Φαγητό στα σκουπίδια

Ας ξεκινήσουμε με ένα ερώτημα: Γιατί ο καθένας από εμάς πετά κάθε χρόνο στα σκουπίδια 180 κιλά τροφίμων; Εξήγηση στο ερώτημα υπάρχει. Δεν υπάρχει, όμως, λογική απάντηση. Γιατί δεν υπάρχει λογική στο να πετάμε κάθε ημέρα, περίπου, μισό κιλό τροφίμων κατάλληλων προς κατανάλωση.

Το στοιχείο δεν είναι αυθαίρετο, αφού 180 κιλά τροφίμων – και όχι υπολείμματα – πετά κατά μέσο όρο τον χρόνο κάθε Ευρωπαίος πολίτης, σύμφωνα με έρευνα της Κομισιόν.

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, το 1/3 της τροφής που παράγεται στην Ευρώπη δεν καταναλώνεται, αλλά πηγαίνει στα σκουπίδια. Και μιλάμε για ποσότητα που ξεπερνά τα 90 εκατομμύρια τόνους τροφίμων!

Η σπατάλη τροφίμων δεν είναι ο μοναδικός παραλογισμός που βιώνουμε, χωρίς μάλιστα να το συνειδητοποιούμε, παρά μόνο όταν έρευνες και μελέτες μας χτυπούν τον κώδωνα του κινδύνου. Ο παραλογισμός έχει και συνέχεια. Σε παγκόσμιο επίπεδο, κάθε χρόνο καταλήγουν στα σκουπίδια 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων. Την ίδια στιγμή, περίπου 870 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη υποφέρουν από ασιτία. Και λίγο παραδίπλα κάπου 1,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από παχυσαρκία!

Εντάξει, το ξέρουμε. Ο κόσμος δεν είναι δίκαιος και οι αντιθέσεις είναι συνώνυμες του ανθρώπινου είδους. Όμως, μήπως πρέπει, έστω και σε προσωπικό επίπεδο, να το πάρουμε αλλιώς, τουλάχιστον στο θέμα της σπατάλης τροφίμων; Μήπως είναι ντροπή ο Έλληνας πολίτης να πετάει κάθε ημέρα κατά μέσο όρο μισό κιλό τροφίμων, στις περισσότερες περιπτώσεις συσκευασμένων, στα σκουπίδια, την ίδια ώρα που λόγω της ακραίας οικονομικής κρίσης που βιώνουμε το 1/3 των Ελλήνων ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας;

Και ακόμα, δεν είναι ντροπή τα νοικοκυριά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να πετούν κάθε χρόνο στα σκουπίδια τρόφιμα αξίας 100 δισεκατομμυρίων ευρώ; Αξία που ισοδυναμεί με το 1/3 του δημόσιου χρέους της χώρας μας και με περίπου το δάνειο από ΔΝΤ και Ε.Ε. κατά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου.

Το «Π» ανοίγει τον φάκελο της σπατάλης τροφίμων στη χώρα μας, σε μια προσπάθεια να ενημερωθούμε και να αρχίσουμε να δρούμε καθημερινά με διαφορετικό τρόπο. Αρωγοί, η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Μπορούμε», που βρίσκεται πίσω από τη δημιουργία ενός καινοτόμου μοντέλου αξιοποίησης τροφίμων, τα οποία πλέον αντί να καταλήγουν στα σκουπίδια προσφέρονται σε εκείνους που τα έχουν ανάγκη, και το WWF Ελλάς που στο πλαίσιο της εκστρατείας «Καλύτερη Ζωή» έκανε μια πολύ σημαντική καμπάνια ενημέρωσης.

«Σπάταλο» το σύστημα εμπορίας και διανομής Η γενεσιουργός αιτία της σπατάλης τροφίμων στον ανεπτυγμένο κόσμο, σύμφωνα με το WWF Ελλάς, συνδέεται με τη διάρθρωση του συστήματος διανομής και εμπορίας τροφίμων, το οποίο προσδιορίζεται από τη μεγιστοποίηση των κερδών. Αυτό σημαίνει ότι τα καταστήματα ωθούνται στο να αγοράζουν πολύ μεγάλες ποσότητες με στόχο να ρίξουν το κόστος, μηχανισμός που μεταφέρεται στη συνέχεια στον καταναλωτή και προσδιορίζει τη συμπεριφορά του. Έτσι, και οι καταναλωτές μέσα από την πολιτική των προσφορών και των εκπτώσεων με την αγορά μεγαλύτερων ποσοτήτων από ένα τρόφιμο οδηγούνται στην πραγματικότητα στη σπατάλη, αφού τελικά τρόφιμα συσκευασμένα καταλήγουν στα σκουπίδια χωρίς να καταναλωθούν. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ που παρουσιάστηκε το 2011, κατά μέσο όρο το 30% έως και 50% των τροφίμων που έχουν πουληθεί, απορρίπτεται από τους καταναλωτές άθικτο!
Σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στη σπατάλη είναι επίσης και η σύγχυση που υπάρχει στους καταναλωτές όσον αφορά τους όρους «ανάλωση κατά προτίμηση» και «ημερομηνία λήξης», με αποτέλεσμα τρόφιμα που είναι ασφαλές να καταναλωθούν να πετάγονται στα σκουπίδια.
Το WWF Ελλάς επισημαίνει ότι ο πρώτος κύκλος της σπατάλης γίνεται από τα ίδια τα καταστήματα κατά την επιλογή των φρέσκων φρούτων και λαχανικών που βάζουν στους πάγκους και αυτό γιατί μεγάλες ποσότητες απορρίπτονται επειδή δεν ανταποκρίνονται σε κριτήρια αγοράς όπως το σχήμα, το μέγεθος και το χρώμα, ενώ είναι φρέσκα και ασφαλή.
Η σπατάλη τροφίμων ως παγκόσμιο φαινόμενο, επισημαίνει το «Μπορούμε», αφορά και τους πέντε κρίκους της διατροφικής αλυσίδας, δηλαδή τον πρωτογενή τομέα, τη μεταποίηση, το χονδρεμπόριο, την εστίαση και τα νοικοκυριά. Στις ανεπτυγμένες χώρες, όμως, όπως είναι και η Ελλάδα, η σπατάλη τροφίμων εστιάζεται στους τελευταίους κρίκους της διατροφικής αλυσίδας, με το μεγαλύτερο ποσοστό, 42%, να αντιστοιχεί στα νοικοκυριά.
Εστιάζοντας στο θέμα των νοικοκυριών, οι βασικοί λόγοι της σπατάλης τροφίμων τα οποία, αντί να καταναλωθούν, πηγαίνουν στα σκουπίδια είναι, όπως επισημαίνει το «Μπορούμε», οκτώ, και συγκεκριμένα:
Μεγέθη συσκευασμένων μερίδων φαγητού
Εδώ τίθεται το δίλημμα μεταξύ της συσκευασίας ατομικών μερίδων, που όμως συνεπάγεται μεγαλύτερη σπατάλη συσκευασίας, ή της συσκευασίας πολλών μερίδων, που συνεπάγεται μεγαλύτερη πιθανότητα σπατάλης τροφίμων.
Προβλήματα στις ετικέτες προϊόντων
Μεγάλες ποσότητες τροφίμων σπαταλώνται εξαιτίας της τάσης των καταναλωτών να μεταχειρίζονται τις διάφορες επισημάνσεις στις ετικέτες προϊόντων ως το ίδιο, δηλαδή να μη διακρίνουν, π.χ., μεταξύ «ημερομηνίας λήξης» και «κατανάλωσης κατά προτίμηση πριν». Εξαιτίας της σύγχυσης στην Ελλάδα σχετικά με αυτές τις επισημάνσεις έχει χαθεί πρόσφατα μία σημαντική ευκαιρία για μείωση της σπατάλης τροφίμων στο λιανικό εμπόριο σχετικά με τα προϊόντα περασμένης διατηρησιμότητας.
Προβλήματα συσκευασιών
Ειδικές συσκευασίες θα μπορούσαν να επιμηκύνουν σημαντικά τη διάρκεια ζωής των προϊόντων, π.χ. ο πενταπλασιασμός της διάρκειας των λαχανικών που περιέχουν μεγάλο ποσοστό νερού εφόσον τυλιχτούν σε ειδική μεμβράνη.
Προβλήματα αποθήκευσης
Όπως σημειώθηκε παραπάνω, αυτό το πρόβλημα είναι από τα πιο σημαντικά στις λιγότερο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, αλλά ακόμα και στις αναπτυγμένες παίζει σημαντικό ρόλο, π.χ. έχει υπολογιστεί ότι στη Μεγάλη Βρετανία 2 εκατ. τόνοι τροφίμων δεν αποθηκεύονται σωστά κάθε χρόνο.
Ελλιπής ενημέρωση
Ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις αναπτυγμένες χώρες γνωρίζουν πλέον το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων, ελάχιστοι έχουν αλλάξει τις συνήθειές τους ή ενεργά προσπαθούν να μειώσουν την προσωπική τους σπατάλη. Στην Ελλάδα διακρίνεται ένα χάσμα σε σύγκριση με λοιπές ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με την ενημέρωση των πολιτών γύρω από το φαινόμενο.
Προτιμήσεις
Μεγάλες ποσότητες τροφίμων σπαταλώνται εξαιτίας των διατροφικών προτιμήσεων που έχουμε ως καταναλωτές, π.χ. η σπατάλη της φλούδας μιας πατάτας ή ενός μήλου, η κόρα του ψωμιού κ.λπ. Αυτός ο παράγοντας σπατάλης τροφίμων θεωρείται, σύμφωνα με τις μελέτες, από τους πιο δύσκολους να αλλάξει.
Σχεδιασμός
Ο σχεδιασμός των αγορών ενός νοικοκυριού θεωρείται σημαντικός παράγοντας σπατάλης τροφίμων, ειδικά σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός μόλις τα τελευταία χρόνια δείχνει σημάδια ώριμης καταναλωτικής συμπεριφοράς εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.
Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες
Οι αλλαγές στην κοινωνική δομή των τελευταίων δεκαετιών στις αναπτυγμένες χώρες, με σημαντικότερη την αύξηση των ατομικών νοικοκυριών, παίζει ρόλο στην αύξηση της σπατάλης τροφίμων, καθώς τα ατομικά νοικοκυριά έχουν ισχυρότερη τάση προς τη σπατάλη σε σχέση με τα νοικοκυριά περισσότερων ατόμων. Η συγκεκριμένη τάση μπορεί να παρατηρηθεί και στην ελληνική κοινωνία.
Σύμφωνα με το WWF Ελλάς, για την Ελλάδα δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να δίνουν το στίγμα της σπατάλης τροφίμων. Σε επίπεδο Ε.Ε. υπάρχουν και είναι σοκαριστικά αφού, σύμφωνα με τους επιστήμονες, 90 εκατομμύρια τόνοι πετιούνται κάθε χρόνο, με αλυσιδωτές επιπτώσεις αφού για την παραγωγή τους έχει καταναλωθεί σχεδόν το 50% του νερού άρδευσης και έχουν εκλυθεί πάνω από 170 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα.
Σε έρευνα που ανέθεσε η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση το 2013 στην Public Issue για τη χώρα μας, προέκυψε ότι το 59% των ερωτηθέντων σπαταλά τρόφιμα 1-2 φορές τον μήνα, με τα είδη τροφίμων που πετιούνται συχνότερα από τα ελληνικά νοικοκυριά να είναι μαγειρεμένα φαγητά που περίσσεψαν, λαχανικά, φρούτα, γαλακτοκομικά, ψωμί, ζυμαρικά και συσκευασμένα τρόφιμα που έληξαν πριν καταναλωθούν.
Εξοικονόμηση
Η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Μπορούμε» έχει καταφέρει στο πλαίσιο της καταπολέμησης της σπατάλης φρέσκου φαγητού να συνδέσει τους χορηγούς τροφίμων (εστιατόρια, αρτοποιεία, ξενοδοχεία κ.λπ.) με ιδρύματα, συσσίτια και κοινωνικές υπηρεσίες της περιοχής τους, με αποτέλεσμα να προσφέρει περίπου 5.000 μερίδες φαγητού, που θα κατέληγαν στα σκουπίδια, σε συνανθρώπους μας με ανάγκη.
Όπως επισημαίνει όμως, ο καθένας από εμάς μπορεί με κάποιες απλές κινήσεις να επιτύχει στην καθημερινότητά του μείωση της σπατάλης των τροφίμων που αγοράζει και δεν καταναλώνει.
Οι συμβουλές είναι απλές και μπορούν εύκολα να επαναπροσδιορίσουν την καταναλωτική μας συμπεριφορά. Για παράδειγμα:
■ Ψωνίστε έξυπνα: Προγραμματίστε τα γεύματά σας από πριν, χρησιμοποιήστε λίστες για τα ψώνια και αποφεύγετε να αγοράζετε προϊόντα από παρόρμηση. Μην υποκύπτετε σε προωθητικές ενέργειες μάρκετινγκ, που σας οδηγούν στο να αγοράσετε περισσότερα τρόφιμα από ό,τι χρειάζεστε, ιδιαίτερα για τα ευπαθή είδη. Παρόλο που μπορεί να είναι πιο φθηνά ανά γραμμάριο, συνολικά θα είναι πιο ακριβά αν τελικά πετάξετε μεγάλη ποσότητα από αυτό το τρόφιμο.
■ Μάθετε ποτέ στ’ αλήθεια «χαλάει» το φαγητό: Οι περισσότερες ημερομηνίες λήξης είναι ενδεικτικές προτάσεις που δίνει ο παρασκευαστής για μέγιστη διασφάλιση ποιότητας και αύξηση κατανάλωσης και σίγουρα τα περισσότερα τρόφιμα είναι ασφαλή ακόμα και μερικές μέρες μετά την ημερομηνία λήξης τους.
■ Χρησιμοποιήστε την κατάψυξή σας: Τα κατεψυγμένα φαγητά παραμένουν ασφαλή απεριόριστα. Βάλτε φρέσκα προϊόντα και περισσευούμενο φαγητό στην κατάψυξη, αν δεν θα προλάβετε να τα καταναλώσετε πριν να χαλάσουν.
■ Πάρτε μαζί σας το περισσευούμενο φαγητό: Ζητήστε από το εστιατόριο να βάλουν σε συσκευασία ό,τι δεν φάτε, για να το φάτε αργότερα. Αν δεν θέλετε να το φάτε αμέσως, αποθηκεύστε το στην κατάψυξή σας. Δυστυχώς, σε αντίθεση με άλλες, πλούσιες χώρες, ελάχιστοι Έλληνες παίρνουν μαζί τους το περισσευούμενο φαγητό τους από τα εστιατόρια (ΗΠΑ: 50%).
■ Δωρίστε: Τρόφιμα που δεν τα έχετε αγγίξει, και ειδικά αυτά που δεν αλλοιώνονται, μπορείτε να τα δωρίσετε σε ιδρύματα, συσσίτια και κοινωνικές υπηρεσίες της περιοχής σας, που μπορείτε να βρείτε στον χάρτη στο www.boroume.gr.
1/3 της τροφής που παράγεται στην Ευρώπη δεν καταναλώνεται και πηγαίνει στα σκουπίδια.
90 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων πηγαίνουν κάθε χρόνο στην Ε.Ε. στα σκουπίδια, αν και είναι κατάλληλα προς κατανάλωση.
180 κιλά τροφίμων πετά στα σκουπίδια κατά μέσο όρο τον χρόνο κάθε Ευρωπαίος πολίτης.
76 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν στα σκουπίδια παγκοσμίως κάθε χρόνο.
868 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη υποφέρουν από ασιτία.
1,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από παχυσαρκία.
50% του νερού άρδευσης καταναλώνεται για την παραγωγή των τροφίμων που πετιούνται στις χωματερές.
5.000-10.000 λίτρα νερού χρειάζονται για την παραγωγή ενός κιλού βοδινού κρέατος.
42% της σπατάλης τροφίμων εστιάζεται στον τελευταίο κρίκο της διατροφικής αλυσίδας, δηλαδή στα νοικοκυριά όσον αφορά τις ανεπτυγμένες χώρες.
9 εκατ. παιδιά πεθαίνουν από πείνα κάθε χρόνο, τη στιγμή που η παραγωγή τροφής αρκεί για να ταΐσει ολόκληρο τον πληθυσμό της γης.
750 δισεκατομμύρια δολάρια είναι το κόστος των τροφίμων που πετιούνται στα σκουπίδια.
100 δισεκατομμύρια είναι η αξία της τροφής που πετούν στα σκουπίδια τα νοικοκυριά στην Ε.Ε.
1/3 του πληθυσμού στην Ελλάδα ζει τα τελευταία χρόνια κάτω από το όριο της φτώχειας. Αποκωδικοποιώντας τις ετικέτες Σύμφωνα με το ενημερωτικό φυλλάδιο που έχει εκδοθεί από την Κομισιόν, δύο είναι οι ημερομηνίες που αναγράφονται στις ετικέτες των τροφίμων και πρέπει να κατανοήσουμε όσον αφορά την κατανάλωση τροφίμων.
Η πρώτη ημερομηνία είναι «κατανάλωση κατά προτίμηση μέχρι», η οποία υποδεικνύει την ημερομηνία έως την οποία τα τρόφιμα διατηρούν όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.
Τα τρόφιμα μπορούν να καταναλωθούν με ασφάλεια ακόμα και μετά την αναγραφόμενη ημερομηνία «κατά προτίμηση μέχρι» υπό τον όρο ότι έχουν τηρηθεί οι οδηγίες αποθήκευσης και δεν έχει φθαρεί η συσκευασία.
Η ημερομηνία «κατά προτίμηση μέχρι» εμφανίζεται σε μια ευρεία ποικιλία τροφίμων, τα οποία είναι διατηρημένα σε ψύξη, κατεψυγμένα, αποξηραμένα (ζυμαρικά, ρύζι), σε κονσέρβα, καθώς και σε άλλα τρόφιμα (φυτικά έλαια, σοκολάτα κ.λπ.).
Πριν πετάξετε τα τρόφιμα τα οποία έχουν ξεπεράσει την ημερομηνία «κατανάλωση κατά προτίμηση μέχρι», ελέγξτε εάν η συσκευασία είναι άθικτη και εάν η όψη, η οσμή και η γεύση του προϊόντος είναι καλές.
Η δεύτερη ημερομηνία είναι «κατανάλωση μέχρι» και με τη λήξη της δεν πρέπει να καταναλώνεται κανένα τρόφιμο. Η ημερομηνία «κατανάλωση μέχρι» αναγράφεται σε μεγάλου βαθμού αλλοιώσιμες τροφές, όπως φρέσκο ψάρι, κρέας κ.λπ. 2 τρισ. στα σκουπίδια Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), το 30% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων χάνεται – ποσότητα που αντιστοιχεί στο λιανικό ισοδύναμο του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων κάθε χρόνο. Το λεγόμενο λιανικό ισοδύναμο δεν αντικατοπτρίζει, όμως, το πραγματικό κόστος των τροφίμων που πετιούνται στα σκουπίδια, αφού πρέπει να συνυπολογιστεί η σπατάλη φυσικών πόρων. Έτσι, σύμφωνα με τον FAO, στο 1 τρισεκατομμύριο δολάρια πρέπει να προστεθούν άλλα 700 δισεκατομμύρια δολάρια εξαιτίας της σπατάλης φυσικών πόρων, 172 δισεκατομμύρια σε σπατάλη νερού και 42 δισεκατομμύρια λόγω της αποψίλωσης των δασών.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και για το κοινωνικό κόστος που συνδέεται με τη σπατάλη, όπως είναι η δημόσια υγεία που συνδέεται με τη σπατάλη φυτοφαρμάκων και υπολογίζεται σε 150 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.
Σύμφωνα με την έκθεση του FAO, το 1/3 των καλλιεργήσιμων εκτάσεων παράγει τρόφιμα που δεν καταναλώνονται, με τη μεγαλύτερη σπατάλη να παρατηρείται στις ασιατικές χώρες σε όλα τα στάδια, από την παραγωγή μέχρι τη μεταφορά και τελικά την κατανάλωση.
Οι ερευνητές του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων του ΟΗΕ επισημαίνουν ακόμα ότι για την παραγωγή των τροφίμων που παράγονται αλλά δεν καταναλώνονται απαιτείται μια ποσότητα νερού ίση με τον όγκο νερού του ποταμού Βόλγα της Ρωσίας ενώ περίπου 3,3 δισεκατομμύρια τόνοι αερίων του θερμοκηπίου ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα.