με τη ΜΑΡΙΑ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗ
Συνέντευξη: με τον ιστορικό Γιάννη Σκαλιδάκη
Με αφορμή τη βραβευμένη διατριβή του –στην οποία βασίζεται το πρόσφατο βιβλίο του «Η Ελεύθερη Ελλάδα. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη- θέσαμε μία σειρά ερωτήματα στον ιστορικό Γιάννη Σκαλιδάκη, ερευνητή στο Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (ΚΕΝΙ) του Παντείου Πανεπιστήμιου.
–Η συγκρότηση της ΠΕΕΑ, τον Μάρτη του ’44 επαναφέρει ξεχασμένες -από την εγκαθίδρυση του καθεστώτος Μεταξά, το 1936- πολιτικές λειτουργίες στο εσωτερικό της χώρας. Ποιες συνθήκες οδηγούν στον σχηματισμό της «κυβέρνησης του βουνού; Πού κυριαρχεί η ανάγκη και πού η σκοπιμότητα;
=Ο σχηματισμός της ΠΕΕΑ και η ανάληψη της διοίκησης της «Ελεύθερης Ελλάδας» την άνοιξη του 1944 αποτελεί μια αναγκαιότητα. Η απελευθερωμένη αυτή επικράτεια, εντός της κατεχόμενης χώρας, αποτελεί περίπου το 1/3 της τελευταίας με περίπου 1.500.000 κατοίκους. Οι ανάγκες αυτών των τελευταίων για ανακούφιση από τις γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, υγεία, παιδεία, ασφάλεια, εργασία, ξεπερνά τις δυνατότητες μιας στρατιωτικού τύπου διοίκησης, όπως ήταν το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ.
Τα κόμματα που συναποτελούσαν το ΕΑΜ ήταν σταθερά προσανατολισμένα στη γραμμή της εθνικής ενότητας και στη δημιουργία μιας ενιαίας κυβέρνησης που θα αντικαθιστούσε την εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου. Η συνεχής κωλυσιεργία της τελευταίας, οδήγησε στην απόφαση σχηματισμού της ΠΕΕΑ, λόγω και των παραπάνω λόγων, χωρίς αυτό να σημαίνει σε καμία στιγμή την εγκατάλειψη του στόχου της ενότητας. Αποτέλεσε όμως και ένα επιπλέον μέσο πολιτικής πίεσης προς την κατεύθυνση αυτή.
–Τι το «άλλο» , το καινούργιο στον τρόπο διαχείρισης του συλλογικού βίου φέρνει η ΠΕΕΑ; Πού διαφοροποιείται σε σχέση με τη φιλοσοφία-πρακτική του προπολεμικού αστικού πολιτικού κόσμου;
Η ΠΕΕΑ -μαζί με το Εθνικό Συμβούλιο- είναι η κορυφαία πολιτική πρωτοβουλία ενός πρωτοφανούς σε όγκο και δύναμη αντιστασιακού κινήματος. Φέρει δε το αποτύπωμά όλων των προηγούμενων μορφών και πρωτοβουλιών οργάνωσης, των θεσμών λαϊκής αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης, των μαζικών εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, των αριστερών, σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων, της προοδευτικής διανόησης. Όλα τούτα παίρνουν μορφή στην «Ελεύθερη Ελλάδα», όπου ο πληθυσμός αλλάζει μόνος του τις συνθήκες ζωής του -χωρίς το προπολεμικό (και πλέον δωσίλογο) κράτος και τους μηχανισμούς του. Η ΠΕΕΑ, με τις Πράξεις και Αποφάσεις της, θεσμοποιεί αυτές τις -ενίοτε κοσμογονικές (όπως η λαϊκή δικαιοσύνη ή η συμμετοχή των γυναικών στα κοινά)- πρωτοβουλίες με την προοπτική να τις ενσωματώσει σε ένα δημοκρατικό μεταπολεμικό θεσμικό πλαίσιο.
-Στον τομέα της οικονομίας η ΠΕΕΑ κινείται στον άξονα: αναδιανομή, πρόνοια, αυτάρκεια. Πως μπορεί αυτό να περιγραφεί με αναλυτικότερους όρους;
-Η «Ελεύθερη Ελλάδα» είναι μια επικράτεια που δημιουργήθηκε ακριβώς λόγω της ανάγκης προστασίας της παραγωγής της από τη λεηλασία κατακτητών και δωσίλογου κράτους. Οι αγρότες πλαισίωσαν το αντάρτικο, έγιναν λαϊκός στρατός για να υπερασπιστούν το βιος τους. Προέκυψε δε μια κλειστή οικονομία, αποκλεισμένη από έξωθεν «εισαγωγές» όπως η διεθνής βοήθεια, αναγκασμένη να οργανώσει αυστηρά το πλεόνασμά της. Επιβλήθηκε αναλογική φορολογία -πολύ μικρότερη φυσικά από όσα ζητούσε το κεντρικό κράτος- και οργανώθηκε μέσω της κεντρικής διοίκησης της ΠΕΕΑ μια αναδιανομή πόρων για τους πιο αδύναμους αλλά και συνολικά για φτωχές περιοχές όπως η Ήπειρος. Η στρατιωτική επιμελητεία του ΕΛΑΣ επωμίστηκε καθήκοντα τέτοιας φύσης ενώ οι ανάγκες του αντάρτικου ήταν επίσης πιεστικές. Οι γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις είχαν ακριβώς τη λογική της καταστροφής της παραγωγικής βάσης που στήριζε την ένοπλη Αντίσταση. Τα θύματα τους δεν μπορούσαν πλέον να βοηθούν τους αντάρτες αλλά αντίθετα περίμεναν από αυτούς περίθαλψη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι προσπάθειες της ΠΕΕΑ για την υπεράσπιση της εργασίας και της παραγωγής ήταν πολύμορφες, οι συνθήκες όμως έθεταν όρια στις δυνατότητες της.
-Η ιδεολογία-ρητορική της ΠΕΕΑ «βάζει στο πολιτικό παιχνίδι» κοινωνικές ομάδες και αιτήματα που αποκλείονταν στο παρελθόν. Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, πως αξιολογείτε την απήχηση της σε ευρύτερα στρώματα;
-Η ΠΕΕΑ έμεινε γνωστή ως «κυβέρνηση του βουνού». Αυτός ο περιγραφικός όρος, μάλλον βρετανικής προέλευσης, μπορεί να μη μας λέει πολλά αλλά υποδεικνύει με γενικούς όρους την εμβέλεια του εγχειρήματος. Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως υπήρξαν στην Κατοχή δύο Ελλάδες: η κατεχόμενη Ελλάδα της Αθήνας και των άλλων πόλεων όπου κυριαρχούν οι κατακτητές και τα κοινωνικά στρώματα της συνεργασίας μαζί τους και η Ελεύθερη Ελλάδα όπου κυριαρχεί η Αντίσταση. Σε αυτό το οιονεί κράτος η απήχηση του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ είναι πολύ μεγάλη, ακόμη και τα πλουσιότερα στρώματα των χωριών έχουν να κερδίσουν από την υπεράσπιση της παραγωγής τους, πόσο μάλλον όλοι οι υπόλοιποι. Η δε αποκοπή από το κεντρικό κράτος αναβαθμίζει το ρόλο των τοπικών ελίτ μέσω του μηχανισμού της ΠΕΕΑ. Μια ματιά στην κοινωνική σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου μας πείθει για αυτό.
-Απ’ το βουνό …στου Μαξίμου! Πως στοιχεία της συλλογιστικής της ΠΕΕΑ μπορούν να αποκτήσουν ιδιαίτερους χρωματισμούς στις μέρες μας ή να αποτελέσουν ιστορική παρακαταθήκη για την πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα;
-Είναι κοινότοπο αλλά δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε παρά τονίζοντας τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο περιόδων και πως οι εύκολες συγκρίσεις και αναγωγές εντέλει δεν βοηθούν. Τούτων λεχθέντων, κάθε πολιτική προσπάθεια διαθέτει δυνατότητες και όρια που καθορίζουν εντέλει τις επιλογές της και διαμορφώνουν και αυτήν την ίδια. Διαχρονικά, το ζήτημα των σχέσεων εξάρτησης από το εξωτερικό αποτελεί τον γόρδιο δεσμό, μαζί με το πλέγμα δυνάμεων που στηρίζουν και στηρίζονται στην εξάρτηση αυτή. Οι προσδοκίες για έναν ριζικά καλύτερο κόσμο, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορούν εν μέρει να ερμηνεύσουν μια υπέρμετρη -όπως αποδείχτηκε- αισιοδοξία. Οι σημερινές συνθήκες πάλι, όχι.
Via : www.presspublica.gr
