Το κοινωνικό πείραμα που έγινε βιβλίο
Συνέντευξη στη Νάγια Κωστιάνη
Υπήρχε κάποτε μια στήλη στην Ελευθεροτυπία, την οποία σίγουρα θυμούνται οι 40 και άνω, με τον τίτλο «Φαντάρε Που Πας;». Μια στήλη-φαινόμενο για τα τότε δεδομένα, που έκανε συντροφιά στους απανταχού φαντάρους ανά την Ελλάδα, τους έδινε βήμα για να επικοινωνούν τις εμπειρίες και τις καταγγελίες τους και ασκούσε ισχυρή κριτική απέναντι στην αυθαιρεσία των αξιωματικών και της γενικότερης διοίκησης. Αυτή η στήλη ήταν δημιούργημα του Χριστόφορου Κάσδαγλη.
Ο Χριστόφορος Κάσδαγλης πέρασε από τα θρανία του Οικονομικού τμήματος της ΑΣΟΕΕ και εργάστηκε επί 12 χρόνια στην Εθνική Τράπεζα πριν αποφασίσει πως ανήκει τη δημοσιογραφία. Έχει εργαστεί σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά -με σημαντικότερη τη θητεία του στην Ελευθεροτυπία από όπου και πέρασε από τη θέση του αρχισυντάκτη τόσο στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» όσο και στο ένθετο περιοδικό «Έψιλον»- καθώς και στο ραδιόφωνο και στο ίντερνετ. Είναι όμως και ένας πολυγραφότατος συγγραφέας με επτά βιβλία στο βιογραφικό του, από το «Απολύομαι και Τρελαίνομαι» του 1988 μέχρι το «Η Αριστερά και ο κακός ο λύκος – Το γαμώτο ενός Αριστερού» του 2009. Και, φυσικά, το «Ημερολογίου ενός Ανέργου» που κυκλοφόρησε το 2014, ως έντυπη συνέχεια του ομώνυμου διαδικτυακού κοινωνικού πειράματος imerologioanergou.gr, το οποίο αποτέλεσε και αφορμή για την κουβέντα μας.
Κάποια στιγμή μέσα στο 2013, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας αποφάσισε να κάνει το πρώτο βήμα για να βοηθήσει στην εξωτερίκευση του προβλήματος που αντιμετώπιζαν χιλιάδες κόσμου γύρω του: την ανεργία. Όπως περιγράφει ο ίδιος στο εισαγωγικό σημείωμα που ανέβηκε στο site τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς¨:
«Πρόκειται για μια εθελοντική πρωτοβουλία με στόχο να σπάσει το ταμπού της ντροπής και να δώσει βήμα στους άνεργους προκειμένου να εκφραστούν, καταγράφοντας τα δικά τους βιώματα με κείμενα έως 350 λέξεων. Μια διαδικτυακή συνεργασία που φιλοδοξεί να συσπειρώσει διαφορετικά κανάλια επικοινωνίας, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί το αποτέλεσμα – να αποκτήσουν οι άνεργοι τη φωνή που τους στερούν τα κυρίαρχα ΜΜΕ, αλλά και το πολιτικό σύστημα.»
«Το ζήτημα ήταν να γίνουν οι άνεργοι κοινότητα, να έρθουν ο ένας κοντά στον άλλο, να συμπράξουν για να βγουν από το αδιέξοδο. Αλλά για να γίνει αυτό έπρεπε πρώτα να μιλήσουν για τα προβλήματά τους. Το Ίντερνετ ήταν το κατάλληλο μέσο.» λέει ο κ. Κάσδαγλης στην HuffPost Greece, σχετικά με τους λόγους που τον έκαναν να προβεί στη δημιουργία του ιστότοπου, ο οποίος πριν από ένα χρόνο έγινε και βιβλίο, παρουσιάζοντας συνοδεία σχολιασμού μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές ιστορίες που ανέβηκαν μέσα σε αυτά τα χρόνια στο site.
Στην κουβέντα αυτή ο Χριστόφορος Κάσδαγλης μίλησε στην HuffPost Greece τόσο για το Ημερολόγιο, όσο και για την απόφασή του να κατέβει ως υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ στα Δωδεκάνησα -και, φυσικά, για το πώς νιώθει ένας εξ από ανέκαθεν δηλωμένος Αριστερός και «ψημένος» δημοσιογράφος σε μια «πρώτη φορά αριστερά» κυβέρνηση.
Πριν μιλήσουμε για το βιβλίο, πείτε μου λίγα λόγια για το imerologioanergou.gr. Πώς γεννήθηκε η ιδέα στο μυαλό σας για αυτό το ιντερνετικό πείραμα; Πόσο καιρό σας πήρε να το ετοιμάσετε και πόσο άμεση ήταν η ανταπόκριση του κόσμου;
Είναι μεγάλη ιστορία – δύσκολο να τη διηγηθώ με λίγα λόγια. Γράφοντας το προηγούμενο βιβλίο μου, «Ανώνυμοι χρεοκοπημένοι» στις αρχές του 2012, διαπίστωσα κάποια στιγμή ότι τα συνηθισμένα μου εργαλεία, το χιούμορ, ο σαρκασμός και ο αυτοσαρκασμός, η ειρωνεία, η σκληρή κριτική γλώσσα, δεν έφταναν για να εκφράσουν τη στιγμή. Έπρεπε να μπει στην εικόνα το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα, η μεγάλη νέμεσις, η ανεργία. Όχι με τη μορφή αριθμών και δεικτών, όπως το κάνει η τηλεόραση, οι κυβερνήσεις και τα κόμματα, αλλά με τη φωνή των ανθρώπων που την υφίστανται. Έτσι βγήκαν από μέσα μου 17 κειμενάκια με τον κοινό τίτλο «Το ημερολόγιο ενός ανέργου». Αργότερα μού πέρασε από το μυαλό να συνεχίσω γράφοντας κι άλλα τέτοια κείμενα και να φτιάξω ένα βιβλιαράκι με τον ίδιο τίτλο. Συνειδητοποίησα όμως ότι αυτή δεν ήταν δουλειά ενός ανθρώπου, ανεξαρτήτως του πόσο καλός συγγραφέας είναι, κι ότι θα ήταν πιο σημαντικό να απευθυνθώ στην «κοινότητα» των ανέργων. Έβαλα τη λέξη κοινότητα σε εισαγωγικά γιατί στην πραγματικότητα κοινότητα δεν υφίσταται, ο άνεργος και η άνεργη είναι μόνοι τους, αποκομμένοι μεταξύ τους και από την κοινωνία, βουτηγμένοι στις ενοχές τους και σε μια ιδιότυπη σιωπή. Μια ομερτά επικρατεί στην κοινωνία, που προσπαθεί αλλόφρων να κρύψει το μεγαλύτερο πρόβλημά της κάτω απ’ το χαλί. Παραδόξως, σ’ αυτή τη συνωμοσία σιωπής μετέχουν και οι ίδιοι οι άνεργοι. Βουτηγμένοι στην κατάθλιψή τους, αρνούνται να μιλάνε για την κατάστασή τους, ίσα ίσα την αποκρύπτουν. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι να γίνουν οι άνεργοι κοινότητα, να έρθουν ο ένας κοντά στον άλλο, να συμπράξουν για να βγουν από το αδιέξοδο. Αλλά για να γίνει αυτό έπρεπε πρώτα να μιλήσουν για τα προβλήματά τους. Το Ίντερνετ ήταν το κατάλληλο μέσο. Αρκούσε να δημιουργηθεί ένας χώρος φιλόξενος, που θα τους παρακινούσε να λύσουν τη σιωπή τους. Ήταν το imerologioanergou.gr, που φτιάξαμε με τη βοήθεια των ανθρώπων του thepressproject.gr, και με τη συμπαράσταση μεγάλου αριθμού sites και blogs. Η ανταπόκριση ήταν από την πρώτη μέρα, κάπου στις αρχές Απριλίου του 2013, τεράστια.
Έχετε παρατηρήσει κάποια κοινά στοιχεία στις ιστορίες των ανθρώπων που γράφουν στο site; Είτε μιλάμε για την καθημερινότητά τους είτε για κριτική απέναντι στην κυβέρνηση.
Γενικά υπάρχουν πάρα πολλά κοινά στοιχεία: θυμός, απόγνωση, ενοχές απέναντι στην οικογένεια, ντροπή για την κατάντια αλλά και πίστη στην αλληλεγγύη, στην αντίσταση, στη συλλογικότητα. Σε μερικές περιπτώσεις υπάρχει και χιούμορ – μπλακ χιούμορ, έστω.
Πριν από ένα χρόνο περίπου κυκλοφόρησε και το ομώνυμο βιβλίο σας. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τις ιστορίες που συμπεριλήφθηκαν σε αυτό; Και ποια η ποιοτική, ας πούμε, διαφορά της έντυπης έκδοσης από την ψηφιακή που σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση;
Η επιλογή των καλύτερων και πιο αντιπροσωπευτικών ιστοριών ήταν μια δύσκολη και επώδυνη διαδικασία. Σε αντίθεση με τους κυβερνώντες ή με τα ΜΜΕ, που κρύβουν την πραγματικότητα πίσω από στατιστικές, ήξερα πολύ καλά ότι πίσω από κάθε ιστορία βρισκόταν ένας άνθρωπος, μια σκληρή περιπέτεια. Η επιλογή όμως έπρεπε να γίνει, γιατί αλλιώς η έκδοση του βιβλίου δεν θα είχε νόημα. Μπορείς πάντα να μπεις μέσα στο site και να διαβάσεις όλες τις ιστορίες, που ελπίζω ότι θα είναι εκεί ανηρτημένες στον αιώνα τον άπαντα, να δείχνουν τα σημάδια αυτής της σκληρής εποχής. Το νόημα της έκδοσης του βιβλίου, λοιπόν, ήταν άλλο: Με το site περάσαμε από τη στατιστική στο πραγματικό βίωμα, ζουμάροντας στις μεμονωμένες ατομικές περιπέτειες. Με το βιβλίο γενικεύουμε και πάλι τις ατομικές εμπειρίες σ’ ένα άλλο επίπεδο. Σ’ αυτή τη σφαιρική απόδοση του συλλογικού βιώματος συμβάλλουν, ελπίζω, και τα δεκαεννέα προσωπικά μου κείμενα που συνοδεύουν την κάθε μια από τις ενότητες του βιβλίου.
Πρόσφατα αποφασίσατε να πολιτευθείτε, κατεβαίνοντας ως υποψήφιος βουλευτής του Σύριζα στα Δωδεκάνησα. Πώς ήταν για έναν «ψημένο» δημοσιογράφο και συγγραφέα αυτή η πρώτη, στενή επαφή με την πολιτική; Τι αποκομίσατε από τη συναναστροφή σας με τον κόσμο και τους πολιτικούς φορείς;
Εύστοχα το θέτετε: Ανήκω στην Αριστερά από την εφηβεία μου, όχι όμως και στον ΣΥΡΙΖΑ, ήταν άλλωστε η πρώτη φορά που συμμετείχα ως υποψήφιος σε βουλευτικές εκλογές. Αυτή η απόφαση είχε να κάνει με την ιστορικότητα της συγκυρίας, με την ανάγκη να αναχθεί η Αριστερά στη δύναμη που θα ενώσει τον κόσμο με βάση ένα σχέδιο κοινωνικής ανασύνταξης και σωτηρίας. Παράλληλα, η απόφασή μου να κατέβω υποψήφιος στον τόπο καταγωγής μου, όπου έχω μεν αρκετούς φίλους αλλά δεν ζω εκεί, ήταν μια διαδικασία επιστροφής που με γέμισε συγκίνηση. Το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας δεν… ρίγησε από ανάλογα αισθήματα συγκίνησης γι’ αυτή μου τη χειρονομία μου δεν με πτόησε καθόλου, άλλωστε οι κύριοι στόχοι αυτής της επιλογής επετεύχθησαν. Το πιο σημαντικό βίωμα που αποκόμισα από τις εκλογές ήταν ότι όταν πρωτοκατέβηκα στα Δωδεκάνησα έβλεπα παντού γύρω μου θυμό. Όσο περνούσαν οι μέρες, είδα με τα μάτια μου τον θυμό να μεταβάλλεται σε ελπίδα. Αυτός ο μετασχηματισμός είναι κάτι πολύ σπουδαίο, που τα πολιτικά κόμματα -ακόμα και η Αριστερά- δεν το πετυχαίνουν συνήθως. Φυσικά μένει ακόμα να γίνει το πιο σημαντικό, να μετασχηματίσεις την ελπίδα σε δημιουργικότητα, σε αποτελέσματα, να κρατήσεις το ηφαίστειο ενεργό, να μην υποκύψεις στις ευκολίες της εξουσίας, να μην της επιτρέψεις να σε διαφθείρει, να βάλεις με επιμονή την κοινωνία στο παιχνίδι.
Το «Ημερολόγιο ενός ανέργου» βοήθησε στην επαφή σας με τους πολίτες -τόσο σε επίπεδο επικοινωνίας όσο και σε επίπεδο εμπιστοσύνης από μέρους τους- ως υποψήφιος βουλευτής; Υπήρξε κόσμος που να σχολίασε αρνητικά αυτή σας την απόφαση στο imerologioanergou.gr.;
Το «Ημερολόγιο ενός ανέργου» δεν είχε καμία σχέση με την εκλογική διαδικασία. Φυσικά υπάρχει μια υπόγεια σύνδεση, εντελώς προσωπική, φρόντισα όμως συνειδητά να μην εμπλέξω το ένα με το άλλο. Το «Ημερολόγιο ενός ανέργου» ήταν μια υπόθεση πολιτική μεν, αλλά αυστηρά υπερκομματική. Δεν θα βρείτε ούτε μία νύξη στο imerologioanergou.gr για την υποψηφιότητά μου, με αποτέλεσμα κανείς να μην ενοχληθεί, ούτε καν ν’ ασχοληθεί μ’ αυτήν. Αλλιώς θα είχε χαθεί η εμπιστοσύνη, κι ο άλλος δεν θα ένιωθε άνετα να μπει στο site και να μου (μας) εμπιστευτεί το πρόβλημά του.
Για τον άνθρωπο που έγραψε το σχεδόν ιστορικό πλέον «Η Αριστερά και ο κακός ο λύκος», αλλά και ως αριστερός, πώς κρίνετε την κυβέρνηση Σύριζα μέχρι τώρα; Και πώς θέλετε να τη δείτε να εξελίσσεται;
Αντιλαμβάνομαι πλήρως τον υπαινιγμό και τον αποδέχομαι. Και για να καταλαβαίνουν και οι αναγνώστες σας, που ενδεχομένως δεν έχουν υπόψη τους το βιβλίο, περιμένετε ν’ αρχίσω να τα χώνω στην Αριστερά για τις παθογένειές του παρελθόντος ή για τα λάθη και τις παραλείψεις του παρόντος, όπως έκανα σ’ αυτό το βιβλίο, που κυκλοφόρησε αμέσως μετά τις εκλογές του 2009. Η συγκυρία, ωστόσο, αλλά και η νωπή άμεση εμπλοκή μου δεν προσφέρονται ώστε να κάνω σήμερα κάτι ανάλογο – τουλάχιστον όχι ακόμα. Προς το παρόν μπορώ να αναφέρω τα αισθήματα εκείνων των συγκλονιστικών πρώτων 15 ημερών μετά τις εκλογές, τότε που φαίνονταν όλα δυνατά και ρεαλιστικά. Θα τα κρατάω μέσα μου για όλη μου τη ζωή, ως ένα νεύμα της Ιστορίας, ως μια ένδειξη του πόσο όμορφη μπορεί να είναι η πολιτική, και κατ’ επέκταση η ζωή μας. Φυσικά έπειτα άρχισαν τα δύσκολα, η κυβέρνηση και η χώρα λειτουργούν κάτω από έντονη πίεση και απειλή, πράγματα που στενεύουν τον ορίζοντα και κονταίνουν τις προσδοκίες. Η αλήθεια είναι ότι η προεκλογική αφήγηση της Αριστεράς υπέστη αρκετές ρωγμές, και πρέπει επειγόντως να συμπληρωθεί και να αναθεωρηθεί με μια νέα συνεκτική αφήγηση. Η οποία, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να είναι η αφήγηση της μεγάλης ΡΗΞΗΣ. Όσοι ρητορεύουν σήμερα για την υποτιθέμενη Ρήξη με τους Ευρωπαίους, μάλλον δεν έχουν καταλάβει και πολλά πράγματα ή στα μάτια τους φαντάζουν βουνό οι επιμέρους ρήξεις που απαιτούνται, κυρίως στο εσωτερικό της χώρας, και προσπαθούν να τις αποφύγουν. ΡΗΞΕΙΣ χρειαζόμαστε, όχι Ρήξη, αυτό είναι το μυστικό. Ρήξη με τη στασιμότητα, ρήξη με την ανεργία και με την εργοδοτική αυθαιρεσία, έμπρακτη ρήξη με τον ναζισμό, τον ρατσισμό αλλά και με τον φασισμό της καθημερινότητας, ρήξη με τον ατομικισμό και τον καταναλωτισμό, ρήξη με τη λογική των αγορών και της υπερσυσσώρευσης κερδών, ρήξη με την υπανάπτυξη και τη διαπλοκή, ρήξη με τη διαφθορά, ρήξη με την αναξιοκρατία, την οικογενειοκρατία και τη ρουσφετολογία, ρήξη με την παπαγαλία, ρήξη με την εσωστρέφεια, την πατριδοκαπηλία, τον πτωχοπτροδρομισμό, ρήξη με την κουλτούρα της βίας και της αυτοδικίας, ρήξη με τον συντηρητισμό και τον πουριτανισμό. Ειρηνικές ρήξεις και τομές δύσκολα αναστρέψιμες, αυτό είναι που χρειαζόμαστε. Αλλιώς πάει, κινδυνεύουμε να τη χάσουμε την ευκαιρία.
Info
imerologioanergou.gr , kasdaglis.wordpress.com , kastaniotis.com
