Ο Βασίλης Λουλές καταγράφει στο ντοκιμαντέρ του τις ιστορίες πέντε Εβραιοπούλων από τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, τα Γιάννενα και τα Χανιά που κατάφεραν να γλιτώσουν από τους Ναζί, σε αντίθεση με 13.000 ομόθρησκα τους παιδιά που χάθηκαν στα κρεματόρια.
Ο μικρός Σήφης με τη χριστιανή παραμάνα του, Αθηνά Βαρβατάκη, που τον έσωσε. Δίπλα: ο σκηνοθέτης Β. Λουλές
Μια Ελληνίδα Άννα Φρανκ αποκαλύπτει στο ντοκιμαντέρ του «Φιλιά εις τα παιδιά» ο σκηνοθέτης Βασίλης Λουλές. Και η ταινία του, μια δουλειά έξι ετών, δεν αποτελεί άλλο ένα ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα, αλλά ένα φιλμ «στη σκιά του Ολοκαυτώματος»: μια καταβύθιση στην ψύχη πέντε εβραιόπουλων από τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, τα Γιάννενα και τα Χανιά που κατάφεραν να επιβιώσουν διότι άλλαξαν όνομα και ταυτότητα και κρύφτηκαν σε σπίτια χριστιανών που τα διέσωσαν ρισκάροντας τη δική τους ζωή… Τώρα, το αν κατάφεραν να διασώσουν και την παιδικότητά τους εν μέσω αυτού του εφιάλτη, είναι ένα ερώτημα. Σ’ αυτό ακριβώς επιχειρεί να απαντήσει ο Β. Λουλές.
Η ταινία, που θα προβάλλεται από την Πέμπτη 7/2 στην Ταινιοθήκη για δύο εβδομάδες και έχει ήδη αποσπάσει 8 βραβεία σε φεστιβάλ, είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη, καθώς σήμερα, 27/1, είναι η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Δυστυχώς, είναι και για άλλο λόγο επίκαιρη: η απειλή του νεοναζισμού πέφτει βαριά στη σύγχρονη και τόσο ευάλωτη Ελλάδα της κρίσης.
Οταν ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα της ταινίας, πριν από λίγα χρόνια, αυτό δεν ήταν ακόμα τόσο ορατό. Σήμερα ωστόσο είναι συγκλονιστικό να ακούς τη Ροζίνα Ασσέρ – Πάρδο, την Ελληνίδα Αννα Φρανκ, να λέει: «Εχω απαλλαγεί από το μίσος πια. Μισώ μόνο εκείνους που πάνε να τους μιμηθούν…» Ποιος να το φανταζόταν…
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Ο Β. Λουλές εντόπισε πέντε «κρυμμένα παιδιά» επί Κατοχής που έζησαν ιστορίες τρόμου κι αγωνίας, αλλά και στιγμές παιδικής ανεμελιάς μέσα στην αγκαλιά των ξένων: Η Ροζίνα, ο Σήφης, η Ευτυχία, η Σέλλυ και ο Μάριος πέρασαν τη ζωή τους κουβαλώντας μαζί τη μνήμη χιλιάδων παιδιών. Εκείνων που δεν πρόλαβαν ποτέ να μεγαλώσουν και δολοφονήθηκαν στα κρεματόρια…
Από τα πιο δυνατά στιγμιότυπα της ταινίας άλλωστε είναι τα ντοκουμέντα της εποχής, που απεικονίζουν παιδιά κάθε ηλικίας, σε Ελλάδα και Ευρώπη, να παίζουν αμέριμνα μπροστά στο φακό. Η υπόμνηση σκληρή: «Τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά χάθηκαν….»
Ακόμα σκληρότερα τα νούμερα: Πριν απ’ τον πόλεμο στην Ελλάδα ζούσαν 77.377 εβραίοι. Απ’ αυτούς χάθηκαν 67.149. Ανάμεσά τους 13.000 παιδιά…
Το ίδιο και ένα πλήθος συγγενών των πέντε πρωταγωνιστών της ταινίας, που σήμερα, ηλικιωμένοι πια, θυμούνται τα κρυφά παιδικά τους χρόνια μέσα από πολύτιμα προσωπικά ντοκουμέντα όπως το 16σέλιδο παιδικό ημερολόγιο της Θεσσαλονικιάς Ροζίνας: σ’ αυτό διηγείται, ως παιδί, την ιστορία των εβραίων της Θεσσαλονίκης, με έμφαση στο γκέτο όπου βρέθηκε και η ίδια ένα διάστημα.
Μέχρι που, μαζί με την οικογένειά της, δραπέτευσαν. Και κατέφυγαν στον τρίτο όροφο μιας πολυκατοικίας της οδού Τσιμισκή, όπου τους έκρυψε η οικογένεια του γιατρού Καρακώτσου. «Κάναμε απόλυτη ησυχία. Δεν μπορούσαμε να παίξουμε κυνηγητό, να φωνάξουμε σαν παιδιά», γράφει. «Περνώ τον καιρό μου διαβάζοντας και γράφοντας […]». Ομως, όπως λέει στο φακό, κάθε μέρα που περνούσε εκεί μέσα ήταν κέρδος ζωής.
Μια μέρα, είδαν από κάτω να περνά ένα κομβόι εβραίων. Πάγωσαν, αν και «το μόνο που ξέραμε ήταν πως πήγαιναν στην Πολωνία».
Μια άλλη τρομερή νύχτα έζησαν όταν οι Εγγλέζοι ήρθαν να βομβαρδίσουν τη Θεσσαλονίκη. Ολοι κατέβηκαν στα καταφύγια, εκτός από αυτούς. Ο κίνδυνος να τους προδώσουν ήταν μεγάλος. «Προκειμένου να συμβεί αυτό και να πάρουμε στο λαιμό μας και τους σωτήρες μας», είπε ο μπαμπάς μου, «καλύτερα να πάμε από τις βόμβες των Συμμάχων…» Στάθηκαν τυχεροί…
Μετά το τέλος του πολέμου συνειδητοποίησαν πως ήταν οι μόνοι εβραίοι που επέζησαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Αλλοι 70 (από τους 55.000!) διασώθηκαν σε χωριά ή στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.
Ένα ερώτημα, βέβαια, που δημιουργείται στον θεατή καθώς παρακολουθεί την ταινία (και μαθαίνει, για παράδειγμα, πως ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός έφτιαχνε πλαστές ταυτότητες για τους εβραίους) είναι ποια στάση κράτησε το ΕΑΜ.
«Βοήθησε πολύ τους εβραίους», εξηγεί ο Β. Λουλές. «Δημιούργησε ένα δίκτυο. Πολλά εβραιόπουλα τα πήραν στο βουνό ως αντάρτες. Αλλά εκεί δεν αντιμετωπίζονταν ως εβραίοι. Στόχος του ντοκιμαντέρ μου δεν ήταν να δείξω τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν οι αντιστασιακές ομάδες ως προς τη διάσωση των εβραίων (ακόμα και ο Ζέρβας τούς βοήθησε). Ηθελα να εστιάσω στις περιπτώσεις των παιδιών που διασώθηκαν από ανθρώπους που ρίσκαραν, σε αστικά κέντρα, κρυμμένα, με ψεύτικη ταυτότητα. Και να μπω στην ψυχή αυτών των παιδιών».
Η Σέλλυ Κοέν στη Θεσσαλονίκη
* Η Σέλλυ Κούνιο-Κοέν από τη Θεσσαλονίκη κρύφτηκε ένα διάστημα στο σπίτι της Λέλας Καραγιάννη στην Αθήνα (για την οποία έχει γυρίσει παλιότερα ντοκιμαντέρ ο Β. Λουλές). Χρόνια μετά, όταν επισκέφτηκε ένα από τα 7 παιδιά της Καραγιάννη, τον Γιώργο Καραγιάννη, έμαθε πως όλοι όσοι την έκρυψαν ήταν συγγενείς ή φίλοι της μεγάλης αγωνίστριας.
Η οικογένειά της δεν ήταν τόσο τυχερή. Η Σέλλυ έχασε 23 (!) συγγενείς της: ανάμεσά τους και πολλά ξαδέρφια.
* Στην Αθήνα κατέφυγε και η Ευτυχία Νάχμαν-Ναχμία από τα Γιάννενα, όταν ο πατέρας της έμαθε ποια τύχη περίμενε τους εβραίους της Θεσσαλονίκης. Αναγκάστηκε να μείνει με τον αδερφό της χώρια από τους γονείς της, με άλλο όνομα, σ’ ένα σπίτι στα Πατήσια. Για να δουν τους γονείς τους 2-3 φορές, έπρεπε να διασχίσουν με τα πόδια όλη την πόλη. Τελικά, έμεινε στην Αθήνα για πάντα..
Οι εικόνες που τράβηξαν οι Σύμμαχοι το χειμώνα του 1945 από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι ανατριχιαστικές: στοίβες από μωρουδιακά ρούχα, παιχνίδια, κούκλες, κομμένες πλεξούδες, πλάι σε θαλάμους αερίων και φούρνους.
* Ο Χανιώτης Σήφης Βεντούρας διέφυγε παράνομα με καΐκι από τα Χανιά. Η χωριατοπούλα, χριστιανή παραμάνα του, η Αθηνά, τον ακολούθησε και για να τον προφυλάξει έλεγε σε όλους πως ήταν νόθο παιδί της. Οι γονείς του κρύφτηκαν αλλού και η γυναίκα αυτή ήταν για εκείνον ο κόσμος όλος: πατέρας, μητέρα, παππούς, γιαγιά. Οταν ξανασυνάντησε τους γονείς του, ήταν γι’ αυτόν σαν ξένοι: «Για πολλά χρόνια είχα αμφιβολίες για το αν ήταν οι φυσικοί μου γονείς». Σήμερα, είναι ο μόνος εβραίος επιζών άντρας που γεννήθηκε στην Κρήτη…
Το 1944 οι εβραίοι του νησιού στοιβάχτηκαν στα αμπάρια ενός γερμανικού πλοίου, του «Τάναϊς», με κατεύθυνση τον Πειραιά. Ομως δύο τορπίλες των Βρετανών βύθισαν το πλοίο. Ανάμεσά τους ήταν 88 παιδιά: από νεογέννητα έως 16 ετών… Ανάμεσά τους κι ο μικρός Μάρκος: τι ειρωνεία. Σήμερα διασώζεται μια μαθητική έκθεση που έγραψε το 1942, με τίτλο «Το καράβι».
* Ο Μάριος Σούσης από την Αθήνα, είδε τους θείους του και τη μικρή ξαδέρφη του να συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς έπειτα από «κάρφωμα» της σπιτονοικοκυράς τους, που εποφθαλμιούσε τις λίρες της οικογένειας. Αργότερα συνέλαβαν και τον πατέρα του. Το τελευταίο του σημείωμα προς την οικογένειά του, στις 2/1/1944, τους το έστειλε από το τρένο που τον οδηγούσε στο Αουσβιτς. Σήμερα διασώζεται (όπως και το ημερολόγιο της Ροζίνας) στο Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος…
Πολύτιμες εικόνες από κινηματογραφικά αρχεία, ερασιτεχνικές ταινίες Γερμανών στρατιωτών (που πρώτη φορά βλέπουμε σε τέτοια έκταση σε ταινία) και παράνομες λήψεις Ελλήνων πατριωτών συνθέτουν το κλίμα της εποχής στη συγκλονιστική αλλά καθόλου μελοδραματική αυτή ταινία. 7
Το ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά» έγινε με τη συνεργασία του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος και είναι μια συμπαραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, της ΕΡΤ και της Massive Productions. Θα μεταδοθεί από το κρατικό κανάλι την άνοιξη του 2013, ενώ από τις 7/2 θα προβάλλεται στην Ταινιοθήκη.
Via : www.enet.gr
