Εδώ και 40 χρόνια απολαμβάνουμε καθεστώς πλήρους ελευθερίας του λόγου. Σπουδαίο επίτευγμα, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Γι’ αυτό έχει μεγάλη αξία να θυμόμαστε, με αφορμή τον θάνατο του Δ.Ν. Μαρωνίτη, τους δασκάλους που δεν σιώπησαν, όταν οι εποχές ήταν δύσκολες. Και ο λόγος τους είχε βαριές συνέπειες…
του Γιώργου Καρελιά
Ο Δ.Ν. Μαρωνίτης έχει ήδη καταγραφεί ως σημαντικός δάσκαλος, με μεγαλύτερη παρακαταθήκη του τις μεταφράσεις της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας». Θαρρώ, όμως, ότι η πιο μεγάλη προσφορά τέτοιων ανθρώπων ίσως είναι άλλη: το γεγονός ότι μίλησαν όταν έπρεπε, ότι δεν σιώπησαν στα δύσκολα, όταν γύρω τους όλα τα ΄σκιαζε η φοβέρα. Ο Μαρωνίτης είναι ένας απ’ αυτούς.
Δεν είναι αυτονόητο να μιλάς όταν ξέρεις τι θα ακολουθήσει, τι θα πάθεις. Γι’ αυτό, με αφορμή τον θάνατο του Μαρωνίτη, (πρέπει να) θυμόμαστε όσους δασκάλους δεν σιώπησαν, δίνοντας παράδειγμα στους μαθητές τους και σώζοντας την τιμή του πνευματικού κόσμου. Τέσσερα παραδείγματα ανθρώπων και δασκάλων που δεν είναι πια στη ζωή.
Ο Σάκης Καράγιωργας
Ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας (πέθανε 17 Αυγούστου 1985) βασανίστηκε από τη δικτατορία. Και στο έκτακτο στρατοδικείο(1970) πέταξε στα μούτρα των δικαστών του τα εξής:
«Κύριοι στρατοδίκαι, μέχρι τώρα σᾶς ἐξέθεσα τοὺς λόγους διὰ τοὺς ὁποίους συμμετέχω εἰς τὴν Δημοκρατικὴν Ἄμυναν. Εἶχα χρέος μου νὰ ἀγωνισθῶ εἰς τὰ πλαίσια τῆς ὀργανώσεως αὐτῆς πρὸς ἀποκατάστασιν τῶν δημοκρατικῶν ἐλευθεριῶν εἰς τὴν χώραν. Εἶχα χρέος, πρῶτον, ὡς ἄνθρωπος ἀπέναντι τῆς ἱστορίας. Ἀπέναντι δηλαδὴ ὅλων ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν μὲ τὸν λόγον ἢ μὲ τὰ ὅπλα, ἐκείνων ποὺ ἔχυσαν ποταμοὺς αἵματος διὰ νὰ κληροδοτήσουν εἰς ἡμᾶς τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν δημοκρατίαν. Δεύτερον, εἶχα χρέος ὡς καθηγητὴς ἀπέναντι εἰς τοὺς φοιτητάς μου. Εἰς τοὺς νέους αὐτοὺς δὲν μετέδιδα μόνον ξηρὰς ἐπιστημονικὰς γνώσεις. Τοὺς εἶχα γαλουχήσει μὲ τὴν ἰδέαν ὅτι ὀρθαὶ ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν μεγάλων προβλημάτων τῆς χώρας λαμβάνονται μόνον μὲ τὴν δημοκρατικὴν διαδικασίαν ἐπιλογῆς, θὰ ἤμουν ἀσυνεπὴς καὶ θὰ ἐθεωρεῖτο δι’ ἐμὲ φυγομαχία ἐὰν διὰ τοῦ ἀγῶνος μου δὲν ἐδικαίωνα τὰς ἰδέας μου περὶ ἐλευθερίας καὶ δημοκρατίας ἀπέναντι τῶν φοιτητῶν μου.
Τέλος, κύριοι στρατοδίκαι, εἶχα ἕνα προσωπικὸν χρέος ἀπέναντι τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ τῆς πατρίδος. Αὐτὸς ὁ λαὸς ἔκανεν πολλὰς θυσίας καὶ δαπανὰς χάριν ἐμοῦ. Μὲ ἔσπουδασεν εἰς τὰ ἑλληνικὰ πανεπιστήμια, μὲ ἔστειλεν μὲ ὑποτροφίαν δι’ ἀνωτέρας σπουδὰς εἰς τὸ ἐξωτερικόν, μὲ ἔκανεν καθηγητὴν ἀνωτάτης σχολῆς καὶ ἀνώτατον κρατικὸν λειτουργόν. Δι’ ὅλας αὐτὰς τὰς θυσίας τί ζητεῖ ὡς ἀντάλλαγμα ἀπὸ ἐμὲ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καὶ ἡ πατρίς; Τί ζητεῖ ἀπὸ ὅλους τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους; Δύο μόνον πράγματα. Νὰ προσφέρουν τὰς ἐπιστημονικάς των ὑπηρεσίας καὶ νὰ εἶναι οἱ θεματοφύλακες τῶν ἠθικῶν καὶ πνευματικῶν ἀξιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Εἶχα ὑποχρέωσιν, ἑπομένως, κύριοι στρατοδίκαι, νὰ ἐξοφλήσω αὐτὸ τὸ μεγάλο χρέος μου, ἀκόμη καὶ ἐὰν παρίστατο ἀνάγκη νὰ δώσω καὶ την ζωήν μου».
Ο Αριστόβουλος Μάνεσης
Ο καθηγητής Αριστόβουλος Μάνεσης (πέθανε 2 Αυγούστου 2000). Στο τελευταίο μάθημά του(1968) είπε στους φοιτητές του:
«Σε τέτοιες στιγμές, σαν τις τωρινές, το ουσιώδες είναι, πιστέψτε με, να προστατεύσει κανείς τον εαυτό του, όχι από τη δίωξη, αλλά από τον εξευτελισμό. Να περισώσει την αξιοπρέπειά του ως ανθρώπου, ως πολίτη, ως επιστήμονα. Και έτσι να περιφρουρήσει, επίσης, το κύρος της πανεπιστημιακής έδρας που έχει την τιμή να κατέχει, η οποία, ως έδρα της πολιτικής ελευθερίας, είναι φυσικό, εφόσον βρίσκεται στο ύψος της, να δέρνεται από τις πολιτικές καταιγίδες …
Φαίνεται ότι ήδη έφτασε η ώρα να εφαρμοσθούν οι υποθήκες που έχουν εξαγγελθεί. Σε ό,τι με αφορά, το ξαναδηλώνω: όσο θα μπορώ να διδάσκω το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου, θα το διδάσκω σαν μάθημα της πολιτικής ελευθερίας. Αν δε το αποψινό μου μάθημα συμβεί να είναι το τελευταίο, θα ήθελα να σας παρακαλέσω να κρατήσετε από τη διδασκαλία μου την ουσία της: τη σημασία της πολιτικής ελευθερίας, ως ιστορικής κατακτήσεως για την παραπέρα εξέλιξη του κοινωνικού βίου και ως προϋποθέσεως για τη γενικότερη απελευθέρωση και καταξίωση του ανθρώπου. Και επειδή θεωρία και πράξη είναι αλληλένδετες, το ουσιώδες είναι να μείνει κανείς ελεύθερος, όρθιος και αλύγιστος απέναντι στους καταναγκαστικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατούντων.
Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας. Και αν η Εξουσία, που την συμφέρει να έχει παθητικούς και πολιτικά αδιάφορους υπηκόους, σας πει ότι, έτσι κάνοντας, δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι καλός πολίτης είναι μόνον ο ελεύθερος πολίτης, ο συνειδητός, ενεργός και υπεύθυνος πολίτης. Και θυμίστε της ότι ο Περικλής είχε πει στον «Επιτάφιο»: όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι, όχι Φιλήσυχος, αλλ’ άχρηστος, «αχρείος» πολίτης. Και μη ξεχνάτε, στις σημερινές δύσκολες για την Πατρίδα μας και το Λαό μας περιστάσεις, τα λόγια του ποιητή – και θέλω μ’ αυτά να σας αποχαιρετήσω:
«Όσοι το χάλκεον χέρι // βαρύ του φόβου αισθάνονται, // ζυγόν δουλείας ας έχωσι· // Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία».
Ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης
Ο καθηγητής Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκη ς(πέθανε 5 Σεπτεμβρίου 2011), τον οποίο είχαν την τύχη να παρακολουθήσω στη Νομική Αθηνών μετά τη Μεταπολίτευση, λίγο πριν απολυθεί από το πανεπιστήμιο, μετέτρεψε τις τελευταίες παραδόσεις προς τους φοιτητές του σε «Λόγο κατά τη τυραννίας», κλείνοντας με τη φράση του Κάλβου «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Αργότερα, μέσα από το κελί του, έγραψε το «Γράμμα από τη φυλακή για τους Ευρωπαίους»:
«Τρέμουμε για την τύχη της χώρας μας, που τη λέμε Ευρώπη. Γιατί ξέρουμε πως σ’ αυτήν κρατιέται η ελπίδα και πως γι’ αυτόν το λόγο απειλείται. Είναι πολύ επικίνδυνο να συντηρείς την ελπίδα του ανθρώπου. Της Ελλάδας η υποδούλωση τι άλλο νόημα έχει; Φτιάξανε προγεφύρωμα. Αλλο ένα δίπλα σ’ εκείνα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Φοβούνται την Ευρώπη. Αυτήν την βασανισμένη νερομάνα ιδεών. Στα παμπάλαια χώματά της υπάρχουν πάντα οι σπόροι τους. Οι απλοί της άνθρωποι τους συντηρούνε μέσα στον κόρφο τους μ’ αυτήν την τόσο αυτονόητη εδώ ανησυχία του πνεύματος. Σωστά την φοβούνται οι δήθεν πάμπλουτοι και πάνοπλοι. Εδώ, όταν λέμε για άνθρωπο, καταλαβαίνουμε νόημα. Αυτό που τον κάνει να είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα. Αυτή η πιο παλιά, η πιο σοφή και η πιο εκρηκτική μας σκέψη. Γι’ αυτήν τη σκέψη φοβούνται την Ευρώπη. Ξέρουνε πως κάποτε αναπόφευκτα θα παίξει το ρόλο της. Ετσι κι εμείς φοβόμαστε σήμερα γι’ αυτήν. Αυτήν έχουμε έγνοια. Εμείς, τα πιο αδύναμα πλάσματα. Κι όμως αυτό δεν είναι καθόλου αστείο».
Ο Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης
Και τώρα ο καθηγητής Δ.Ν. Μαρωνίτης, ο οποίος στο τελευταίο μάθημά του(1968), λίγο πριν απολυθεί από το πανεπιστήμιο, συλληφθεί και εξοριστεί, είπε στους φοιτητές του:
«Το μάθημα τούτο αναγκάζομαι να το κάνω κάτω από απειλητικούς ψιθύρους. Μου λείπει επομένως το κέφι να μιλήσω για τα Κύπρια Έπη, εφόσον μάλιστα ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου. Γι’ αυτό και παρεκκλίνω από τον ίσιο δρόμο και, ακολουθώντας τον πιο αντιπαθητικό από τους αρχαίους συγγραφείς, λέω να το ρίξω στις υποθήκες, για να εξορκίσω έτσι τον Μεταξά και τους σύγχρονους επιγόνους του:
-Κρατήστε ξύπνιο το μυαλό σας στους σκοτεινούς καιρούς. Μ’ αυτό κυρίως θα πολεμήσετε τη βαναυσότητα της εξουσίας.
-Μην απομονωθείτε. Με το λόγο, τη σιωπή και την πράξη σας σταθείτε πλάι σε κάποιον: στη μάνα σας, στον αδελφό ή στο φίλο σας, και προπαντός στα νεότερα παιδιά, που περιμένουν από σας να δουν αν θα τους φράξετε ή θα τους ανοίξετε το δρόμο της ελεύθερης αναπνοής.
-Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνο τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας. Απομονώστε όσους συνεχώς χαμογελούν, που όταν μιλούν δεν σας κοιτούν στα μάτια, κι όταν τους δίνετε το χέρι, δεν ξέρουν ή δε θέλουν να το σφίξουν. Ανάμεσά τους θα βρείτε τους χαφιέδες.
-Σηκώστε με σεμνότητα το χρέος που σας ανήκει. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι».
Οι δάσκαλοι, οι άνθρωποι, που μίλησαν στα δύσκολα, σε χαλεπούς καιρούς. Και ο λόγος τους ήταν μαζί και πράξη. Μια οφειλόμενη αναφορά, για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης με τον εύκολο λόγο σε εύκολους καιρούς.
Via : www.protagon.gr
