννη Βαρβιτσιώτη. Πρωτοστάτησε επίσης στη συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Καταναλωτών, στο οποίο συμμετείχα, ως εκπρόσωπος των Ενώσεων Καταναλωτών, από την ίδρυσή του και για περισσότερο από είκοσι χρόνια.
Το πυρηνικό εργοστάσιο στην Κάρυστο και η μονάδα αλουμίνας στην Άμφισσα.
Το ίδιο διάστημα, το Τμήμα Περιβάλλοντος της Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. οργάνωσε την καμπάνια αποτροπής της εγκατάστασης του πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Κάρυστο της Εύβοιας, για την κατασκευή του οποίου είχε υπογραφεί σύμβαση της ΔΕΗ με αμερικανική εταιρεία. Στη διάρκεια αυτής της καμπάνια είχε κινητοποιήσει το λαό, τους φορείς (Δήμους, Κοινότητες, Εργατικό Κέντρο κ.α.) και τους βουλευτές της περιοχής, καθώς και ειδικούς επιστήμονες με γνώσεις σε θέματα πυρηνικής ενέργειας. Ανάμεσά τους ήταν και ένας Ελληνοαμερικανός πυρηνικός επιστήμονας, που είχε πρόσφατα παραιτηθεί από την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ, μετά το πυρηνικό ατύχημα του Θρι Μάιλ Άιλαντ διαμαρτυρόμενος για τα ελλιπή μέτρα ασφάλειας των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Από επιστημονική άποψη, η καμπάνια στηρίχθηκε στη σεισμικότητα της περιοχής και στους αυξημένους κινδύνους ατυχημάτων σε πυρηνικά εργοστάσια που λειτουργούν σε σεισμογενείς περιοχές. Απόρρητα στοιχεία για τους κινδύνους αυτούς είχαμε εξασφαλίσει τόσο από τον αμερικανό επιστήμονα που προανέφερα, όσο και από τον μορφωτικό ακόλουθο της πρεσβείας της Σοβιετικής Ένωσης.
Το ίδιο βράδυ της ανακοίνωσης αυτών των στοιχείων σε συνέντευξη Τύπου, στην αίθουσα Ανταποκριτών Ξένου Τύπου, στο βραδινό δελτίο ειδήσεων ανακοινώθηκε, από τον κ. Γεώργιο Ράλλη, υπουργό προεδρίας της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η απόφαση καταγγελίας της σύμβασης κατασκευής του πυρηνικού εργοστασίου.
Αυτή η νίκη έσωσε το Αιγαίο, την Κεντρική Ελλάδα, αλλά και την Αττική, από ένα πυρηνικό ατύχημα αντίστοιχο εκείνου του Τσερνομπίλ του 1986, που είναι βέβαιο πως θα είχε προκύψει από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε την περιοχή του 1981, χρονιά που προβλέπονταν ότι θα είναι σε λειτουργία η πυρηνική μονάδα της Καρύστου, παρόμοιας τεχνολογίας με αυτήν του Τσερνομπίλ.
Αντίστοιχη καμπάνια που οργάνωσε επίσης η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. απέτρεψε την εγκατάσταση, από Ελληνο – Σοβιετική εταιρεία αυτή τη φορά, μονάδας επεξεργασίας αλουμίνας στην περιοχή της Άμφισσας, σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, που θα είχε καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την παραγωγή και τα μνημεία της περιοχής, αντίστοιχες με αυτές που είχε προκαλέσει η παρόμοια μονάδα της ΠΕΣΙΝΕ στη Βοιωτία..
Συνεταιριστικοί – Αυτοδιαχειριστικοί φορείς
Το 1977 η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. συγκέντρωσε τις δυνάμεις της στην Καλλιθέα, όπου λειτούργησε μεγάλο εντευκτήριο με πλούσια πολιτιστική δράση, και δημιούργησε πρωτοποριακές, ακόμη και για σήμερα, συνεταιριστικές μονάδες προφοράς υπηρεσιών στους καταναλωτές, όπως:
-Συνεταιρισμό Καταναλωτών, με τη λειτουργία Πρατηρίου, του πρώτου καταστήματος Υγιεινής Διατροφής, που τις επόμενες 10ετίας κατέκλυσαν την αγορά.
-Παραγωγικό Συνεταιρισμό – Τεχνικό Κέντρο, με παροχή υπηρεσιών επισκευής οικιακών εγκαταστάσεων, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών.
-Αυτοδιαχειριζόμενο από τους νηπιαγωγούς και τους γονείς Παιδικό Σταθμό.
-Γραφείο Νομικής Υποστήριξης Καταναλωτών, που σύντομα εξελίχθηκε στον αυτόνομο φορέα Ένωση Καταναλωτών «Η Ποιότητα της Ζωής» (Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ.), που λειτουργεί μέχρι σήμερα, με πλούσια δράση.
Στο πλαίσιο του Συνεταιρισμού Καταναλωτών λειτουργήσαμε, σε κτήμα τεσσάρων στρεμμάτων στην Πεντέλη, την πρώτη πειραματική μονάδα βιολογικών καλλιεργειών, τα προϊόντα της οποίας διαθέταμε στο Πρατήριό του. Στην Ομάδα Βιοκαλλιεργητών συμμετείχαν: Ο Γαβριήλ Πανάγος, που μας μετέφερε γνώσεις και εμπειρίες από τη Γερμανία, και οι κατοπινοί πρωτεργάτες του κινήματος των βιοκαλλιεργητών Ανέστης Πολυχρονίδης, -που, δυστυχώς, σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα- και Μιχάλης Κουλουρούδης, που σήμερα είναι πρόεδρος των επαγγελματιών βιοκαλλιεργητών.
Το πλήρες ψωμί
Εδώ θα άξιζε τον κόπο, νομίζω, να αναφέρω το πώς καταφέραμε την απελευθέρωση της παραγωγής πλήρους ψωμιού στα αστικά κέντρα.
Στο Πρατήριο του Συνεταιρισμού Καταναλωτών της Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. διαθέταμε πλήρες ψωμί από αλεύρι ολικής άλεσης. Το αλεύρι το προμηθευόμασταν από έναν παραδοσιακό νερόμυλο που λειτουργούσε στο Χιλιομόδι Κορινθίας. Είχαμε συμφωνήσει με ένα φούρναρη που το ζύμωνε και το έψηνε με την επίβλεψή μας, τρείς φορές την εβδομάδα.
Ο φούρνος της γειτονιάς που λειτουργούσε το Πρατήριό μας, θέλησε να μας εμποδίσει. Ο δικηγόρος του ανακάλυψε ένα νόμο του 1948 που απαγόρευε την πώληση πλήρους ψωμιού σε πόλεις με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων. Είχε ψηφιστεί στη διάρκεια του εμφυλίου για να διευκολύνει τις μεγάλες αλευροβιομηχανίες, που διαχώριζαν το σιμιγδάλι και τη γλουτένη των αλεύρων και την πωλούσαν σαν πρώτη ύλη στις βιομηχανίες ζυμαρικών και παιδικών τροφών, που είχαν δημιουργηθεί εκείνη την περίοδο. Μαζί με το σιμιγδάλι και τη γλουτένη απομάκρυναν και το πίτουρο, γιατί χωρίς αυτά δεν μπορούσε να συμμετέχει στη ζύμωση του ψωμιού. Έπρεπε, λοιπόν, να διαθέτουν το άσπρο αλεύρι -που απέμενε μετά από αυτόν τον διαχωρισμό. Κατάφεραν μάλιστα το ψωμί αυτό, από άσπρο αλεύρι, σκέτο άμυλο, «εμπλουτισμένο» με πλήθος επιβλαβών στην υγεία χημικών πρόσθετων, που το ονόμασαν πολυτελείας, αλλά και με το παραπλανητικό όνομα «χωριάτικο»- να το προτιμούν οι καταναλωτές. Να το θεωρούμε καλύτερο από το παραδοσιακό ψωμί που ζύμωναν οι γιαγιάδες μας και έψηναν στους φούρνους με ξύλα.
Για να αντιμετωπίσουμε την εναντίον μας μήνυση του φούρναρη της Καλλιθέας, ξεκινήσαμε μια μεγάλη καμπάνια προβολής των πλεονεκτημάτων του πλήρους ψωμιού από αλεύρι ολικής άλεσης, σε σχέση με το «άσπρο ψωμί». Το αποτέλεσμα αυτής της καμπάνιας, που πήρε μεγάλη δημοσιότητα, ήταν να καταργηθεί, από την τότε κυβέρνηση ο νόμος του 1948 και να απελευθερωθεί η παραγωγή και η πώληση πλήρους ψωμιού στα αστικά κέντρα. Μαζί μ’ αυτό, δόθηκε η δυνατότητα στους αρτοποιούς να παράγουν και να διαθέτουν τα κάθε είδους αρτοσκευάσματα (πολύσπορα, σίκαλης κ.α.), που σύντομα κατέκλυσαν τα αρτοποιεία όλης της χώρας.
Η «Νέα Οικολογία», το ΙΝΚΑ και το ΚΕΠΚΑ
Το πρώτο αμιγώς οικολογικό περιοδικό που κυκλοφόρησε μετά τη μεταπολίτευση ήταν το περιοδικό Οικολογία που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Νέα Σύνορα» του Αντώνη Λιβάνη. Την εκδοτική του ομάδα αποτελούσαν πέντε νέοι επιστήμονες, με σπουδές στο εξωτερικό: Ο Μιχάλης Μοδινός, ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, ο Κίμων Χατζημπήρος, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου και ο Νίκος Πολίτης.
Μετά την έκδοση του πρώτου τεύχους του, προέκυψαν προστριβές με τον εκδότη και το περιοδικό συνέχισε την έκδοσή του με τίτλο «Νέα Οικολογία» με εκδότη φορέα –αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία- με τον ίδιο τίτλο, που συγκροτήθηκε από την εκδοτική του ομάδα.
Η ομάδα αυτή, τα επόμενα χρόνια, πραγματοποίησε και σημαντικές παρεμβάσεις σε περιβαλλοντικά θέματα, όπως στις περιπτώσεις της Πύλου και της Κεραμωτής Καβάλας, που απέτρεψε την κατασκευή διαλυτηρίου πλοίων.
Στο περιοδικό Νέα Οικολογία, εκτός από ρεπορτάζ για περιβαλλοντικά θέματα (π.χ. για την πυρκαγιά του 1981 στη Σάμο), κρατούσα τη στήλη Η οικολογία της καθημερινής ζωής, στην οποία δημοσίευσα σαράντα τέσσερα (44) χρονογραφήματα, Τα κείμενα αυτά αποτέλεσαν το υλικό του βιβλίου μου με τίτλο Τα ξεχασμένα μονοπάτια, που εκδόθηκε το 1991 από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Στο διάστημα αυτό, αλλά και την επόμενη εικοσαετία, συνέχισε η δράση του το ΙΝΚΑ, ενταγμένο στους διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς Προστασίας Καταναλωτών, τη Διεθνή Καταναλωτών και το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών (BEUC).
Σύντομα έκανε επίσης την εμφάνισή του στη Θεσσαλονίκη το Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ), που ανέπτυξε σημαντική δράση στη Βόρειο Ελλάδα. Δεν άργησε να ενταχθεί και αυτό -όπως και το αντίστοιχο τμήμα της Ε.ΠΟΙ.ΖΩ.- στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο του BEUC
Και από τους δύο αυτούς φορείς εκδίδονταν περιοδικά, το ΙΝΚΑ από τον ομώνυμο φορέα και το Καταναλωτικά βήματα από το ΚΕΠΚΑ. Στο πρώτο δημοσιεύονταν συγκριτικές μελέτες για βασικές κατηγορίες καταναλωτικών προϊόντων που πραγματοποιούνταν από ευρωπαϊκούς φορείς.
Το ΙΝΚΑ, τόσο τη 10ετία του 1970 όσο και την επόμενη, οργάνωσε, αν και με όχι μεγάλη επιτυχία, κάποια μποϋκοτάζ προϊόντων, καθώς και ένα πρόγραμμα μεταφοράς με τα ΙΧ αυτοκίνητα συνεπιβατών προς και από το κέντρο της Αθήνας, στο πλαίσιο καμπάνιας για τον περιορισμό του νέφους.
Η 10ετία του 1980
Τα σημαντικότερα από τα γεγονότα της 10ετίας του 1980 στους χώρους του οικολογικού κινήματος και του κινήματος των καταναλωτών, στα οποία είχα ενεργό συμμετοχή ήταν:
-Το πρώτο Συνέδριο Καταναλωτών που οργανώθηκε από το ΚΕΠΚΑ στη Θεσσαλονίκη του 1982, στο οποίο εκπροσώπησα την Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. και εισηγήθηκα το θέμα Η κοινωνία της κατανάλωσης.
-Η συγκρότηση της πρώτης Ομοσπονδίας Οικολογικών φορέων και ομάδων, στην οποία συμμετείχαν δώδεκα φορείς (Αντικαπνιστικός Σύλλογος, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ε.ΠΟΙ.ΖΩ, Οικολογική εφημερίδα, Οικολογική Κίνηση Αθήνας, Ομάδα παραδοσιακών – φυσικών προϊόντων διατροφής, Ομάδα προστασίας ορεινής φύσης, Ομάδα φυσικής, αφαρμάκου θεραπευτικής – Οικολογικής Ιατρικής, Πανελλήνιο Οικολογικό Κίνημα, Περιοδικό Γράμματα και Τέχνες, Πρόγραμμα Επιβίωσης Αθήνας και Φυσιολατρική – Αντικυνηγητική Πρωτοβουλία).
Ήμουνα ο συντάκτης του σχεδίου ιδρυτικής διακήρυξης της Ομοσπονδίας αυτής, με τίτλο Εμείς οι οικολόγοι… η άλλη αντίληψη για τον κόσμο, την πολιτική και τον άνθρωπο. Το σχήμα αυτό αφομοιώθηκε λίγο αργότερα στο ευρύτερο πολιτικό σχήμα Οικολόγοι – Εναλλακτικοί, που πήρε μέρος στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 1989 και κατάφερε να εκλεγεί η πρώτη οικολόγος βουλευτής. Ήμουνα κι εγώ, για πρώτη και τελευταία φορά, υποψήφιός του στη Β΄ Αθήνας.
-Τον Απρίλιο του 1986, το καταστροφικό ατύχημα στον θερμοπυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ, προκάλεσε έντονο διάλογο για τους κινδύνους της «ειρηνικής χρήση της πυρηνικής ενέργειας». Σε σχετικά δημοσιεύματα της εφημερίδας Ριζοσπάστης, που την ταύτιζαν με την πρόοδο της ανθρωπότητας, απάντησα με κείμενό μου με τίτλο Οικολογία ή οπισθοδρόμηση, που δημοσιεύθηκε στο 23 τεύχος του περιοδικού Νέα Οικολογία. (Στην αρχική του μορφή αυτό το κείμενό μου είχε δημοσιευθεί ως εισαγωγή στο βιβλίο Ποιότητα ζωής που εκδόθηκε από την Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. το 1979).
Το 1987 εκπροσώπησα τις μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις στο Εθνικό Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Έτους Περιβάλλοντος, μέσα από το οποίο χρηματοδοτήθηκαν εκατοντάδες δράσεις αντίστοιχων φορέων σε όλη την Ελλάδα.
Μία από τις δράσεις αυτές ήταν το Πρόγραμμα Εθελοντών Δασοπροστασίας που υλοποίησε η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. στην Πεντέλη το καλοκαίρι του 1987, που έπληττε τη χώρα μας, και ιδιαίτερα την Αττική, ο μεγάλος καύσωνας. Στο Πρόγραμμα αυτό πήραν μέρος περισσότεροι από χίλιοι εθελοντές.
Τον Απρίλιο του 1988 πραγματοποιήθηκε στους Δελφούς, από το ΥΠΕΧΩΔΕ και το Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, διεθνές συνέδριο με θέμα Εθνική Πολιτική Περιβάλλοντος, στο οποίο παρουσίασα Ανακοίνωση με τίτλο Οικολογική συνείδηση και οικολογικό κίνημα στη χώρα μας, στην οποία έκανα αποτίμηση των εξελίξεων, σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο, της προηγούμενης εικοσαετίας στους τομείς του περιβάλλοντος και της κατανάλωσης.
Την Άνοιξη του 1988 απομακρύνθηκα από την Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. και συνέχισα τη δράση μου από τις γραμμές του ΚΕΠΚΑ, αναλαμβάνοντας το γραφείο του στην Αθήνα και τη διεύθυνση του περιοδικού Καταναλωτικά βήματα. Επίσης, το εκπροσωπούσα στο Εθνικό Συμβούλιο Καταναλωτών και στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ). Η συνεργασία μας συνεχίστηκε μέχρι το 2001.
Το 1989 εργάστηκα ως εκπαιδευτής στο Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας (ΕΛΚΕΠΑ) εισηγούμενος σε Σεμινάριά του σε όλη την Ελλάδα τα θέματα Ψυχολογία Καταναλωτή και Προστασία Καταναλωτή.
Τα πιο σημαντικά από τα κείμενά μου που είχαν δημοσιευθεί στη διάρκεια αυτής της 15ετίας, εκδόθηκαν το 1991 από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις, στη σειρά Οικολογική σκέψη, στο βιβλίο μου με τίτλο Οικολογισμός. Κείμενα Πολιτικής Οικολογίας 1975-1990.
Τη 10ετία του 1990
Στη διάρκεια της 10ετίας του 1990 συντελέστηκαν σημαντικές εξελίξεις τόσο στον τομέα του Περιβάλλοντος, όσο και σ’ αυτόν της Κατανάλωσης.
Στον τομέα του Περιβάλλοντος
Εμφανίστηκαν δεκάδες τοπικές Περιβαλλοντικές Ομάδες και Κινήσεις σε όλες τις περιοχές της χώρας μας, καθώς και σε δήμους της πρωτεύουσας, με σημαντική δραστηριότητα στην ενημέρωση των πολιτών και στην αντιμετώπιση τοπικών προβλημάτων. Ξεχωριστή κατηγορία ανάμεσά τους οι Εθελοντές δασοπροστασίας, που συνέβαλαν αποφασιστικά στην περιφρούρηση των δασών, την πρόληψη και την κατάσβεση δασικών πυρκαγιών.
Σε κεντρικό επίπεδο συγκροτήθηκαν, επίσης «θεματικές» οργανώσεις, με εντοπισμό της δράσης τους σε ένα τομέα – πρόβλημα, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων και η ανακύκλωση, η Μεσόγειος SOS, στις οποίες πρωτοστάτησε ο Νίκος Χρυσόγελος, καθώς και οι ΜΚΟ για την περίθαλψη των άγριων ζώων, η «Αρκτούρος» για την διάσωση των αρκούδων, και οι αντίστοιχες για τη χελώνα Καρέτα-Καρέτα, για τις φώκιες και τα δελφίνια. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσίασε επίσης το Κίνημα των Βιοκαλλιεργητών.
Σημαντική παρουσία είχαν επίσης τόσο ελληνικές οργανώσεις που λειτουργούσαν από παλιότερα, όσο και τα ελληνικά τμήματα διεθνών οργανώσεων. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οργανώσεις όπως η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με πρωτεργάτη το Γιώργο Σφήκα, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νίκης Γουλανδρή και η νεοσύστατη EΛΜΕΠΑ για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται οργανώσεις όπως η WWF και η Greenpeace, που ανέπτυξε δραστηριότητες τόσο στον τομέα του περιβάλλοντος όσο και στον τομέα της κατανάλωσης.
Στον τομέα της κατανάλωσης
Στη διάρκεια της 10ετίας του 1990 είχαμε επίσης την εμφάνιση τοπικών Ενώσεων Καταναλωτών σε πολλές πόλεις, με σημαντικότερες αυτές του Βόλου, της Καβάλας, της Κρήτης και του Πειραιά, ενώ παράλληλα επέκτειναν τις δραστηριότητές τους οι προϋπάρχουσες Ενώσεις, η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ, το ΚΕΠΚΑ και το ΙΝΚΑ, υλοποιώντας προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ, από τις αρχές της δεκαετίας, περιόρισε τη δράση της κυρίως στον τομέα της κατανάλωσης, μέσω της Ένωσης Καταναλωτών «Η Ποιότητα της Ζωής» (Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ), με ιδιαίτερο βάρος στη Νομική Προστασία, ενώ λειτουργούσε μέχρι και το 2010 τον αυτοδιαχειριστικό Παιδικό Σταθμό.
Επανειλημμένες προσπάθειες δημιουργίας Ομοσπονδίας Ενώσεων Καταναλωτών δεν κατέληξαν σε θετικό αποτέλεσμα.
Το σοβαρότερο επίτευγμα του Κινήματος των Καταναλωτών, στόχος και διεκδίκησή του επί μια τουλάχιστο δεκαετία, ήταν η δημιουργία –σε εφαρμογή σχετικής Οδηγίας της Ε.Ε.- του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), με την ενοποίηση των διάσπαρτων σε επτά υπουργεία σχετικών υπηρεσιών, στην οποία αντιδρούσαν οι συντεχνίες των υπαλλήλων τους.
Σημαντικό επίτευγμα θα πρέπει να θεωρηθεί επίσης η δημιουργία Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή.
Στη διάρκεια αυτής της 10ετίας πραγματοποιήθηκε επίσης επέκταση της δραστηριότητας του Καταναλωτικού Συνεταιρισμού CONSUM – ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ, που είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίτερα με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και οικονομική στήριξη από τον αντίστοιχο συνεταιρισμό της Σουηδίας. Στην επέκταση αυτή πρωτοστατούσε ομάδα συνδικαλιστικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ, που εργάζονταν κυρίως στον ΟΤΕ και τη ΔΕΗ. Επικεφαλής αυτής της «συνεταιριστικής τάσης» του ΠΑΣΟΚ ήταν ο Γιώργος Παπανδρέου. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο Γ. Παϊπουτλίδης και μέλη της ο Ροβέρτος Σπυρόπουλος (ο σημερινός πρόεδρος του ΙΚΑ) και ο Δημήτρης Πιπεριάς, που αργότερα έγιναν βουλευτές, της Αρκαδίας και της Εύβοιας αντίστοιχα.
Για την προσωπική μου συμμετοχή στη διαδρομή αυτή έχω να συμπληρώσω και τα εξής:
-Σ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας συμμετείχα, ως εκπρόσωπος των καταναλωτών στην Επιτροπή Ελέγχου της ΔΗΩ, επίσημου φορέα Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων.
-Συμμετείχα επίσης στην επιτροπή που συνέταξε τα κείμενα των εντύπων των Δικαιωμάτων Καταναλωτών ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ, ΟΣΕ, ΟΑΣ-ΕΘΕΛ, Ολυμπιακή κλπ), που εκδόθηκαν και απεστάλησαν σε εκατομμύρια καταναλωτές από το Υπουργείο Ανάπτυξης, σε υλοποίηση σχετικής πρότασής μου προς την τότε υπουργό κ. Βάσω Παπανδρέου.
-Στο πλαίσιο της συνεργασίας μου με το ΚΕΠΚΑ, υλοποίησα δύο σημαντικά Προγράμματα, χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση:
Το πρώτο με τίτλο Τα Δικαιώματα του Καταναλωτή και περιελάμβανε: Έκδοση τεσσάρων ενημερωτικών φυλλαδίων, παραγωγή και προβολή τεσσάρων τηλεοπτικών σποτ, δημοσίευση δέκα άρθρων σε ημερήσιες εφημερίδες και στον επαρχιακό Τύπο και παραγωγή – μετάδοση τεσσάρων ωριαίων ραδιοφωνικών εκπομπών σε κεντρικό και περιφερειακούς ραδιοφωνικούς σταθμούς.
Το δεύτερο, με τίτλο Το πανηγύρι της Οικολογίας είχε ως αντικείμενο την Πράσινη Κατανάλωση. Ετοιμάσαμε μια έκθεση με 32 ταμπλό, με αντίστοιχα θέματα, -με εικόνες και επιγραμματικά κείμενα- ενημερωτικά έντυπα, video και μουσική. Όλο αυτό το υλικό μεταφέρονταν με τροχόσπιτο και παρουσιάζονταν σε πλατείες, σε πολιτιστικά κέντρα δήμων και σε σχολεία, σε όλη την Ελλάδα, συνοδευόμενο από έναν τεχνικό και μία «εμψυχώτρια». Στα δύο χρόνια που λειτούργησε το πρόγραμμα, αυτή η κινητή έκθεση παρουσιάστηκε σε 220 σημεία σε όλη την Ελλάδα και την επισκέφθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες και μαθητές.
-Στο ίδιο διάστημα, συνεργάστηκα με την εταιρεία τηλεοπτικών παραγωγών ΚΙΝΙΚΟΝ στην παραγωγή εκπομπών της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης γράφοντας τα σενάρια και τα κείμενα δύο εκπομπών της σειράς Μεγαλώνω… καταναλώνοντας με θέματα Μεσογειακή Διατροφή και Νέοι και Διαφήμιση.
-Το 1994 εκδόθηκε, από τις εκδόσεις Άγκυρα το βιβλίο μου με τίτλο Το μεγάλο στοίχημα, μυθιστόρημα για εφήβους, στο οποίο παρουσιάζω δράσεις δεκατριών φορέων που προσφέρουν υπηρεσίες, με συμμετοχή εθελοντών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, στους τομείς του περιβάλλοντος, της προστασίας καταναλωτών, της βιολογικής γεωργίας, της απεξάρτησης από τοξικές ουσίες κ.ά.
Στη διάρκεια της 10ετίας του 1990 πραγματοποίησα δύο περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.
Στην πρώτη, ως εκπρόσωπος του Καταναλωτικού Συνεταιρισμού CONSUM – ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ, έκανα ένα ταξίδι από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Καλαμάτα, με σταθμούς σε όλες τις ενδιάμεσες πόλεις. Παρουσίαζα στις ομάδες που είχαν συγκροτηθεί σε κάθε πόλη το Καταστατικό του συνεταιρισμού και συζητούσα μαζί τους τα πρακτικά προβλήματα της οργάνωσης συνεταιριστικού Σούπερ Μάρκετ. Οι συναντήσεις αυτές ήταν ιδρυτικές συνελεύσεις των τοπικών παραρτημάτων του CONSUM.
Στη δεύτερη περιοδεία μου στην Ελλάδα επισκέφθηκα 28 πόλεις, επίσης από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Καλαμάτα, αλλά και από την Κέρκυρα μέχρι τη Ρόδο και όλες τις πόλεις της Κρήτης. Κάθε μήνα επισκεπτόμουνα μια πόλη, παρέμενα σ’ αυτήν μια βδομάδα περίπου και έκανα ρεπορτάζ για την παραγωγή και την οικονομία της. Τα ρεπορτάζ αυτά, έκτασης περίπου 40 σελίδων το καθένα, δημοσιεύονταν στο περιοδικό Market Zoom.
Εργάστηκα επίσης, για ένα χρόνο περίπου, στο Ραδιοφωνικό Σταθμό 9 41 του Δήμου Ηρακλείου Αττικής, όπου έκανα κάθε πρωί εκπομπή ενημέρωσης καταναλωτών διάρκειας μιας ώρας.
Ο επίλογος της δράσης μου στον χώρο του κινήματος των καταναλωτών ήταν η συμμετοχή μου, μέσω του ΚΕΠΚΑ, στο Πρόγραμμα TACIS της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των καταναλωτών της Ουκρανίας, που υλοποιήθηκε τη διετία 1998-1999. Στο Πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνονταν: Η εγκατάσταση εκδοτικού εξοπλισμού και η έκδοση τεσσάρων τευχών περιοδικού καταναλωτών. Η εγκατάσταση εξοπλισμού τηλεοπτικών εκπομπών και η παραγωγή τεσσάρων ωριαίων εκπομπών. Η εγκατάσταση Τράπεζας Πληροφοριών σε έξι πόλεις. Η μεταφορά της σχετικής τεχνογνωσίας και η μετάδοση της εμπειρίας του ευρωπαϊκού κινήματος καταναλωτών σε όλους τους τομείς της δράσης του.
Στο πλαίσιο αυτού του Προγράμματος έκανα εννέα ταξίδια στην Ουκρανία, συνολικής διάρκειας 150 ημερών, και επισκέφθηκα όλες τις μεγάλες πόλεις της. Για τις ανάγκες του περιοδικού και των τηλεοπτικών εκπομπών, πραγματοποίησα, σε συνεργασία με τους Ουκρανούς συνεργάτες μου, μεγάλη έρευνα για τις επιπτώσεις του Τσερνομπίλ στην υγεία των παιδιών της Ουκρανίας, από την οποία προέκυψε ότι 90.000 παιδιά και έφηβοι πάσχουν από λευχαιμία.
Το υλικό από αυτές τις δημοσιογραφικές μου έρευνες αξιοποίησα στο μυθιστόρημά μου για εφήβους με τίτλο Ο μικρός Ταράς και η μαύρη προφητεία, που εκδόθηκε το 2001 από τις εκδόσεις Πατάκη.
Η τελευταία 10ετία
Εφαρμόζοντας την οικολογική αρχή «Σκέψου οικουμενικά, δράσε τοπικά», από τις αρχές της 10ετίας του 2000 έχω προσανατολίσει τη δράση μου:
-Την πρώτη 5ετία στον τόπο διαμονής μου, ως εκδότης – διευθυντής της εφημερίδας «Τοπική Επικοινωνία», ως υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου του Δήμου Ηλιούπολης και ως διευθυντής σύνταξης του περιοδικού «Ευώνυμος» και
-Σε όλη τη διάρκεια της 10ετίας στη γενέτειρά μου, τη Σάμο, πρωτοστατώντας στη δράση της ΜΚΟ «Όμιλος Κοινωνικής και Πολιτιστικής Παρέμβασης Σάμου» ως Ειδικός Γραμματέας της Διοικούσας Επιτροπής του, ως υπεύθυνος του εκδοτικού του τμήματος (εκδόσεις υπερόριος), από το οποίο έχουν εκδοθεί 46 βιβλία, και ως διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Μεθόριος του Αιγαίου, του οποίου έχουν εκδοθεί 40 τεύχη.
Επίμετρο
Γενικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα
Επιχειρώντας μια γενική αποτίμηση των εξελίξεων στους τομείς του περιβάλλοντος και της κατανάλωσης στη διάρκεια των τεσσάρων τελευταίων 10ετιών, θα σημειώσω τα εξής:
Ο σπόρος που σπείραμε από το 1974 είχε ως αποτέλεσμα την σε μεγάλη έκταση οικολογική ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Η προστασία του περιβάλλοντος ενσωματώθηκε στις διακηρύξεις όλων των πολιτικών κομμάτων, έγινε μάθημα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και υλοποιήθηκε σε Προγράμματα Ανακύκλωσης Απορριμμάτων.
Δυστυχώς, όμως, αυτή η ευαισθητοποίηση εξακολουθεί να αντιφάσκει, τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο, με την αντίστοιχη συμπεριφορά, σε κάθε περίπτωση που οι οικολογικές επιλογές έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των τοπικών κοινωνιών, των κοινωνικών ομάδων και των ιδιωτών.
Στον τομέα της κατανάλωσης, αποτέλεσμα της δράσης του Κινήματος των Καταναλωτών της πρώτης κυρίως δεκαετίας, θα μπορούσε να θεωρηθεί η μεγάλη ευαισθητοποίηση των πολιτών στα θέματα της υγιεινής διατροφής, που είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός δυναμικού τομέα της αγοράς των τροφίμων (καταστήματα υγιεινής διατροφής, ειδικά τμήματα στα Σούπερ Μάρκετ) και η σημαντική επίσης ανάπτυξη του τομέα των βιοκαλλιεργειών και της διάθεσης των προϊόντων τους.
Το ίδιο το Κίνημα των Καταναλωτών, ωστόσο, δεν μπόρεσε να κατακτήσει το ουσιαστικό κοινωνικό – οικολογικό του περιεχόμενο και έμεινε εγκλωβισμένο στη διάσταση της προστασίας του καταναλωτή που περιορίζεται σε επιμέρους «παραβιάσεις των κανόνων της αγοράς». Με αυτό ως βασικό του αντικείμενο, όμως, απευθύνεται κυρίως σε δύο βασικές κατηγορίες καταναλωτών:
-τον ιδιαίτερα απαιτητικό και αυστηρό απέναντι στους προμηθευτές και
-τον απρόσεκτο, που πέφτει στις παγίδες της αγοράς.
Παράδειγμα: Στις Ενώσεις Καταναλωτών προσφεύγουν σήμερα οι υπερχρεωμένοι καταναλωτές.
Στην αντίφαση που χαρακτηρίζει τη συλλογική διεκδίκηση και την ατομική-ιδιοτελή διάσταση που χαρακτηρίζει το κίνημα των καταναλωτών, θα πρέπει, κατά την εκτίμησή μου, να αποδοθεί η οπισθοδρόμηση που παρατηρείται και στους δυο τομείς στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας.
Το αρνητικό μου συμπέρασμα από αυτή τη δημιουργική, αλλά και αρκετά οδυνηρή, διαδρομή μου στα κοινωνικά κινήματα της εποχής μου είναι ότι η αποτυχία τους οφείλεται στο ότι δεν εφαρμόσαμε τη γενική αρχή που διατύπωσα το 1988 στους Δελφούς, στο Διεθνές Συνέδριο για το Περιβάλλον:
-Το κοινωνικό όφελος πάνω απ’ το ατομικό.
-Το μακροπρόθεσμο όφελος πάνω απ’ το πρόσκαιρο.
Ελπίζω ότι οι νέοι, που παίρνουν απ’ τα χέρια μας τη σκυτάλη, μέσα στις συνθήκες της πολυδιάστατης κρίσης και της κατάρρευσης που τους κληροδοτήσαμε, να φανούν ευφυέστεροι και αποτελεσματικότεροι από εμάς.
Γιώργος Βοϊκλής 5/2011
