Πλήθος στοιχείων, όπως η έκταση του μνημείου, η σύσταση των υλικών, η βεβαιότητα της καταστροφής τους κατά την απόσπαση κ.ά., έκανε μονόδρομο την παραμονή των ααρχαίων στη θέση τους από το 2015 και εφεξής.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΩΤΙΔΗΣ*
Mπάζα: αυτό θα γίνει το μεγαλόπρεπο μνημειακό σύνολο των 1.500 τ.μ. στο κέντρο της αρχαίας και βυζαντινής Θεσσαλονίκης, εκεί όπου βρίσκεται ο σταθμός Βενιζέλου του μετρό, αν αποσπαστεί και μεταφερθεί στον χλοερό τόπο του στρατοπέδου Παύλου Μελά ή όπου αλλού το αποθέσει η μοίρα του. Τεχνικές μελέτες της διατήρησής του στη θέση του όχι μόνον υπάρχουν, αλλά και είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται έως το 2019. Σε αυτό το στοιχείο βασίζουν οι επτά φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα την τεκμηρίωση της προσφυγής τους στο Συμβούλιο της Επικρατείας, που θα συνεδριάσει στις 6 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο –το σχετικό εδάφιό του 42/1 εξειδικεύει το άρθρο 24 του Συντάγματος– απαγορεύεται η μεταφορά αρχαιοτήτων εάν είναι εφικτή η διατήρησή τους στη θέση τους.
Οταν πέρυσι η νέα κυβέρνηση αποφάσισε να μεταφέρει τα αρχαία ευρήματα της Βενιζέλου, υπήρχε ήδη ένα κακό προηγούμενο: το φιάσκο της μεταφοράς των ευρημάτων του σταθμού της Αγίας Σοφίας πριν από οκτώ χρόνια. Εκεί, αφού ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του σταθμού, διαπιστώθηκε ότι τα αρχαία δεν μπορούσαν να τοποθετηθούν ξανά στη θέση τους, επειδή δεν είχε υπολογιστεί η υψομετρική διαφορά ανάμεσα στις άκρες του χώρου, με αποτέλεσμα τα αποσπασθέντα να μη χωράνε πλέον.
Τι να γίνει, συμβαίνουν αυτά, έστω κι αν συμβαίνουν κυρίως στα κόμικς: οι περιπέτειες του Γκούφυ είναι γεμάτες από ανάλογη έκβαση έξυπνων ιδεών. Στην περίπτωση της Βενιζέλου, ένα πλήθος στοιχεία, όπως η σύσταση των υλικών, η έκταση του μνημείου, η βεβαιότητα της καταστροφής τους κατά την απόσπαση, τα προβλήματα των υποκείμενων στρωμάτων, έκανε μονόδρομο την παραμονή των αρχαίων στη θέση τους κατά την πρόοδο του έργου, από το 2015 και εφεξής.
Η νέα κυβέρνηση, το 2019, δεν πτοήθηκε από τέτοια μικροπράγματα. Ματαίωσε τη συνέχιση του έργου με παραμονή των αρχαίων στη θέση τους. Συγκεκριμένα, αποφάσισε την κατάτμηση και απομάκρυνση του μνημειακού συνόλου από τη θέση του. Αιτιολόγησε την ανατροπή αυτή για τον σταθμό Βενιζέλου με δύο έωλα επιχειρήματα: ότι δήθεν το μετρό θα είναι έτοιμο πιο γρήγορα και θα κοστίσει λιγότερο.
Εναν χρόνο μετά, με την κατάσταση έκτοτε στάσιμη και τις ρήτρες των εργολάβων για την καθυστέρηση να τρέχουν, τα δύο επιχειρήματα κατέρρευσαν: το κόστος ανεβαίνει και το μετρό καθυστερεί και θα καθυστερεί. Με την αλλαγή της απόφασης θα προηγηθούν και θα επακολουθήσουν έργα: θα προηγηθεί το ξεχαρβάλωμα (απόσπαση) και θα ακολουθήσει η ανασκαφή των παλαιότερων στρωμάτων, κάτι που θα πάρει πολύ χρόνο.
Από την άλλη πλευρά, η μελέτη της απόσπασης που εγκρίθηκε προσφάτως (23/9/2020) από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) είναι τόσο ασαφής, τόσο γεμάτη αοριστίες μεθόδου και εφαρμογής, ώστε να επιβεβαιώνει την ανευθυνότητα και την αδιαφορία εκείνων που είχαν την ευθύνη της απόφασης. Δημιουργεί την εντύπωση ότι οι συντάκτες της γνωρίζουν ότι εάν η μελέτη περιλάμβανε συγκεκριμένες μεθόδους και στάδια εφαρμογής της, δεν θα άντεχε σε κριτική.
Το αυτί του ΚΑΣ και του υπουργείου Πολιτισμού δεν φαίνεται να ιδρώνει από τη συνταγματική επίκληση. Για την ιστορία, υπάρχει προ-συνταγματικό προηγούμενο, πριν από 186 χρόνια: το 1834, όταν δεν υπήρχε καν Σύνταγμα, ένας φιλέλληνας έσωσε την Παναγία της Καπνικαρέας, τον βυζαντινό ναό του 11ου αι., στη μέση περίπου της οδού Ερμού, στην Αθήνα, από προγραμματισμένη μεταφορά: είχε αποφασιστεί να μετακινηθεί για να μην αποτελεί εμπόδιο σε χωροταξικές ρυθμίσεις της περιοχής.
Ποιος παρενέβη και απαγόρευσε τη μεταφορά; Ο Οθων, ειδοποιημένος από τον πατέρα του, Λεοπόλδο της Βαυαρίας. Οσον αφορά το αρχαίο σταυροδρόμι της Θεσσαλονίκης, οι ελπίδες για τη διάσωσή του επαφίενται πλέον στο φιλελληνικό φρόνημα του Συμβουλίου της Επικρατείας.
* Ο κ. Αντώνης Κωτίδης είναι ομότιμος καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ.
Via : www.kathimerini.gr
