Η χώρα και οι «χώροι»… ΣΥΡΙΖΑ, ΕΛΙΑ, ΠΟΤΑΜΙ, ΔΗΜΑΡ κλπ

Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό και επαναλαμβανόμενο προκαταλαμβάνοντας τις αναζητήσεις για τις μελλοντικές κυβερνητικές ή ευρύτερες συνεργασίες. Γιατί τόσα πολλά κόμματα συνωθούνται στο χώρο της λεγόμενης κεντροαριστεράς ή του δημοκρατικού σοσιαλισμού ή ότι άλλο. Είναι ουσιώδες ή συγκυριακό φαινόμενο, ή απλώς αποκύημα ανάξιων επιγόνων;

Στα αστικά καθεστώτα η διάρθρωση του πολιτικού-οικονομικού και κοινωνικού σχηματισμού μιας χώρας διαμορφώνει το πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας και των θεσμών, ώστε ελεύθεροι πολίτες να δραστηριοποιούνται σε ανοικτές αγορές με σεβασμό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Σαφέστατα, η ελευθερία των πολιτών, η προσβασιμότητα των αγορών και η έννοια του σεβασμού της ιδιοκτησίας δεν είναι παντού ίδια. Καταλύτης στη διαμόρφωση του τελικού σχηματισμού κάθε χώρας είναι το κράτος και το κανονιστικό πλαίσιο (σύνταγμα, νόμοι κλπ), που θέτουν τους όρους της ελευθερίας των πολιτών, της προσβασιμότητας των αγορών και του σεβασμού της ιδιοκτησίας ως πλαισίου για την ανεμπόδιστη και επί ίσοις όροις διεκδίκηση του μέλλοντος από κάθε πολίτη, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις επιλογές του.  Είναι το κράτος και το κανονιστικό πλαίσιο, που διαμορφώνουν τους θεσμούς, τους μηχανισμούς και εν τέλει τον τρόπο που η κάθε αστική δημοκρατία καταλήγει να κατανέμει παραγωγικές δυνατότητες στους πολίτες, όσο και τον πλούτο και τα εισοδήματα που αυτοί μπορούν να διεκδικούν και να κατακτούν.

Η τυπολογία της ποικιλίας των αστικών δημοκρατιών έχει καταλήξει σε κάποιες γενικές κατηγορίες γύρω από τις οποίες κατατάσσονται τα συστήματα της κάθε χώρας. Τα συστήματα αυτά είναι:

• το φιλελεύθερο (πχ ΗΠΑ, Καναδάς) όπου οι αγορές κυριαρχούν ως μέσο κατανομής πόρων και εισοδημάτων,
• το συναινετικό (πχ Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες) όπου θεσμοί συλλογικής συνεννόησης –με δεδομένες τις αγορές- διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των μηχανισμών κατανομής,
• το ιεραρχικό (πχ  χώρες της Λατινικής Αμερικής, Τουρκία) όπου ιεραρχικές διατάξεις επιχειρηματικών και άλλων συμφερόντων κατευθύνουν τους μηχανισμούς κατανομής.[1]

Κάθε κατηγορία έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά στην οργάνωση των αγορών, την οργάνωση των επιχειρήσεων και των διοικητικών προτύπων των εργασιακών σχέσεων και το ρόλο του συνδικαλισμού, της καινοτομίας και της εξειδίκευσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Το ελληνικό καπιταλιστικό μόρφωμα είναι πελατειακό με ισχυρό ρόλο του κράτους ενώ κυριαρχείται από ολιγοπώλια με μεγάλη συγκέντρωση μετοχών σε συγκεκριμένους ιδιοκτήτες, προσιδιάζοντας σαφέστατα στο ιεραρχικό πρότυπο. Οι θεσμοί κοινωνικού διαλόγου πριν την κρίση, αποδεικνύονται πλήρως ενσωματωμένοι στο πελατειακό σύστημα με ισχυρές δομές εξυπηρέτησης ειδικών συμφερόντων και εξαρτήσεων από ιεραρχικά επιχειρηματικά συμφέροντα.  Η ιδιοσυστασία του ελληνικού μορφώματος ωστόσο αποκτά σαφέστερο προσανατολισμό προ ένα ιεραρχικό σύστημα  στην πορεία μετά την εκδήλωση της κρίσης. Με την ενίσχυση της ολιγοπωλιακής διάρθρωσης της οικονομίας και των ολιγοπωλίων, με κορυφαία αυτή των 4 τραπεζών, τη διάχυση επιχειρηματικών ομίλων σε πολλούς κλάδους και τομείς της οικονομίας, την εξαφάνιση των συνδικάτων και των θεσμών συλλογικής εκπροσώπησης και διαλόγου. Πολύ δε περισσότερο, με τη συστημική απίσχναση του κράτους και την αποδυνάμωση της δημοσιονομικής πολιτικής που πλέον, μεταθέτει το βάρος της εξυπηρέτησης και διεκπεραίωσης των πελατειακών πολιτικών σχέσεων και συμφερόντων (κατανομή επενδύσεων, προσλήψεις, ανθρωπιστική μέριμνα κλπ), στον ιδιωτικό τομέα και τα ιεραρχημένα επιχειρηματικά συμφέροντα.

Σε σχέση με αυτήν την προοπτική κατεύθυνση του πολιτικοοικονομικού συστήματος της χώρας, οι πολιτικοί φορείς και σχηματισμοί της κεντροαριστεράς καταγράφουν τι εξής τάσεις:

• Προσαρμοστικός εκσυγχρονισμός του συστήματος ιεραρχικών διατάξεων

Η τάση αυτή διεκδικεί τον εκσυγχρονισμό των δομών του συστήματος στο πλαίσιο της αναπαραγωγής των ιεραρχικών επιχειρηματικών διατάξεων. Μέρος αυτής της τάσης υπηρετεί συνειδητά το πρότυπο αυτό με αντάλλαγμα τη στήριξη της πολιτικής της εξουσίας, ενώ μέρος θεωρεί τις ιεραρχικές επιχειρηματικές διατάξεις το σταθεροποιητικό κορμό μέσω του οποίου διασφαλίζεται καλύτερα η πορεία του εκσυγχρονισμού. Η τάση του προσαρμοστικού εκσυγχρονισμού είναι η πλέον ορατή και κυριαρχεί όλα αυτά τα χρόνια. Κομματικά εκφράζετε από την ΕΛΙΑ (ΠΑΣΟΚ) με πληρέστερη έκφραση στις εκσυγχρονιστικές του τάσεις, όσο και δυνάμεις που πλειοψηφούν στο ΠΟΤΑΜΙ. Στην τάση αυτή συμπορεύονται και δυνάμεις από το χώρο τη εκσυγχρονιστικής πτέρυγας της ΝΔ, γεγονός που δικαιολογεί την πολιτική συνεργασία στη διαχείριση της κρίσης.

• Αντιθετική αναπαραγωγή του συστήματος ιεραρχικών διατάξεων

Οι δυνάμεις της αντιθετικής αναπαραγωγής καταλήγουν να υποστηρίζουν το σύστημα των ιεραρχικών διατάξεων έμμεσα, με την υποστήριξη κάθε οικονομίστικου και λαϊκιστικού αιτήματος των «εξουσιαζόμενων» του συστήματος, παρά το γεγονός ότι η ικανοποίηση αυτών των αιτημάτων περνάει μέσα από πελατειακές πολιτικές σχέσεις που τροφοδοτούν οι ίδιες οι ιεραρχικές επιχειρηματικές διατάξεις και οι «εξουσιάζοντες».  Ακουσίως ή εκουσίως, παραβλέπουν ότι όταν η λεγόμενη «κοινωνική ανταπόδοση» κινείται ανεξάρτητα ή προηγείται της αλλαγής των δομών του συστήματος, ουσιαστικά αναπαράγονται οι δομές του υφιστάμενου συστήματος ιεραρχικών επιχειρηματικών διατάξεων.  Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται δυνάμεις της λαϊκιστικής κεντροαριστεράς του ΠΑΣΟΚ και της ριζοσπαστικής αριστεράς του ΣΥΡΙΖΑ που εκτονώνουν τις κοινωνικές πιέσεις για πολιτική αλλαγή στην μεταρρύθμιση του επιφαινόμενου και όχι των δομών και των διαρθρώσεων του συστήματος.

• Αλλαγή προτύπου από ιεραρχικών διατάξεων σε συναινετικό

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται πολιτικές δυνάμεις του χώρου που διεκδικούν την αλλαγή προτύπου προς ένα σύστημα συναινετικό με ισχυρές δομές και κατοχυρώσεις για ελεύθερη επιχειρηματικότητα, ανταγωνιστικές και προσβάσιμες αγορές και πλήρη σεβασμό και στήριξη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε ένα πλαίσιο κοινωνικής δικαιοσύνης,  ίσων ευκαιριών με ισχυρούς θεσμούς ρύθμισης και εποπτείας αλλά και διαλόγου και συνεννόησης. Η αλλαγή αυτή δεν μπορεί παρά να υποστηριχθεί με την αλλαγή των οικονομικών σχέσεων από ιεραρχικές σε ελεύθερες και ίσων ευκαιριών. Παράλληλα απαιτείται η αλλαγή των πολιτικών σχέσεων από πελατειακές σε ισότιμες μέσω θεσμικών κατοχυρώσεων της εξουσίας των πολιτών έναντι των επαγγελματιών της πολιτικής, των κομμάτων και των κομματικών μηχανισμών. Στο χώρο αυτό βρίσκονται η ΔΗΜΑΡ, συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ομάδες στελεχών και οπαδών της ΕΛΙΑΣ και του ΠΟΤΑΜΙΟΥ.

ως επίλογος

Αυτή η διάταξη εναλλακτικών προοπτικών για τη χώρα αποτελεί τη βάση της πολυδιάσπασης της αριστεράς και της κεντροαριστεράς. Μια διάσπαση που γίνεται μεγαλύτερη σε εύρος και ποικιλία εάν λάβουμε υπόψη τις συνιστώσες που διεκδικούν ανατροπή του ίδιου του καθεστώτος της αστικής δημοκρατίας (συνιστώσες ΣΥΡΙΖΑ), ή ακόμα τις συνιστώσες των ακραίων φιλελεύθερων (ΔΡΑΣΗ, ΓΕΦΥΡΑ κλπ), που ο διπολισμός τις έχει ωθήσει στην πολιτισμική (και όχι πολιτική) ενότητα της κεντροαριστεράς.

Οι διαφορές δεν είναι χωρίς ουσία. Ασχέτως εάν κάποιοι τις υπηρετούν συνειδητά ή ασυνείδητα.

Ας μιλήσουμε με ειλικρίνεια. Με δεδομένο το καθεστώς της αστικής δημοκρατίας και των αξιακών πυλώνων της ελευθερίας, των ανοικτών αγορών και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας επί των οποίων αυτό συγκροτείται, πρέπει να αποφασίσουμε για το σύστημα που θέλουμε ώστε να οικοδομήσουμε πάνω σε αυτό διαμορφώνοντας το σχηματισμό που θα υπηρετήσει τη δημοκρατία, την οικονομία, την κοινωνία και κυρίως, τον πολίτη και την ποιότητα της ζωής του.

Σύστημα ιεραρχικών επιχειρηματικών συμφερόντων, συναινετικό ή ακόμα ακόμα, φιλελεύθερο ;

Κυρίως όμως, ο κάθε ένας ξεχωριστά, οι κομματικές και πολιτικές συλλογικότητες και όλοι μαζί καλούμαστε να κατοχυρώσουμε την κυριαρχία της κοινωνίας των πολιτών και όχι των συμφερόντων, στην ίδια την διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Ας μη κρυφτούμε (όχι άλλο), στο σύντομο χρόνο της ιστορίας για να αποφύγουμε τις ευθύνες που θα μας αποδώσει ο μακρύς χρόνος της ιστορίας.

Ο Γιάννης Τσαμουργκέλης είναι διδάκτωρ της Οξφόρδης και Επίκουρος Καθηγητής της Διεθνούς Οικονομικής στο Παν/μιο του Αιγαίου. Email:i.tsam@aegean.gr,

blog: tsamourgelis.wordpress.com

Via : www.metarithmisi.gr