Στο βωμό του κέρδους ζωές και περιβάλλον

– Διασπαρμένες επικίνδυνες ουσίες απειλούν την υγεία – Πώς θησαυρίζει το «μαύρο κύκλωμα» των τοξικών αποβλήτων, και ο λογαριασμός που πληρώνουν οι πολίτες

Δειγματοληψίες σε εδαφοδεξαμενές με βιομηχανικά απόβλητα. Αυλίδα, νομός ΕυβοίαςΕκτιμάται ότι κάθε χρόνο παράγονται από 350.000 έως 650.000 τόνοι τοξικών αποβλήτων στη χώρα, κυρίως από τις 20 μεγάλες επιχειρήσεις

Οι Ελληνες πολίτες πληρώνουμε ακριβά και μάλιστα πολλές φορές το λογαριασμό της ανεξέλεγκτης διαχείρισης των επικίνδυνων και τοξικών αποβλήτων, που βρίσκεται στα χέρια ενός «γνωστού άγνωστου» πολυπλόκαμου κυκλώματος απροκάλυπτης εγκληματικής δράσης κατά του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, με τεράστιους τζίρους νοθείας κατά κύριο λόγο των καυσίμων της βιομηχανίας, λαθρεμπορίας υλικών, φοροδιαφυγής και μαύρης εργασίας, που εκτιμάται ότι ανέρχεται σε πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Οι πολίτες πληρώνουν ακριβά πρόστιμα, που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ενωση, για την απουσία εθνικού σχεδίου και υποδομών διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων. Νέα κονδύλια σε ιδιώτες που αναλαμβάνουν τώρα από το ΥΠΕΚΑ να καταγράψουν πάνω από 2.000 «τοξικές χωματερές» σε εννέα νομούς της επικράτειας.

Δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για την περισυλλογή αποβλήτων από περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές και έργα περιβαλλοντικής αποκατάστασης που γίνονται με δημόσιους πόρους, ενώ οι αποδεδειγμένα υπεύθυνοι μένουν στο απυρόβλητο. Επίσης πληρώνουν το υψηλό κόστος που συνεπάγεται στις τελικές τιμές των προϊόντων η υποχρεωτική μεταφορά αποβλήτων στο εξωτερικό, ενώ έχει δημιουργηθεί ένα ισχυρότατο εγχώριο και ξένο επιχειρηματικό τραστ μεταφοράς, που λέγεται ότι σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει τις κεντρικές αποφάσεις. Κυβέρνηση και υπουργείο Περιβάλλοντος, διαστρεβλώνοντας την ευρωπαϊκή πολιτική και προστατεύοντας ισχυρά και μικρομεσαία επιχειρηματικά συμφέροντα, έχουν καθιερώσει το δόγμα «ο ρυπαίνων… δεν πληρώνει».

Το μεγαλύτερο κόστος όμως που υποχρεωτικά πληρώνουν οι πολίτες είναι από τις συνέπειες των τοξικών αποβλήτων στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, με αυξημένους δείκτες θανατηφόρων ασθενειών, εκρηκτικές ιδιωτικές και δημόσιες δαπάνες υγείας, αλλά και την απαξίωση ιδιωτικών περιουσιών και ολόκληρων τουριστικών περιοχών.

Αφοπλιστική ανικανότητα

Η επίσημη πολιτεία, αντιμετωπίζοντας το εκρηκτικό πρόβλημα των επικίνδυνων αποβλήτων, διαχρονικά, με αφοπλιστική ανικανότητα πρωτοστατεί στην παγίωση αλλά και στη συνεχή διόγκωσή του, προσφέροντας εύκολες διαφυγές παράνομου κέρδους στους επιτηδείους, ιδίως την περίοδο της κρίσης. Χωρίς ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο διαχείρισης, εμφανίζεται επί σειρά ετών ανίκανη να βρει τις δύο άκρες του νήματος:

– Την αρχή, που είναι η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου συστήματος ηλεκτρονικής παρακολούθησης και καταγραφής των αποβλήτων που παράγουν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Καταγραφή, η οποία, σύμφωνα με τους ειδικούς, πρέπει να γίνεται με σύστημα «on line» παρακολούθησης και διασταύρωσης των στοιχείων, βάσει των ποσοτήτων που θα πρέπει οι επιχειρήσεις να προμηθεύονται και να εμπορεύονται με νόμιμα παραστατικά και τιμολόγια, πρώτων και ενδιάμεσων υλών και των τελικών προϊόντων τους, στα πρότυπα της παρακολούθησης της βιομηχανικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης, του λεγόμενου χρηματιστηρίου ρύπων.

– Και το τέλος του νήματος, που είναι ο έλεγχος της τελικής διάθεσης των αποβλήτων. Πράγμα όμως που στην Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει μέχρι σήμερα, ούτε για πολλά επόμενα χρόνια, λόγω της παντελούς απουσίας κατάλληλων χώρων και ειδικών εγκαταστάσεων διάθεσης και επεξεργασίας των αποβλήτων. Η πρόβλεψη του πρωτόλειου σχεδιασμού, που κατάρτισε το υπουργείο Περιβάλλοντος το 2007 και παρά τις πιέσεις και τα βαριά πρόστιμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, παρά την ενσωμάτωση ευρωπαϊκών οδηγιών με νομοθεσία του 2012, έκτοτε παραμένει ανεφάρμοστος και ανεπίκαιρος, ήταν να δημιουργηθούν σε πανελλήνια κλίμακα δύο Χώροι Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ), ένας στο βορρά και ένας στο νότο.

Η λύση του βορρά περιορίστηκε στην αδειοδότηση ΧΥΤΕΑ στα ορυχεία Καρδιάς στην Πτολεμαΐδα αποκλειστικά για τον αμίαντο της ΔΕΗ, που δεν καλύπτει τις εκρηκτικές ανάγκες του όγκου και πλήθους των άλλων κατηγοριών αποβλήτων. Η λύση του νότου κατέληξε σε φιάσκο, όταν στις αντίστοιχες εγκαταστάσεις της Μεγαλόπολης χωροθετήθηκε ΧΥΤΕΑ για τις ανάγκες της ΔΕΗ αλλά επιχειρήθηκε συγκαλυμμένα να διευρυνθεί η δραστηριότητά του στη συνολική διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Το έργο ανατέθηκε το καλοκαίρι του 2010, αλλά έπειτα από αντιδράσεις και προσφυγές, λόγω των κακών χειρισμών που έγιναν, η Ευρωπαϊκή Ενωση ακύρωσε το διαγωνισμό και τη χρηματοδότηση του έργου, για περιβαλλοντικούς λόγους.

Το πολιτικό σύστημα, αμετακίνητο στην εργολαβική διαχείριση των έργων και εξορκίζοντας για άλλη μία φορά την ανικανότητά του, περιέλαβε στο δεύτερο Μνημόνιο, θεσμοθετώντας στη Βουλή το 2012, τη χωροθέτηση δύο ΧΥΤΕΑ σε βορά και νότο, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει καθορίσει με αδιάβλητα επιστημονικά κριτήρια τους κατάλληλους χώρους.

Αγνοια

Σε συνδυασμό με την αναποτελεσματικότητα των πολυποίκιλων ελεγκτικών μηχανισμών, χωρίς να ελέγχει την αρχική παραγωγή και την τελική διάθεση, η επίσημη πολιτεία δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τις πραγματικές ποσότητες ούτε την πορεία που ακολουθούν οι τόνοι των τοξικών αποβλήτων. Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο παράγονται από 350.000 έως 650.000 τόνοι τοξικών αποβλήτων στη χώρα, κυρίως από τις 20 μεγάλες επιχειρήσεις των κλάδων, που επισήμως καταγράφονται ως παραγωγοί αποβλήτων. Πολλές άλλες μικρομεσαίες επιχειρήσεις παράγουν επίσης τοξικά απόβλητα, οι ποσότητες των οποίων δεν είναι ελεγχόμενες και καταμετρημένες.

Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΣΔΕΑ 2007) του υπουργείου Περιβάλλοντος, που υπολογίζει τις παραγόμενες ποσότητες σε 333.155 τόνους, θεωρείται ότι είναι εκτός πραγματικότητας και έχει πλήρως ξεπεραστεί.