Το Παγκόσμιο Εμπόριο «Απειλείται», οι Πολίτες;

Καίτη Μυλωνά*

Εδώ και μερικές εβδομάδες στην παγκόσμια σκηνή κυριαρχεί όχι πλέον ο πόλεμος στη Συρία και η εξόντωση χιλιάδων αθώων Σύριων πολιτών, ούτε καν οι επιθέσεις Ισραηλινών σε Παλαιστίνιους, αλλά ο «επικείμενος» εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-ΚΙΝΑΣ.

Οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη αναμετριούνται και ξαναμοιράζουν τον κόσμο για την εξυπηρέτηση κρατών και εταιρειών και καταστρέφουν πολίτες, περιβάλλον και κράτη – έθνη στο βωμό του κέρδους.

Αλλά, ας δούμε πώς έχουν τα πράγματα και τι πραγματικά διακυβεύεται.

Ιστορικό της πορείας του «επικείμενου» εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-ΚΙΝΑΣ

Το ζήτημα αυτό ξεκίνησε από την απόφαση των ΗΠΑ να επιβάλλουν δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου (και επομένως την αμφισβήτηση ουσιαστικά του ΠΟΕ), σήμερα συζητιέται οι δασμοί να επεκταθούν και σε άλλα προϊόντα με επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Ο λόγος που προέβαλε ο Τράμπ είναι κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, «πατώντας» σε μια εξαίρεση των κανόνων του διεθνούς εμπορίου (GATT-Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου).

Ο ΠΟΕ μέσω του επικεφαλής και του Γενικού Διευθυντή του δηλώνουν την ανησυχία τους για τις επιπτώσεις ενός εμπορικού πολέμου, ο οποίος θα συμπεριλάβει όλες τις χώρες και όλα τα προϊόντα, με συνέπειες στους ρυθμούς ανάπτυξης. Η πραγματική ανησυχία των επικεφαλής του ΠΟΕ δεν περιορίζεται στις επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, αλλά κυρίως έχει να κάνει με την αμφισβήτηση του Οργανισμού από τις ΗΠΑ και τον Τράμπ.

Από την άλλη πλευρά, η Κίνα θεωρεί, ότι ο πραγματικός λόγος της απόφασης για επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ είναι το μεγάλο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα και όχι μόνο. Έτσι, θα περιοριστούν οι κινεζικές επενδύσεις.Η Κίνα παραβιάζει συστηματικά τους κανόνες του εμπορίου. Όταν η Κίνα έγινε δεκτή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, οι ΗΠΑ τη στήριξαν ιδιοτελώς για δύο λόγους: ήλπιζαν πως έτσι θα αποκτούσαν οι αμερικανικές εταιρείες άμεσα καλύτερη πρόσβαση στις αγορές της Κίνας και τελικά ότι θα ακολουθούσε η πολιτική απελευθέρωσης των αγορών της Κίνας. Δεν έγινε τίποτε από τα δύο.Αντί να ανοίξει τις πόρτες της στις εξαγωγές των ΗΠΑ, η Κίνα έχει περιορίσει τον ανταγωνισμό σε κάθε βήμα, παραβιάζοντας τους κανόνες του ΠΟΕ.

Ποια είναι η κατάσταση στο παγκόσμιο εμπόριο (προστατευτισμός)

Σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο G20 (στις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη δηλαδή) αποκαλύφθηκε, ότι στοχευμένα μέτρα προστατευτισμού λαμβάνουν όλες οι χώρες.

Ο προστατευτισμός συνίσταται στην προστασία της οικονομίας μιας χώρας από τον διεθνή ανταγωνισμό. Ο προστατευτισμός έχει δύο σκέλη: την επιβολή στα τελωνεία δασμών επί των εισαγόμενων προϊόντων (διαμόρφωση τελικής τιμής εισαγωγής) και την επιβολή ανωτάτων ορίων (πλαφόν στις ποσότητες-ποσοστώσεις) στις εισαγωγές ορισμένων προϊόντων. Πολλές φορές οι περιορισμοί στις εισαγωγές τίθενται πιο συγκεκαλυμμένα, με τη θέσπιση διαφόρων κανόνων και προϋποθέσεων, υγειονομικών, τεχνικών ή περιβαλλοντικών σε ό,τι αφορά τα εισαγόμενα προϊόντα.

Κάποιες χώρες του G20, όμως, καταφεύγουν συχνότερα στην προστασία των στρατηγικής σημασίας επιχειρηματικών κλάδων, παραβιάζοντας συστηματικά τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου και των ανοικτών αγορών στις οποίες άπαντες ομνύουν και για την προάσπιση των οποίων (από τις παραβιάσεις των άλλων, όχι των δικών τους ασφαλώς) διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους.

Οι συστηματικοί παραβάτες των αρχών αυτών είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες για ευνόητους λόγους. Η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Ινδία και κυρίως η Νότια Κορέα – παρά το γεγονός ότι έχει πάψει εδώ και χρόνια να λογίζεται ως αναπτυσσόμενη, καθώς είναι η 11η οικονομία στον πλανήτη με βάση το ΑΕΠ και 29η σε κατά κεφαλήν εισόδημα. Στους αντίποδες, τα λιγότερα μέτρα προστατευτισμού λαμβάνουν η Αυστραλία, η Ιαπωνία, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ προ Τράμπ.

Σύμφωνα με την έρευνα του ΠΟΕ και σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο, η ΕΕ χρησιμοποιεί «συγκεκαλυμμένους» τρόπους για να προστατεύσει κάποιους τομείς της οικονομίας της και δη τον αγροτικό. «Η ευρωπαϊκή νομενκλατούρα χρησιμοποιεί μια πολιτική δασμών απόλυτα στοχευμένη. Για παράδειγμα, δασμολογεί τις εισαγωγές βοδινού κρέατος, με κόκαλο ή χωρίς, ανάλογα με τον τρόπο κοπής του. Επίσης κάποια άλλα αγροτικά προϊόντα τα δασμολογεί με βάση τις τιμές της πρώτης εισόδου στην ΕΕ ή με βάση τις ποσότητες που εισάγονται» δήλωσε ο ερευνητής του ΠΟΕ Χουσεΐν Γκεμπάρ.

Η ΕΕ δια στόματος της Επιτρόπου για το εμπόριο, ΣεσίλιαΜάλστρομ, δηλώνει ότι, η επιβολή νέων δασμών από τις ΗΠΑ στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, υποσκάπτει το πολυμερές σύστημα εμπορίου και πλήττει την ΕΕ, που είναι σύμμαχος των ΗΠΑ και βλάπτουν τη διατλαντική συμμαχία, ενώ η ΕΕ δεν αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, γι’ αυτό και η ΕΕ πρέπει να εξαιρεθεί από τα μέτρα αυτά.

Βέβαια, μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσε στις διεθνείς αγορές, ο Αμερικανός Πρόεδρος έκανε εν μέρει πίσω, εξαιρώντας  -προσωρινά- από τους δασμούς αρκετούς σημαντικούς εμπορικούς εταίρους και συμμάχους των ΗΠΑ, όπως είναι οι χώρες μέλη της EE (αν και για περιορισμένο χρονικό διάστημα), η Αργεντινή, η Αυστραλία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, το Μεξικό και η Νότια Κορέα, εκτός από την Κίνα, γιατί, όπως προαναφέραμε το πρόβλημά του είναι το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα και η απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ, εξαιτίας των εμπορικών πρακτικών της Κίνας και η εξ αυτού του γεγονότος δυσαρέσκεια των Αμερικανών πολιτών.

Τι συμβαίνει αλήθεια με το διεθνές εμπόριο και ποιες είναι οι επιπτώσεις για τους πολίτες;

Τα τελευταία χρόνια, οι κυρίαρχοι εταίροι στον ΠΟΕ (με πρωτεργάτη τις ΗΠΑ) προσπαθούν να απαξιώσουν τον Οργανισμό με το μην επιτυγχάνεται συναίνεση σε διάφορα ζητήματα. Αυτή η τακτική ακολουθείται μετά από το Γύρο της Ουρουγουάης το 1994(όπου ψηφίστηκε η απελευθέρωση του εμπορίου) και την ίδρυση του ΠΟΕ το 1995 στη θέση της GATT. Αυτό έγινε και στην τελευταία διάσκεψη του ΠΟΕ στην Αργεντινή το Δεκέμβριο του 2017, όπου δεν συμφώνησαν σε κανένα από τα θέματα της ατζέντας, για την οποία με επιστολή τους ομάδες της Παγκόσμιας Κοινωνίας των Πολιτών ζήτησαν την αλλαγή, με την απαίτηση για δικαιότερη κατανομή του πλούτου.

Ο αναπτυξιακός και οικονομικός νομοθετικός χώρος των αναπτυσσόμενων χωρών πρέπει να διατηρηθεί, ενώ τα έθνη που έχουν συμβάλει περισσότερο στο πρόβλημα της παράνομης, λαθραίας και άναρχης αλιείας και της υπεραλίευσης πρέπει να συμφωνήσουν στην εξάλειψη των επιβλαβών επιδοτήσεων. Η διαχείριση των αλιευτικών πόρων πρέπει να πραγματοποιηθεί εκτός του ΠΟΕ, υποστηρίζουν οι οργανωτές.

Η επιστολή των Ομάδων της Κοινωνίας των Πολιτών υπογραμμίζει τα μη δημοκρατικά και αδιαφανή ζητήματα σχετικά με τη διαδικασία, τα οποία εμφανίζονται για άλλη μια φορά στον ΠΟΕ: «Πιστεύουμε σε ένα δημοκρατικό, διαφανές και βιώσιμο πολυμερές εμπορικό σύστημα και δεν θέλουμε να δούμε τον ΠΟΕ να αναχωρεί ακόμα περισσότερο από αυτό το ιδεώδες. Η μυστική κι αντιδημοκρατική πρακτική της διαπραγμάτευσης, η οποία γίνεται κεκλεισμένων των θυρών, με μόνο ορισμένα ισχυρά μέλη και στη συνέχεια η άσκηση τεράστιας πίεσης στις αναπτυσσόμενες χώρες να αποδεχθούν μία ακόμη κακή συμφωνία, πρακτικές οι οποίες είναι χαρακτηριστικές του ΠΟΕ από την ίδρυσή του, αλλά έχουν γίνει ακόμα πιο έντονες κατά τις δυο τελευταίες Υπουργικές Διασκέψεις, πρέπει να εγκαταλειφθούν και να ακολουθηθεί μια διαφανής διαδικασία, εμφορούμενη από αποφάσεις όλων των μελών, που θα οδηγήσει σε αποτελέσματα που θα συμβαδίζουν με τους πολυεπίπεδους και συμφωνημένους 17 Στόχους για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΟΗΕ/ SDGs».

Οι ομάδες της Κοινωνίας των Πολιτών, καταλήγουν λοιπόν αναρωτώμενοι: «Θα συμφωνήσουν τα μέλη του ΠΟΕ σε μια νέα βλαπτική εντολή για το ηλεκτρονικό εμπόριο και σε νέους κανόνες που θα περιορίζουν τη δημοκρατική εποπτεία των κανονισμών περί υπηρεσιών; Θα συμφωνήσουν σε νέους κανόνες για τις επιδοτήσεις αλιείας που καταλήγουν να βλάπτουν τους φτωχούς αλιείς; Ή θα ενεργήσουν τα μέλη προς το συμφέρον των πολιτών τους και θα αλλάξουν πορεία στον ΠΟΕ, αίροντας τους περιορισμούς του ΠΟΕ έναντι των εσωτερικών πολιτικών που προωθούν την επισιτιστική ασφάλεια και την ανάπτυξη και θα υποστηρίξουν τις Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες στις προσπάθειές τους να αυξήσουν το μερίδιό τους στο παγκόσμιο εμπόριο; Σας παροτρύνουμε να λάβετε τη σωστή απόφαση για ένα θετικό αποτέλεσμα στο επερχόμενο MC11 στο Μπουένος Άιρες.»

Από την άλλη, οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη συνεδρίασαν στο Μπουένος Άιρες για να αξιολογήσουν τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας, τις κεφαλαιακές ροές, τα κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin αλλά και για να συζητήσουν πώς να σταματήσουν την εταιρική φοροαποφυγή, ενώ συζήτησαν και τις απειλές του Τράμπμε τον Υπ. Οικονομικών της Γερμανίας να «ανησυχεί σοβαρά για τα θεμέλια της ευημερίας μας – το ελεύθερο εμπόριο, το οποίο τίθεται σε κίνδυνο»!!!

Το αποτέλεσμα ήταν καμμία συμφωνία για τίποτα, αφού εξάλλου αυτός ήταν ο στόχος.

Και ενώ η απαξίωση του ΠΟΕ είναι σε εξέλιξη, οι κυρίαρχες χώρες, ΗΠΑ,ΕΕ, Καναδάς, Αυστραλία και άλλες, αποφάσισαν (εδώ και κάποια χρόνια), ότι τους συμφέρουν οι διμερείς εμπορικές συμφωνίες και έτσι προέκυψαν οι Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTA – FreeTradesAggreements ) της ΕΕ με άλλες χώρες, όπως TTIP, CETA, TPP, οι συμφωνίες με την Αυστραλία, τη Ν. Ζηλανδία, τη Ν. Αφρική, τις χώρες Mercosur, την Ιαπωνία και όσες άλλες προκύψουν στο μέλλον.

Το σημαντικότερο ζήτημα με τις «εμπορικές» – κατ΄ ευφημισμό –συμφωνίες είναι ότι δεν πρόκειται ακριβώς για καθαρά εμπορικές συμφωνίες. Και παλιότερα, μέσω της ρύθμισης του παγκόσμιου εμπορίου στον ΠΟΕ, οι κυρίαρχες χώρες ασκούσαν εκτός από εμπορική και πολιτικοοικονομική κυριαρχία. Τώρα δεν αρκούνται στα προσχήματα. Θέλουν την πολιτική κυριαρχία απροσχημάτιστα, θεσμικά κατοχυρωμένη, μια κυριαρχία, που εκτός από τα τελωνεία επεκτείνεται στους πολίτες όλης της γης και στα κράτη τα ίδια. Και αυτό προσπαθούν να το επιτύχουν μέσω της επιβολής του συστήματος ISDS, δηλαδή εταιρικών δικαστηρίων μέσω των οποίων οι πολυεθνικές εταιρείες θα μπορούν να μηνύουν τα κράτη για παρεμπόδιση των συμφερόντων τους.

Η ΕΕ ως μόνη απάντηση στις αποφάσεις Τράμπ αντιτάσσει τα αντίποινα, δηλαδή δασμούς σε αμερικάνικα προϊόντα, που εξάγονται από πολιτείες τις οποίες κυβερνούν Ρεπουμπλικανοί του Τράμπ, όπως στις μοτοσυκλέτες HarleyDavidson, στο ουίσκι μπέρμπον και στο φιστικοβούτυρο, καθώς και φόρους στις ψηφιακές εταιρείες, Google, Facebook, Amazon, ενώ επιμένει υποκριτικά στο ότι δεν υποστηρίζει μέτρα που θα ήταν αντίθετα στη νομοθεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ),υπογραμμίζοντας τη σημασία του ρόλου του ΠΟΕ σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των διαφορών στο εμπόριο.

Σύμφωνα με την ιστορία των εμπορικών πολέμων από αρχαιοτάτων χρόνων, σε έναν εμπορικό πόλεμο δεν κερδίζει κανείς, ενώ χάνονται εκατοντάδες θέσεων εργασίας. Τότε γιατί γίνονται; Το μόνο που αλλάζει είναι μια κάποια αναδιάταξη στον ανταγωνισμό των μεγαλύτερων «παικτών» στο διεθνές σκηνικό των εμπορικών συναλλαγών, που είναι και ο τελικός σκοπός των μεγάλων, οι οποίοι γίνονται μεγαλύτεροι.

Τι μπορούμε να κάνουμε;Ποια επιλογή έχουν οι λαοί και τα έθνη;

Οι Ομάδες της Κοινωνίας των Πολιτών στο συγκεκριμένο ζήτημα προκρίνουν τον εκδημοκρατισμό και τη διαφάνεια των διαπραγματεύσεων για τους όρους ρύθμισης του παγκόσμιου εμπορίου.

Βέβαια, αυτό είναι σημαντικό, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Πώς θα μπορούσε αλήθεια να γίνει αυτό μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την «ανάγκη» για ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, άρα για περισσότερους πολέμους – εμπορικούς και στρατιωτικούς.

Η ΕΕ, από τη μια πλευρά, διαθέτει ένα πλήθος νομοθετικών ρυθμίσεων – Κανονισμών, Οδηγιών, Αποφάσεων, Συστάσεων – που είναι προς τη θετική κατεύθυνση και που αναφέρονται σε δεσμεύσεις περιβαλλοντικές, υγειονομικές, κλιματικές, ασφάλειας των τροφίμων, προστασίας των πολιτών, την Πολιτική Συνοχής, την πλήρη συμφωνία στους Στόχους του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξηκ.λ.π.

Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ λειτουργεί σ’ ένα πλαίσιο με πλήθος αντιδημοκρατικών διατάξεων – γι’ αυτό και γραφειοκρατικών – και έχει αποξενωθεί από τους Ευρωπαίους πολίτες. Ο ευρωσκεπτικισμός ολοένα και αυξάνεται στα κράτη μέλη και στους πολίτες, ενώ η ανυπακοή έχει γίνει σύνηθες φαινόμενο, αν και για θέματα που δεν θάπρεπε, π.χ. μεταναστευτικό.

Όσο και αν οι υπεύθυνοι του «συστήματος» προσπαθούν να ωραιοποιήσουν τα πράγματα με βαρύγδουπες ομιλίες για το Μέλλον της Ευρώπης, στην ουσία το αφήνουν αναλλοίωτο. Οι Ευρωπαίοι Οικονομολόγοι στο ετήσιο Υπόμνημά τους 2018 για την Κατάσταση της Ευρώπης θέτουν το ερώτημα «Αν μπορεί αυτή η Ευρώπη να διασωθεί».

Η απάντησή μας είναι ΟΧΙ, με τις τρέχουσες Συνθήκες της ΕΕ, με τον αντιδημοκρατικό τρόπο διεύθυνσης της ίδιας της ΕΕ και της ευρωζώνης και των κρατών μελών, με τον αδιαφανή και έξω από τα συμφέροντα των πολιτών της τρόπο διαπραγμάτευσης των νέων Συμφωνιών Ελεύθερου Εμπορίου, απόρροια των Συνθηκών της ΕΕ, Μάαστριχτ, Λισαβόνας.

Όμως, Η ΕΕ, με όλες της τις αντιφάσεις, παραμένει ο μοναδικός ζωτικός χώρος μέσα στον οποίο μπορούμε να ασκήσουμε πολιτική, ένας χώρος χωρίς σκοταδιστικές αντιλήψεις, με δικαίωμα έκφρασης γνώμης, με πολιτιστικό υπόβαθρο.

Οι λαοί και τα έθνη έχουν μόνο έναν τρόπο να αντιδρούν, αν φυσικά αποκλείσουμε τον πόλεμο και αυτός είναι οι δημοκρατικοί αγώνες, η διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, και η πίεση προς τους εκάστοτε ιθύνοντες για αλλαγές με στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη .Η Κοινωνία των Πολιτών είτε μέσω πολιτικών κινήσεων, είτε μέσω ειδικών και θεματικών ή και συνολικών συλλογικών σχημάτων και οργανώσεων είναι ο τρόπος επιλογής για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας.

Τα Κινήματα έχουν διαχρονικά επιτύχει πολλά και σε αυτά οφείλονται οι περισσότερες κατακτήσεις των δικαιωμάτων των πολιτών. Στην ΕΕ και στη χώρα μας υπάρχουν και δρουν διάφορες ομάδες, ας τις εμπιστευθούμε και ας οργανώσουμε τις δράσεις μας.

*Κτηνίατρος, Σύμβουλος Ανάπτυξης Κτηνοτροφίας, Μέλος της Γραμματείας του Δικτύου Ανανεωτικής Αριστεράς