Νίκος Γραικούσης
Το πολυτιμότερο αγαθό στον κόσμο είναι η ελευθερία. Έτσι τουλάχιστον λέμε όλοι, ιδιαίτερα στις περιόδους των εθνικών επετείων και εορτών.
Αλλά περί τίνος πρόκειται ακριβώς; Τι είναι η ελευθερία; Είναι μια κατάσταση; Είναι ένα αίσθημα, ένα συναίσθημα που μπορεί να διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο; Είναι κάτι πολιτικό; Κοινωνικό ή προσωπικό;
Η ελευθερία δεν μπορεί να οριστεί μονοσήμαντα και όπου αυτό συμβαίνει δεν μπορεί να καλύψει την πλήρη έννοια της. Η έννοια της ελευθερίας λοιπόν θέλει και αυτή την ανάλυση της.
Τρεις είναι οι υποστάσεις που μπορεί να λάβει η ελευθερία: Η πολιτική, η κοινωνική και η προσωπική.
Η πολιτική ελευθερία αναφέρεται στο γεγονός ότι κάθε άνθρωπος οφείλει να έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει μαζί με τους άλλους τον τρόπο με τον οποίο θα διοικείται. Να συμμετέχει δηλαδή στην παραγωγή των νόμων που διέπουν τη ζωή όλων.
Όχι μόνο σε εθνικό ή σε υπερεθνικό επίπεδο, αλλά και σε τοπικό. Πως μπορεί να είσαι ελεύθερος αν δεν συμμετέχεις και εσύ στις αποφάσεις για το τι θα συμβεί στη γειτονιά σου στο Δήμο σου, στη χώρα σου.
Ένα λοιπόν σκέλος της ελευθερίας είναι η πολιτική ελευθερία που συνήθως την συγχέουμε με τον πλήρη ορισμό της έννοιας.
Η δεύτερη υπόσταση της ελευθερίας είναι η κοινωνική. Είναι το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό. Τον οποιονδήποτε και χωρίς κανένα όριο αυτοπροσδιορισμό. Το δύσκολο όμως σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι το νομικό δικαίωμα του καθενός στον αυτοπροσδιορισμό, αλλά η πλήρης, ανεπιφύλακτη και συνειδητή αποδοχή του όποιου αυτοπροσδιορισμού σου από τους άλλους. Η ελευθερία του αυτοπροσδιορισμού της προσωπικότητας δεν σταματά μόνο στη νομική κατοχύρωση. Επεκτείνεται και στη απόλυτα συνειδητή διάθεση των άλλων να σεβαστούν την απόφαση του καθενός να επιλέξει την όποια ταυτότητα του.
Η Τρίτη υπόσταση της έννοιας της ελευθερίας είναι η προσωπική ελευθερία. Στην περίπτωση αυτή το εξωτερικό περιβάλλον δεν παίζει άμεσο ρόλο. Τα πάντα διενεργούνται και εξαρτώνται από το ίδιο το άτομο. Το πολιτικό και το κοινωνικό περιβάλλον στην περίπτωση αυτή έχουν καθορίσει εκ των προτέρων τις συνθήκες, τον ανθρωποχαρακτήρα και την προσωπικότητα του ατόμου, το οποίο θα επιδιώξει την προσωπική του ελευθερία. Η προσωπική ελευθερία συνίσταται στην αποβολή των τεσσάρων μεγάλων φόβων του ανθρώπου, που όπως μας λέει και ο φιλόσοφος Επίκουρος δεν είναι άλλοι από το φόβο του Θεού, το φόβο του θανάτου, το φόβο του πόνου και το φόβο της στέρησης των αναγκαίων προς το ζειν.
Γίνεται φανερό λοιπόν ότι η επιδίωξη της προσωπικής ελευθερίας προϋποθέτει έναν ορισμένο τύπο ανθρώπου. Τον αυτεξούσιο άνθρωπο.
Αυτεξούσιος είναι ο απελευθερωμένος άνθρωπος από κάθε εσωτερικευμένη εξουσία και ιδεολογική κυριαρχία. Είναι αυτός που έχει τη δυνατότητα των πολλαπλών επιλογών ώστε να μεγιστοποιήσει την ωφέλεια του από τη ζωή που ελεύθερα ο ίδιος θα επιλέξει. Είναι αυτός που επιλέγει όχι στη βάση κάποιας ‘’πίστης’’, αλλά κατόπιν σκέψης ως προς την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα του κάθε τι.
Είναι ο άνθρωπος που διαμορφώνει ο ίδιος τον ηθικό κώδικα ζωής που ακολουθεί γιατί φιλτράρει κάθε εξωτερικό ερέθισμα ή κανόνα που του λέει πώς να ζήσει. Είναι δηλαδή αυτός που διαμορφώνει ο ίδιος το μυαλό του και για το λόγο αυτό το ελέγχει αντί να ελέγχεται από αυτό.
Για να κατακτήσουμε κάτι θα πρέπει πρώτα να το κατανοήσουμε. Για να το κατανοήσουμε θα πρέπει να το αναλύσουμε και να το δομήσουμε εκ νέου. Τότε γίνεται δικό μας.
Και επειδή η ελευθερία είναι το μεγάλο στοίχημα της ζωής αυτής, ας ξεκινήσουμε από αυτήν.
