Η ξεχασμένη μάχη των Αθηνών

18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1916 ΠΟΛΥΝΕΚΡΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ

Πριν από έναν αιώνα η Ελλάδα βρίσκεται χωρισμένη στα δύο. Μια κυβέρνηση με τον Ελ. Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη κι άλλη στην Αθήνα του βασιλιά Κωνσταντίνου.

Μεταξύ των δύο κρατών έχουν οριστεί σύνορα και αποστρατικοποιημένη ζώνη (Λιτόχωρο-Σέρβια-Γρεβενά)! Ακόμη και στρατιωτικές συγκρούσεις σημειώνονται για τον έλεγχο εδαφών, όπως στην Κατερίνη.

Η κυβέρνηση της Αθήνας, με πρόσχημα τη διατήρηση της «ουδετερότητας» στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσφέρει γη και ύδωρ στους Γερμανοβουλγάρους. Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης έχει κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ, ενώ δυνάμεις της μάχονται ήδη στο μακεδονικό μέτωπο, όπως έχουμε δει την περασμένη Κυριακή. Προδότης ο Ελ. Βενιζέλος και οι βενιζελικοί για το βασιλικό στρατόπεδο, επειδή η συνεργασία τους με τους Αγγλογάλλους καταλύει την κρατική κυριαρχία. Προδότης ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πολιτικός κόσμος της Παλαιάς Ελλάδας για τους βενιζελικούς, που παραδίδουν το οχυρό του Ρούπελ και την Ανατολική Μακεδονία στους Γερμανοβουλγάρους.

Πρόκειται για την πρώτη μέρα των γεγονότων που έχουν περάσει στην ιστορία ως Νοεμβριανά. Αν ακολουθούνταν ως προς την ονοματολογία το νέο ημερολόγιο (η 18η Νοεμβρίου με το παλιό ημερολόγιο αντιστοιχεί στην 1η Δεκεμβρίου) θα χαρακτηρίζονταν «Δεκεμβριανά Νο 1» ή «Δεκεμβριανά της Δεξιάς».

Το γαλλικό θωρηκτό «Μιραμπό» βομβαρδίζει από το Φάληρο το κέντρο της Αθήνας. Ευτυχώς τα βλήματα περνούν ξυστά από την Ακρόπολη. Ενα απειλεί τα ανάκτορα (σημερινή Βουλή), ενώ άλλα χτυπούν τον Αρδηττό και τις αποθήκες πυρομαχικών στο Παγκράτι και στα Λιόσια.

Διαφορές και ομοιότητες

Αλλωστε η ομοιότητα μεταξύ του 1916 και του 1944, κάθε άλλο παρά εξαντλείται ημερολογιακά. Ο καθηγητής Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, από τους πλέον έγκυρους μελετητές της περιόδου, επιχειρεί μια σειρά παραλληλισμούς. Παρά τις ριζικές διαφορές και τα επίδικα και στις δύο περιπτώσεις:

• Σημειώνεται ξένη στρατιωτική επέμβαση (Αγγλογάλλοι στην πρώτη, Αγγλοι στην άλλη) και ένοπλη «λαϊκή» αντίσταση.
• Βομβαρδίζεται η πρωτεύουσα.
• Οι συγκρούσεις γίνονται περίπου στα ίδια «στρατηγικά» σημεία της πόλης (Φιλοπάππου – Αρδηττός, περιοχή πλατείας Συντάγματος κ.α.).

«Ο παραλληλισμός, γράφει, είναι πλήρης αν τα Νοεμβριανά θεωρηθούν μόνο ως πρώτη πράξη ενός δράματος που ολοκληρώθηκε με την εγκατάσταση της κυβέρνησης Βενιζέλου στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1917…». Την Παρασκευή 18 Νοεμβρίου έληγε το τελεσίγραφο που είχε επιδώσει ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνέ. Ο επικεφαλής του στόλου της Αντάντ, που ναυλοχούσε στον Φαληρικό όρμο, ως μια ιδιότυπη κατοχική δύναμη, απαιτούσε την παράδοση δέκα ελληνικών πυροβολαρχιών και άλλου πολεμικού υλικού προκειμένου έτσι να διασφαλιστεί η «ουδετερότητα» της γερμανόφιλης κυβέρνησης του βασιλιά Κωνσταντίνου.

Υστερα από παλινδρομήσεις η Αθήνα απορρίπτει την αξίωση, με κύρια επιχειρήματα ότι αυτό ήταν εθνικά ταπεινωτικό, δεν το δέχεται ο λαός, και ότι τα όπλα θα παραδοθούν στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης για να στραφούν τελικά εναντίον της.

Το κλίμα που επικρατεί στο βασιλικό στρατόπεδο δίνουν εύγλωττα οι τίτλοι των αντιβενιζελικών εφημερίδων στις 17-18 Νοεμβρίου: «Οχι στα όπλα», «Ολοι οι Ελληνες στους στρατώνες», «Παλλαϊκός ενθουσιασμός», «Λαϊκός συναγερμός», «100.000 εθελοντές εις όλην την Ελλάδα – 25.000 εις την Αττικήν», «Συναγερμός λαού υπό τα όπλα». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πλειονότητα του λαού, μέσα από μια στρεβλή αντιπροσώπευση, τασσόταν κατά της ξένης επέμβασης. Εμφανίζεται την ευρύτερη περίοδο οι εκπρόσωποι του γερμανικού ιμπεριαλισμού να καπηλεύονται αντιιμπεριαλιστικά εθνικά αισθήματα. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται οι «Επίστρατοι» (παρακρατικές βασιλικές δυνάμεις), που εξοπλίζονται είτε κατατασσόμενοι στον στρατό είτε ως παραστρατιωτικοί σχηματισμοί.

Την κατάσταση περιγράφει παραστατικά το βενιζελικό «Εθνος» στο τελευταίο φύλλο του πριν γίνει κι αυτό θύμα των Νοεμβριανών:

«Ηρπασαν τα φρούριά μας»

«Φαίνεται η Ελλάς ως αγνοούσα ότι η Βουλγαρία και η Γερμανία εισέβαλον εις το έδαφός της. Οτι παρά τας ρητάς εγγυήσεις των κατέλαβον την ανατολική Μακεδονίαν. Οτι ήρπασαν τα φρούριά μας. Οτι ήρπασαν απειρίαν όπλων και πυροβόλων. Οτι ηχμαλώτισαν ολόκληρον σώμα στρατού. Οτι τορπιλλίζουν τα ελληνικά σκάφη. Οτι ερημώνουν την Μακεδονίαν…

Διά να μην κάμωμεν πόλεμον κατά της Βουλγαρίας και της Γερμανίας προ ουδεμιάς θυσίας εδιστάσαμεν. Και ήδη προ ουδεμιάς θυσίας φαινόμεθα διστάζοντες, ίνα κάμωμεν πόλεμον κατά της Αντάντ… (Η κυβέρνηση του Σπ. Λάμπρου) θα ώφειλε να εννοήση ότι ο Ελληνισμός ευρίσκεται εις κρισιμωτάτην στιγμήν της επί χιλιετηρίδος ιστορίας του… Καίτοι δε τοιαύτην εξέλιξιν, τρομακτικήν διά το Κράτος και το έθνος λαμβάνουν τα πράγματα, θέλωμεν να ελπίζωμεν, ότι ο κολοσσιαίος κίνδυνος θα σταματήση τους κυβερνήτας έστω και εις το χείλος της αβύσσου…». (Φύλλο 17ης Νοεμβρίου) Αλλά οι ελπίδες διαψεύστηκαν σε λίγες ώρες.

Πολεμικά του «συμμαχικού» στόλου στον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1916. Από εκεί θα βαδίζουν προς την Αθήνα και αρκετοί από τους άνδρες τους ουδέποτε θα επιστρέψουν.

ΠΑΝΩ ΑΠΟ 130 ΝΕΚΡΟΙ

Ξεπέρασαν τους 130 (30 κυβερνητικοί, 100 Γάλλοι και Αγγλοι) οι νεκροί της «μάχης των Αθηνών» στις κυρίως συγκρούσεις (έγιναν μεμονωμένα επεισόδια σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας). Σύμφωνα με τον υποβαθμισμένο επίσημο κατάλογο της Αθήνας, οι Ελληνες νεκροί ήταν 32 (28 στρατιώτες και 4 αξιωματικοί) και οι τραυματίες 59. Από τους «συμμάχους» αναφέρονται 45 νεκροί και 96 τραυματίες.

ΤΟ 24ΩΡΟ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Ανταλλαγή πυρών από το Ρουφ έως το Ζάππειο

Η «μάχη των Αθηνών» θα διαρκέσει συνολικά ένα εικοσιτετράωρο (ξημερώματα Παρασκευής – ξημερώματα Σαββάτου 18-19 Νοεμβρίου/1-2 Δεκεμβρίου). Αντιμέτωποι θα βρεθούν περίπου 3.000 Αγγλογάλλοι (συν λίγοι Ιταλοί) και σχεδόν δεκαπλάσιοι κυβερνητικοί (τακτικός στρατός και ομάδες «Επιστράτων»).

Η πορεία των «συμμαχικών» στρατευμάτων από τον Πειραιά προς το κέντρο της Αθήνας και τα κυριότερα σημεία των συγκρούσεων.

Οι δυνάμεις της Αντάντ, ενώ τα πυροβόλα των πολεμικών πλοίων της στο Φάληρο είναι στραμμένα προς τον Πειραιά και την Αθήνα, ξεκινούν από το λιμάνι προς την πρωτεύουσα. Πορεύονται από τρεις κατευθύνσεις (Συγγρού, Πειραιώς και Π. Ράλλη) για να καταλάβουν προκαθορισμένα σημεία, προκειμένου έτσι να επιβληθούν οι όροι του τελεσιγράφου.

Ο Φουρνέ, όπως προκύπτει από τις πηγές, εκτιμά ότι δεν θα συναντήσει αντίσταση. Αργότερα θα κατηγορηθεί για επιπολαιότητα στους χειρισμούς του και θα αντικατασταθεί. Οι κυβερνητικοί έχουν αρχικώς αμφίσημες διαταγές, αλλά φέρονται αποφασισμένοι να σταματήσουν την «προέλαση». Βρίσκονται οχυρωμένοι σε κομβικές θέσεις, με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Η ηγεσία τους, μάλλον, ελπίζει κι αυτή ότι η κρίση θα διευθετηθεί με διαπραγματεύσεις.

Τμήμα της δύναμης των «συμμάχων» (παραδόξως έτσι αποκαλούνται ακόμη και από τον αντιβενιζελικό Τύπο) προχώρησε για να καταλάβει τους στρατώνες στο Ρουφ. Από κει ξεκίνησε το πυρ στις 11 π.μ., σε συνθήκες λίγο θολές, όπως συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις. Επεκτάθηκε αμέσως στους λόφους γύρω από την Ακρόπολη, στο Νεκροταφείο Αθηνών και αλλού, όπου ενεργούσαν άλλα τμήματα που βρέθηκαν αντιμέτωπα με κυβερνητικές δυνάμεις. Στο κτίριο του Ζαππείου είχε προλάβει ήδη να σπεύσει ο Φουρνέ με 300 άνδρες. Βρέθηκε εκεί πολιορκούμενος από παντού, ενώ ορεινό πυροβόλο από τον Αρδηττό έβαλε εναντίον του θραύοντας τη μαρμάρινη όψη του.

Το ιστορικό φύλλο του «Εθνους» της 17ης Νοεμβρίου

Διαπραγματεύσεις στα ανάκτορα

Επί τέσσερις ώρες ανταλλάσσονταν πυρά με θύματα και από τις δύο πλευρές. Μέχρι που διακόπηκε προσωρινά το πυρ, καθώς άρχιζαν διαπραγματεύσεις στα ανάκτορα. Επαναλήφθηκε όμως με μεγαλύτερη σφοδρότητα καθώς έδυε ο ήλιος. Από το Φάληρο άρχισαν να βάλλουν τα γαλλικά πολεμικά (επισήμως έριξαν 30 οβίδες μεταξύ 6 και 7 μ.μ.) εναντίον στόχων στους χώρους των συγκρούσεων και ειδικά όπου βρίσκονταν ελληνικά πυροβόλα και αποθήκες πυρομαχικών (Λιόσια, Παγκράτι). Μεταξύ των άλλων απειλήθηκαν και τα ίδια τα ανάκτορα (βλήμα έσκασε στον ανακτορικό κήπο) ενώ βασιλιάς και πρεσβευτές προσέρχονταν στο εσωτερικό τους.

Τελικά ο Κωνσταντίνος υποσχέθηκε στους πρεσβευτές Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας να παραδώσει 10 πυροβολαρχίες αν αποχωρούσαν τα «συμμαχικά» στρατεύματα. Οπως κι έγινε καθώς ξημέρωνε το Σάββατο. Η κυβέρνηση Λάμπρου στις 3.30 το πρωί ανακοίνωνε τη συμφωνία.

Οι Αγγλογάλλοι αναχώρησαν μέσα στο σκοτάδι από Αθήνα προς Πειραιά, συνοδεία ελληνικού ιππικού. Στη γαλλική ιστοριογραφία τα γεγονότα θα αναφέρονται ως Αθηναϊκός ή Ελληνικός Εσπερινός (παραπέμποντας ανεπιτυχώς στον Σικελικό Εσπερινό του 1282). Για τους βασιλικούς της εποχής ήταν μια «μέρα πραγματικής ανεξαρτησίας και απελευθερώσεως». Τα κυρίως, όμως, Νοεμβριανά, με τις απηνείς διώξεις των αντιβασιλικών, άρχιζαν όταν τελείωνε η «μάχη των Αθηνών», όπως θα δούμε την άλλη Κυριακή.

Ερημη πόλη

«Τα καταστήματα εκλείσθησαν, οι οδοί ηρημώθησαν… Ο Βενιζελικός κόσμος (όσος εξακολουθούσε να παραμένει στην Αθήνα) ευρίσκετο υπό το κράτος τρόμου …

Κάτι μεταξύ κυνηγών και Μπόερς πολεμιστών ωμοίαζον οι εθελοντές οίτινες μη δυνηθέντες ή προλαβόντες να φορέσουν στολήν, εγύριζαν περίπολοι με ρεπούμπλικαν, μάνλιχερ (αυστριακό τουφέκι), ξιφολόγχην και φυσεκλίκια. Πολλοί απ’ αυτούς περιφέρονταν με μόνιππα, κατεσκόπευον τα υπερώα, ιδίως των υπόπτων ξενοδοχείων και μπαμ! Εστελλον τα σφαίρας εις τους ελοχεύοντας προδότας…».

Ανά τας ερήμους οδούς ηπλούτο σκότος και σιγή νεκροταφείου, την οποίαν διέκοπτον τα βήματα των περιπόλων…». (Από το χρονικό για τα Νοεμβριανά του δημοσιογράφου Χρ. Χουρμούζιου).

Από τη διακοίνωση της Αντάντ στην έκπτωση του βασιλιά

11 Νοεμβρίου Το κράτος της Θεσσαλονίκης κηρύσσει τον πόλεμο κατά Γερμανίας και Βουλγαρίας. Διακοίνωση της Αντάντ για παράδοση όπλων και πολεμοφοδίων προς την κυβέρνηση των Αθηνών.

13 Νοεμβρίου Σημαδεύονται με κόκκινη μπογιά οικήματα βενιζελικών στο κέντρο της Αθήνας.

16 Νοεμβρίου Εξοπλισμός των Επιστράτων (κρατικές βασιλικές συμμορίες με «εμπνευστή» τον Ι. Μεταξά).

17 Νοεμβρίου Αρχίζουν τα κυρίως Νοεμβριανά, καθώς εκπνέει το τελεσίγραφο της Αντάντ. Προετοιμάζεται πογκρόμ των «ξενοκίνητων αντιβενιζελικών». Διαδηλώσεις με επιθέσεις κατά περιπόλων της Αντάντ, αλλά και βενιζελικών εφημερίδων, ανάμεσα στις οποίες το «Εθνος». Αποβίβαση στον Πειραιά γαλλικών-αγγλικών και ιταλικών αγημάτων.

24 Νοεμβρίου Γενικός αποκλεισμός της Ελλάδας από την Αντάντ.

Τον Νοέμβριο του 1916, κορυφώνεται ο εθνικός διχασμός, όπως ντροπαλά αποκαλείται στην επίσημη ιστορία ο εννιάμηνος εμφύλιος πόλεμος (Σεπτέμβριος 1916 – Ιούνιος 1917)

Via : www.ethnos.gr