του Ηρακλή Μαυρίδη
Ο Στιούαρτ Χωλ εγκατέλειψε τα εγκόσμια τη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου, αφήνοντας μια σημαντική κληρονομιά στην κοινωνική θεωρία αλλά και μια τεράστια παρακαταθήκη στην αριστερή σκέψη. Ο γεννημένος στην Τζαμάικα διανοούμενος και καθηγητής άφησε το σημαντικό στίγμα του στον αγγλοσαξονικό ακαδημαϊκό χώρο, στην κοινωνιολογία και την πολιτική εν γένει. Μέσα από τη ζωή και το έργο του έθεσε -αλλά και απάντησε έμπρακτα- ερωτήματα που αφορούν τον ρόλο και το «χρέος» των διανοούμενων και τη σχέση της αριστερής σκέψης με την πολιτική πράξη, ερωτήματα περισσότερο επίκαιρα από ποτέ στη σημερινή εποχή των «τεχνοκρατών».
Μέλος της γενιάς των Βρετανών διανοούμενων του 1950, ιδρυτικό μέλος και διευθυντής επί σειρά ετών του σημαντικότατου New Left Review (μαζί με τον Ε.Π. Τόμσον, τον Ραλφ Μίλιμπαντ, τον Ρέιμοντ Ουίλιαμς κ.ά.), σημείο αναφοράς της θεωρίας για όλη τη μετέπειτα Νέα Αριστερά και τον «δυτικό μαρξισμό», τόλμησε να θέσει πρωτοποριακά πολιτικά ζητήματα αλλά και να στρατευθεί σε αυτά, όπως το θέμα της ιθαγένειας και της «εντοπιότητας», τις πολιτικές της ταυτότητας, τη συζήτηση γύρω από την πολυπολιτισμικότητα και το «μετα-αποικιακό» (post-colonial).
Θεμελίωσε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 το πρώτο πρόγραμμα πολιτισμικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, ανοίγοντας έτσι ένα ολόκληρο πεδίο διαθεματικής/διεπιστημονικής διερεύνησης των σύγχρονων κοινωνιών σε χώρους όπου η Αριστερά είχε σημαντική έλλειψη θεωρίας, όπως η μελέτη της σύγχρονης κουλτούρας και η «πολιτισμική πολιτική» (cultural politics) -όλο αυτό που εξελίχθηκε αργότερα στις διαφορετικές εκφάνσεις των «πολιτισμικών σπουδών» (cultural studies). Μέσα από αυτές, μέσα από το περιοδικό, μέσα από το προσωπικό έργο αλλά και τη «στράτευση» του Στιούαρτ Χωλ (και άλλων) συναρθρώθηκαν σταδιακά μια σειρά από θεωρητικές προτάσεις και εργαλεία των τελευταίων δεκαετιών, τις οποίες παραδοσιακά ο μαρξισμός και η αριστερή σκέψη αγνοούσαν (ή περιφρονούσαν) και που «επανεφευρίσκει» τα τελευταία χρόνια η ανανεωτική Αριστερά στην προσπάθειά της να κατανοήσει την κρίση, είτε πρόκειται για τον μετα-αλτουσεριανό μαρξισμό, την φουκωική θεωρία της εξουσίας, τον Ντελέζ και τον Γκουαταρί, τη μετα-γκραμσιανή θεωρία της ηγεμονίας, την ψυχανάλυση και τη φεμινιστική θεωρία. Μέσα από όλα αυτά, ένας «δημόσιος διανοούμενος», όπως ο Στιούαρτ Χωλ, αρνήθηκε να περιχαρακωθεί βολικά στο πανεπιστήμιο και προσπάθησε να μπολιάσει έμπρακτα τον λόγο και την πρακτική της Αριστεράς με τη σύγχρονη θεωρία.
Όντας ο ίδιος μετανάστης, ταυτόχρονα μέσα και έξω από τη «βρετανική» κοινωνία (καθηγητής, μαύρος, Βρετανός στην παιδεία του και απόγονος σκλάβων, αριστερός) αναδεικνύει μέσα από το πολυσχιδές έργο του τα σύνθετα για την κοινωνική θεωρία και την αριστερή σκέψη ζητήματα των σχέσεων μεταξύ φύλου, φυλής, εθνικής, πολιτισμικής και ταξικής ταυτότητας, από τη μεριά όλων αυτών που «δεν έχουν φωνή», αυτών που είναι αποκλεισμένοι από την εξουσία, των «παράπλευρων απωλειών» της καπιταλιστικής κρίσης. Όχι μόνο για μια πρώην αυτοκρατορία που σε ιστορική παραζάλη αναζητούσε (και αναζητά ακόμη) να ορίσει τους «δικούς» της και τους «άλλους», αλλά ολοένα και περισσότερο για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που, ιστορικά αμήχανες μπροστά σ’ αυτά τα ερωτήματα (μετανάστευση, εντοπιότητα, ιθαγένεια, ταυτότητα, ενσωμάτωση) απαντούν (σε μεγάλα τουλάχιστον κομμάτια τους) με την άνοδο των νεο-εθνικισμών και των ακροδεξιών πολιτικών τους εκφάνσεων.
Ταυτόχρονα, υπήρξε ένας οξυδερκής αναλυτής και κριτικός της θατσερικής Βρετανίας σε σχέση με την κοινωνική καταστροφή που αυτή επέφερε και, στα τελευταία χρόνια, της νεο-φιλελεύθερης ηγεμονίας (και του μπλερικού «εκσυγχρονισμού») με τη συνακόλουθη επίθεση στην κοινωνία. Αναγνώρισε και ανέλυσε ήδη από εκείνη την εποχή την ιστορική ιδιαιτερότητα της νεοφιλελεύθερης επίθεσης ως ένα όραμα καταστροφής και βίαιης ανάδυσης μιας νέας οικονομικοκοινωνικής τάξης πραγμάτων, αλλά και τη θεμελιακή μετάλλαξη της σοσιαλδημοκρατίας (σε New Labour) και τη σταδιακή ταύτισή της με τον νεοφιλελευθερισμό.
Όσο το έργο του θα ξαναδιαβάζεται, θα βλέπουμε έναν Στιούαρτ Χωλ περισσότερο επίκαιρο από ποτέ, που έθεσε ήδη μερικά από τα σημαντικότερα ζητήματα της κοινωνίας, της πολιτικής και της Αριστεράς για το μέλλον -ενός στοχαστή και ενός αριστερού ανθρώπου για τον οποίο ο Ταρίκ Αλί, συνοψίζοντας τον βίο του, γράφει «Σκεφθείτε, συζητήστε- και ξεκουνηθείτε».
* Ο Ηρακλής Μαυρίδης διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Via : www.avgi.gr
