Πρόλογος
Με την ευκαιρία υποβολής του παρόντος απολογιστικού σημειώματος των εργασιών της Γενικής Γραμματείας Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, τόσο η Γενική Γραμματέας όσο και η Ομάδα των συνεργατών της, εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας προς τον Υπουργό ΠΕΚΑ κο Ευ. Λιβιεράτο -με τον οποίο συνεργαστήκαμε κυρίως σε θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και περιβαλλοντικής αδειοδότησης- και τον Αν Υπουργό κο Στ. Καλαφάτη -με τον οποίο είχαμε ευρύτερη συνεργασία σε θέματα απορριμμάτων, βιοποικιλότητας και προστατευόμενων περιοχών, σύνδεσης περιβάλλοντος / χωροταξίας και περιβαλλοντική αδειοδότηση κρίσιμων τομέων όπως οι εξορύξεις και οι τουριστικές υποδομές- για το κλίμα εμπιστοσύνης που οικοδομήθηκε, σ΄ αυτήν την πρότυπη για το ελληνικό πολιτικό σύστημα συνεργασία
Ανάλογες ευχαριστίες οφείλουμε στους άλλους Γενικούς και Ειδικούς Γραμματείς, τους Γενικούς Διευθυντές, Διευθυντές, Τμηματάρχες και τα στελέχη του ΥΠΕΚΑ, του ΕΠΠΕΡΑΑ, της ΕΥΣΠΕΔ και της ΜΕΑ (στις Βρυξέλλες) για την απρόσκοπτη και δημιουργική συνεργασία, τόσο στην ολοκλήρωση των τρεχουσών δραστηριοτήτων, όσο και στα έκτακτα θέματα με αυξημένες απαιτήσεις, που συνδέονται με τον επιτελικό ρόλο του Υπουργείου.
Παρά την τραγική έλλειψη προσωπικού η οποία επιβαρύνει με ιδιαίτερο φόρτο τους εργαζόμενους -ιδίως σε τομείς με χρόνιες συσωρευμένες αδυναμίες και πιεστικές υποχρεώσεις ως προς την συμμόρφωση με το ευρωπαϊκό δίκαιο περιβάλλοντος- και παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες της συγκυρίας, είναι αξιοσημείωτη η ευσυνειδησία και η αφοσίωση που τα περισσότερα στελέχη του ΥΠΕΚΑ και η διοικητική ιεραρχία δείχνουν στο έργο τους, υπερβαίνοντας εαυτούς, υπηρετώντας με συνέπεια το λειτούργημα του Δημοσίου Υπαλλήλου και συμβάλλοντας, εν τέλει στην προστιθέμενη αξία του έργου του Υπουργείου μας.
Αποστολή της Γενικής Γραμματείας του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής αποτελεί η επεξεργασία και εφαρμογή της πολιτικής για την προστασία, διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε μακροχρόνιο ορίζοντα και σύμφωνα με την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά και η υποστήριξη και παρακολούθηση της οριζόντιας ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στις τομεακές – αναπτυξιακές πολιτικές της χώρας, σε αναζήτηση συνθέσεων και εκατέρωθεν προωθητικών λύσεων.
Στις βασικές αρμοδιότητες της Γενικής Γραμματείας, περιλαμβάνονται ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η εποπτεία της εφαρμογής πολιτικών για τη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, την αειφόρο διαχείριση και προστασία της Βιοποικιλότητας και των Φυσικών Πόρων, την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Στερεών και Επικίνδυνων Αποβλήτων με Πρόληψη και Ανακύκλωση, η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση σχεδίων και προγραμμάτων και η Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων και Δραστηριοτήτων, η αντιμετώπιση, ο μετριασμός και η προσαρμογή στις επιπτώσεις Της Κλιματικής Αλλαγής, η μείωση του θορύβου και της ρύπανσης, η προώθηση της Τεχνολογικής Καινοτομίας σε θέματα περιβάλλοντος, φιλοπεριβαλλοντικών προτύπων παραγωγής, και κατανάλωσης, ο συντονισμός των διαδικασιών για την εναρμόνιση με το Ευρωπαϊκό Περιβαλλοντικό Κεκτημένο και τα διεθνή πολυμερή συμβατικά καθεστώτα και εν γένει η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών με την προώθηση της Αειφόρου Ανάπτυξης και την Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση.
Τέλος, η Γενική Γραμματεία είναι αρμόδια για την λειτουργία των διοικητικών δομών του ΥΠΕΚΑ συμπεριλαμβανομένης και της εκπαίδευσης του στελεχιακού δυναμικού καθώς και την οικονομική διαχείριση και χρηστή αξιοποίηση των οικονομικών πόρων του Υπουργείου.
Στη Γενική Γραμματεία ΥΠΕΚΑ υπάγονται οι εξής υπηρεσιακές μονάδες:
Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος
Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών
Γενική Διεύθυνση Διοίκησης Γενικής Γραμματείας ΥΠΕΚΑ (δεν έχει ακόμα γίνει ενοποίηση με την Ενέργεια)
Οι Εποπτευόμενοι Φορείς (Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων περιοχών και Μητροπολιτικών Πάρκων , Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, ΕΚΒΑΑ)
Η παρούσα έκθεση έχει συνταχθεί από το Γραφείο της Γενικής Γραμματείας με συμβολές από τις Υπηρεσίες, βασίζεται στο προηγούμενο έργο της Γεν Γραμματείας και αποσκοπεί στην διασφάλιση της συνέχειας της διοίκησης και στην εμπέδωση του πνεύματος συνεργασίας μεταξύ διοίκησης και πολιτικής ηγεσίας, βασισμένο στον κοινό στόχο ‘υπηρέτησης’ της περιβαλλοντικής πολιτικής .
Για τον λόγο αυτό πλην της έκθεσης πεπραγμένων και εκκρεμοτήτων, αναδεικνύει το πολιτικό διακύβευμα της συγκυρίας ανά θέμα, τα κρίσιμα ζητήματα που το συνοδεύουν και που χειρίζεται διαχρονικά η Γεν Γραμματεία ΥΠΕΚΑ, και στοιχεία ωρίμανσης του προβληματισμού επ’ αυτών, που προέκυψαν από μια σύνθετη πολιτική και ενδοδιοικητική συνεργασία, στο σύντομο διάστημα αυτής της θητείας.
1. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ
Αρμόδιες Υπηρεσίες: Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ), Δ/νση Ελέγχου Ατμόσφαιρας Ρύπανσης και Θορύβου (ΔΕΑΡΘ – Τμήμα Βιομηχανιών), Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού (Τμήμα Γενικών Περιβαλλοντικών Θεμάτων)
Το πολιτικό διακύβευμα της συγκυρίας: ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης που έφερε ο Ν 4014/11, αλλά με προϋποθέσεις
Η συνετή διεκπεραίωση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης συνδέεται με το στοίχημα (στρατηγικό στόχο του ΥΠΕΚΑ) προώθησης δημόσιων, ιδιωτικών ή συγχρηματοδοτούμενων επενδύσεων σε πλαίσιο υγιούς επιχειρηματικότητας. Ο Νόμος 4014/11 αποτέλεσε μείζονα μεταρρύθμιση στον τομέα του Περιβάλλοντος και το ΥΠΕΚΑ έδωσε έμφαση στην ολοκλήρωση του με την έκδοση των αναγκαίων Υπουργικών Αποφάσεων και Προεδρικών Διαταγμάτων, ορισμένα εκ των οποίων είχαν ενταχθεί στο μνημόνιο. Οι βασικές προβλέψεις του Νόμου, εκ των οποίων οι δύο τελευταίες συνιστούν τομή σε διοικητικό και πολιτικό επίπεδο για την επίσπευση της αδειοδότησης, ήταν:
•η θέσπιση των Πρότυπων Περιβαλλοντικών Δεσμεύσεων (ΠΠΔ) για την αποφυγή εκπόνησης Μελετών για μικρά έργα,
•η πρόβλεψη βελτίωσης – επικαιροποίησης των προδιαγραφών των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων,
•η βελτίωση των διοικητικών δομών μέσω της σύστασης ενιαίας Δ/νσης (ΔΙΠΑ) και του ΚΕΣΠΑ
•η προτυποποίηση των διαδικασιών και των εντύπων και σε δεύτερο στάδιο
•η δημιουργία Ηλεκτρονικού Περιβαλλοντικού Μητρώου (ΗΠΜ) που περιλαμβάνει on line υποβολή και παρακολούθηση της πορείας των αιτήσεων,
•η επιβολή τελών για την ανάληψη του διοικητικού κόστους της παρεχόμενης υπηρεσίας από τον ιδιώτη και η ίδρυση σώματος Ιδιωτών Αξιολογητών ΜΠΕ,
Η ολοκληρωμένη εφαρμογή του Νόμου είναι αίτημα που τίθεται από το Υπ Ανάπτυξης και τον επιχειρηματικό κόσμο (πρόσφατη ημερίδα ΣΕΒ), και θα ενταχθεί στο μνημόνιο –μετά από συνεργασία με το τεχνικό κλιμάκιο της Τροικα- προκειμένου να προγραμματιστεί σε μεσοπρόθεσμη βάση, σε συνέχεια της πρώτης βραχυπρόθεσμης θεώρησης, που έδινε έμφαση κυρίως στα ΠΠΔ και σε ορισμένες ΥΑ διαδικασιών. (βλ πίνακες στο παράρτημα). Οι ρυθμοί έκδοσης των πράξεων ενεργοποίησης του Νόμου είναι εξαιρετικά αργοί κυρίως λόγω τραγικής έλλειψης προσωπικού και ιδιαίτερων αδυναμιών συντονισμού της συγκεκριμένης Γεν Δ/νσης.
ΟΙ διαπραγματεύσεις με την Τρόικα σε επίπεδο προθεσμιών ήταν «σκληρές» και συζητήθηκε το ενδεχόμενο συνεργασίας με την Task Force σε θέματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, κοστολόγησης των τελών και σύστασης Σώματος Ιδιωτών Αξιολογητών, θέματα στα οποία είναι ενδιαφέρον να υπάρξει ενημέρωση από ‘καλές πρακτικές’ άλλων χωρών.
Ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί ότι αυτό που θεωρείται «γραφειοκρατία» για την οποία στοχοποιείται η περιβαλλοντική αδειοδότηση, συνδέεται κυρίως με παράπλευρα κενά του όλου συστήματος χωρικής διακυβέρνησης, όπως:
•η ασάφεια ή/και ανελαστικότητα ως προς το καθεστώς χρήσεων, (επιπέδου ΓΠΣ) αλλά και ως προς τις στρατηγικές αναπτυξιακές και χωρικές επιλογές (επιπέδου περιφερειακών και εθνικών χωρικών σχεδίων /πλαισίων).
•η –μέσω των ΜΠΕ- οριζόντια και διεπιστημονική εξέταση διαφόρων ζητημάτων που αδειοδοτούνται ξανά εκ των υστέρων για τα οποία δεν υπάρχει σαφής πολιτική διασύνδεση (πχ χρήσεις γης και κυκλοφορία). Ήδη η πρόβλεψη ενσωμάτωσης ορισμένων αδειών είναι σημαντική αλλά θα πρέπει να επεκταθεί σε άλλους τομείς ιδίως στον αστικό χώρο,
•η έλλειψη δημοσιοποίησης και διαφάνειας σε άλλα βήματα της διαδικασίας αδειοδότησης με αποτέλεσμα να στοχοποιείται η περιβαλλοντική αδειοδότηση και να υφίσταται μεγάλο κύμα προσφυγών στη δικαιοσύνη,
•η τραγική υποστελέχωση των Υπηρεσιών, θέμα που αναγνωρίζεται και από τον ιδιωτικό τομέα (πχ ΣΕΒ) παρότι δεν τίθεται συχνά,
•η έλλειψη ορθολογικής και ιεραρχημένης κάθετης κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των διαφόρων επιπέδων της διοίκησης (Κράτους, Αποκεντρωμένης Διοίκησης και Περιφέρειας) με αποτέλεσμα να μην υπάρχει λογική αλληλουχία για τον υποψήφιο επενδυτή στα διάφορα στάδια αδειοδότησης.
•η ελλιπής υποστήριξη της αδειοδότησης από ένα σύστημα επιτελικής παρακολούθησης της εξέλιξης της νομοθεσίας και έγκαιρης βελτιωτικής παρέμβασης σε εθνικό επίπεδο, (ΥΠΕΚΑ) .
Κρίσιμα ζητήματα – Προτάσεις που τρέχουν ή κατατέθηκαν
Ι. Προϋποθέσεις / επισημάνσεις για την ολοκλήρωση του 4014/11
Τα βασικά βήματα της μεταρρύθμισης συνδέονται με την γενικότερη τάση της ιστορικής συγκυρίας απόδοσης αρμοδιοτήτων του δημόσιου τομέα στον ιδιωτικό, πρόταση που συνάδει μεν, με τον στόχο δημοσιονομικής εξυγίανσης αλλά έχει επίσης αυξημένες απαιτήσεις εγγύησης διαφάνειας και ελέγχων, προς αποφυγήν φαινομένων διαφθοράς και αναξιοπιστίας της όλης διαδικασίας. Η άκριτη «αντίσταση» σ΄ αυτή την τάση, δεν ωφελεί, επειδή δεν συμβάλλει στη διαμόρφωση των νέων καταστάσεων και τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, ενώ από την άλλη η δογματική προσκόλληση στη «μείωση» του κράτους δεν συνδέεται σε καμιά περίπτωση με την ουσία της μεταρρύθμισης που έχει ανάγκη ο τόπος για την εξυγίανση της διακυβέρνησης και την πάταξη της γραφειοκρατίας.
Ο δημόσιος τομέας μπορεί μεν να μειωθεί σε μέγεθος μακροπρόθεσμα αλλά είναι απολύτως αναγκαίο να ενισχυθεί σε ρόλο. Για να γίνει αυτό πρέπει –σ’ αυτή τη φάση ιδιαίτερα- να στελεχωθεί με νέα πρόσωπα ώστε να διασωθεί και μεταδοθεί εγκαίρως η συσσωρευμένη εμπειρία /γνώση των στελεχών του, παράλληλα με την ανάπτυξη άλλων δομών διάδοσης της «θεσμικής μνήμης» όπως η επιμόρφωση.
Έτσι στο σημερινό στάδιο επεξεργασίας των νέων θεσμών “out sourcing” της διαδικασίας αδειοδότησης, έχουν προταθεί (ως προϋποθέσεις έγκαιρης ολοκλήρωσης της μεταρρύθμισης) μέτρα διοικητικής φύσεως: (βλ παράρτημα)
Για την εφαρμογή των τριών βασικών βημάτων (ΗΠΜ, Τέλη & Μητρώο Ιδιωτών ) κατατίθενται οι εξής προτάσεις /επισημάνσεις:
•ΗΠΜ: πρόκειται για βασική μεταρρύθμιση για τη διασφάλιση διαφάνειας και πρόσβασης του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφορία. Προτείνεται προκήρυξη διαγωνισμού μετά από διαβούλευση επί των τεχνικών προδιαγραφών του λογισμικού. Το σύστημα σε πρώτη φάση είναι σκόπιμο να περιοριστεί σε παρακολούθηση της πορείας του φακέλου, βασικό βήμα τεχνολογικής αναβάθμισης και διαφάνειας. Η υποβολή πλήρους μελέτης ‘on line’ απαιτεί υψηλή τεχνική επάρκεια που δεν είναι βέβαιο αν μπορεί να διασφαλιστεί σ΄ αυτή τη φάση (η αρξάμενη συνεργασία με την Γ Γρ ΗΔ του ΥΔιΜΗΔ για τις γενικότερες τεχνολογικές επιλογές της e-governance, προχωράει αργά), ενώ, με πιο περιορισμένο αντικείμενο θα είναι εφικτή η αξιοποίηση πόρων από το Επιχειρησιακό της Διοικ Μεταρ. για την ενδεχόμενη συγχρηματοδότηση της επένδυσης, στην παρούσα προγραμματική περίοδο, με πρόγραμμα συμπλήρωσης στην επόμενη.
Η Γεν Γραμματεία, με συμφωνία του Υπουργού, δεν προώθησε προηγούμενη πρόταση για απόδοση του όλου ηλεκτρονικού συστήματος στο ΤΕΕ.
•Τέλη: κοστολόγηση της υπηρεσίας (για έκδοση της σχετικής ΚΥΑ) βάσει διεθνών προτύπων και μεθοδολογίας. Αξιοποίηση εμπειρίας από Ελεγκτές Ενέργειας
•Μητρώο Ιδιωτών Αξιολογητών: το θέμα είναι πιο περίπλοκο από αυτό των ιδιωτών ελεγκτών, όπου ο ρόλος τους είναι αντικειμενικός και δεν επιδέχεται διαφόρων ερμηνειών. Προτείνεται σε πρώτο στάδιο να υπάρξει απλά κατάλογος επιστημόνων διαφόρων κλάδων που προσκαλούνται με κλήρωση αφού δηλώσουν περιοχή ενδιαφέροντος. Σε επόμενο στάδιο μπορεί να συγκροτηθούν «γραφεία» ή διεπιστημονικές ομάδες. Πάντως εισηγούνται προς τον δημόσιο λειτουργό και δεν υποκαθιστούν τον ρόλο του. Θα βοηθούσε η θέσπιση γνωμοδοτικού οργάνου τύπου ΚΕΣΠΑ σε απλούστερη σύνθεση.
Έχει κατατεθεί και η πρόταση (από το παρατηρητήριο του ΣΕΒ) αντί του Μητρώου η σύσταση ειδικού φορέα (ΝΠΙΔ ή ΑΕ) με εκτελεστικές αρμοδιότητες «αξιολόγησης ΜΠΕ», έτσι ώστε να μην εμπλέκεται ο ρόλος ιδιωτών μελετητών και αξιολογητών.
ΙΙ. Ιδιαίτερα θέματα Περιβαλλοντικής Αδειδότησης με πιλοτικό χαρακτήρα
•Επενδύσεις χρυσού: η θέση της Γεν Γραμματείας ήταν ότι η περιβαλλοντική αδειοδότηση τέτοιας κλίμακας έργων –παρά την αναμφίβολη εισαγωγή πρωτοποριακών θεσμών στην ΑΕΠΟ όπως η επιβολή εξωτερικού ελέγχου μέσω ανεξάρτητης επιτροπής- επιβαρύνεται πολιτικά και σε επίπεδο κοινής γνώμης, επειδή δεν έχει εκσυγχρονιστεί το πλαίσιο για τα μεταλλευτικά δικαιώματα, με αποτέλεσμα να μην είναι σαφής η ωφέλεια για το Δημόσιο των επικείμενων επενδύσεων. Η πρακτική αυτή, που βασίζεται στην ‘διαμερισματοποίηση’ του αντικειμένου και την συνεπαγόμενη ‘περιορισμένη ευθύνη’, καλλιεργείται σε διοικητικό επίπεδο αλλά αναπαράγεται και δίνει άλλοθι στο πολιτικό. Από την άλλη μεριά όμως δεν επιτρέπει την νηφάλια αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων –σε επίπεδο κοινής γνώμης- στο βαθμό που τα περιβαλλοντικά θέματα σταθμίζονται «ανεξαρτήτως» της εθνικής εξορυκτικής πολιτικής.
Μετά από πρότασή μας –που υποβλήθηκε στον Αν. Υπουργό, ώστε να συνεννοηθεί με τον Αρμόδιο Υφυπουργό- αναγνωρίστηκε η ανάγκη να έχει γίνει προ της σχετικής περιβαλλοντικής αδειοδότησης η επεξεργασία της, προβλεπόμενης από το 2010, ΚΥΑ για την αύξηση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων στα ιδιωτικά μεταλλεία, η οποία πράγματι επισπεύστηκε. Επίσης προτάθηκε στο ΚΕΣΠΑ και έγινε δεκτή η πρόταση να ενταχθεί σε επικείμενη ΑΕΠΟ μια πρωτόλεια αντισταθμιστική πολιτική, που υποδεικνύει μια άλλη κατεύθυνση από την επικρατούσα των «ανταποδοτικών τελών» προς την Αυτοδιοίκηση.
•Επεξεργασία και καθιέρωση αντισταθμιστικών πολιτικών: Θέμα μείζον για την εξασφάλιση της συμβολής μεγάλων ‘εξωγενών’ επενδύσεων στην τοπική ανάπτυξη και την κατάκτηση μιας στοιχειώδους κοινωνικής συναίνεσης /συνοχής, ιδίως στις περιπτώσεις έργων με σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Με αφορμή την επικείμενη αδειοδότηση της επένδυσης χρυσού στην Θράκη έγινε μια πρώτη εφαρμογή στο σχέδιο ΑΕΠΟ του οποίου εκκρεμεί η υπογραφή. Η ιδέα είναι να ενταχθεί στην ΑΕΠΟ ένα «πρόγραμμα συμβολής της επένδυσης στην χωρική, κοινωνική συνοχή και τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη» το οποίο θα εγκριθεί από τον Γεν Γραμ. Α. Δ. μετά από διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς και θα χρηματοδοτείται από τον κύριο του έργου αλλά θα αφορά κυρίως δράσεις που συνδέονται με την ίδια την επένδυση (πχ σχολή χρυσοχοΐας για τον τοπικό πληθυσμό, ερευνητικά προγράμματα για την χρήση του χρυσού στην τεχνολογία) ώστε να έχει πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις στην περιοχή με μακροχρόνιο αναπτυξιακό και κοινωνικό όφελος, και να λειτουργεί συμπληρωματικά με τα αναγκαία περιβαλλοντικά μέτρα. Με τον τρόπο αυτό εμπλέκεται η αυτοδιοίκηση στην διαμόρφωση και παρακολούθηση του προγράμματος, αλλά αποφεύγεται η επιδότηση της σε χρήμα, που συνήθως διαχέεται σε άσχετες δαπάνες.
Θεσμικά η πρόταση βασίστηκε σε πρόβλεψη που είχε συμπεριληφθεί στην ΥΑ περιεχομένου ΑΕΠΟ (ΦΕΚ 2703/Β/12) η οποία όμως περιορίζεται σε πλαίσια Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, δηλαδή σε εθελοντική βάση, λόγω της έλλειψης σχετικής εξουσιοδότησης από τον Νόμο.
Πρότασή μας είναι η ανάπτυξη μιας πληρέστερης αντισταθμιστικής πολιτικής, που θα επιβάλλει την ανάληψη ανάλογων έργων στον υποψήφιο επενδυτή, μετά από διαβούλευση. Η πρόταση αυτή γίνεται ευχαρίστως δεκτή από τον επιχειρηματικό κόσμο, ιδίως διεθνούς εμβέλειας, αφού απλά μεταφέρει στην Χώρα πρακτικές που ήδη εφαρμόζονται σε χώρες και εντάσσονται στο λεγόμενο «ευρωπαϊκό κεκτημένο». Επ΄ αυτού έχει υποβληθεί από την Γραμματεία, πρόταση ερευνητικού προγράμματος για χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο, που θα καταλήξει σε διατύπωση νομοθετικής ρύθμισης. .
•Βελτίωση του καθεστώτος Προκαταρκτικής Αδειοδότησης ΠΠΠΑ, το οποίο είναι μεν προαιρετικό αλλά όλο και περισσότερο χρήσιμο ιδίως σε μεγάλες επενδύσεις, διότι λειτουργεί ως προέγκριση χωροθέτησης, και άρα συμβάλλει στην ασφάλεια της επένδυσης. Προτείνεται να προβλεφθεί ως δυνατότητα ‘προέγκρισης’ χωρίς να έχει αγοραστεί η γη, έτσι ώστε η όποια υπεραξία γης προκύψει με την περιβαλλοντική αδειοδότηση να συνοδεύει την επικείμενη επένδυση και όχι την γαιοκτησία.
Η πρόταση συνδυάζεται με αντίστοιχη πρόβλεψη στο καθεστώς χρήσεων γης, το οποίο θα προσδιορίζει δυνατότητα ανάπτυξης χρήσεων με προϋποθέσεις που θα ελέγχονται στην περιβαλλοντική αξιολόγηση και σαφείς κατευθύνσεις των χωρικών σχεδίων προς την περιβαλλοντική αδειοδότηση. (βλ κεφ 4. περί χωροταξικής πολεοδομικής μεταρρύθμισης).
•Έμφαση στην ένταξη στο τοπίο και την βελτιστοποίηση του σχεδιασμού του έργου κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση, ιδίως στις τουριστικές αναπτύξεις. Με αφορμή τα Σύνθετα Τουριστικά Καταλύματα για τα οποία προβλέπεται με βάση τον Ν.4002/11 η έγκριση της ΜΠΕ μαζί με την έγκριση της επένδυσης και της γενικής διάταξης των κτιρίων, έγινε η επεξεργασία ενός σχεδίου ΚΥΑ που προβλέπει μια συντονισμένη διαδικασία κοινών συσκέψεων των συναρμοδίων Υπηρεσιών ΕΟΤ και ΥΠΕΚΑ, ώστε να συμπτυχθούν οι χρόνοι έγκρισης της επένδυσης και αξιολόγησης των περιβαλλοντικών της επιπτώσεων, ενώ ταυτόχρονα θα εξετάζονται με ενιαία θεώρηση, θέματα όπως η ένταξη στο τοπίο, (ως προστατευτέος φυσικός πόρος) ή πρόσβαση στον αιγιαλό, η υιοθέτηση αντισταθμιστικών μέτρων, η μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος του κτιρίου, η υπόδειξη λύσεων για τα επόμενα στάδια αδειοδότησης, όπως η θέση της εισφοράς σε γη κλπ.
Το σχέδιο ΚΥΑ έχει σταλεί στον Γεν Γραμ Τουριστικών Επενδύσεων.
•Συμπλήρωση της λογικής one step shop (σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο)
Όπως προβλέπεται από τον 4014 μπορούν να ενσωματωθούν, στην περιβαλλοντική αδειοδότηση περεταίρω αδειοδοτήσεις, όπως πχ η έγκριση κυκλοφοριακών εισόδων – εξόδων στα κτίρια στάθμευσης ή εμπορικών χρήσεων. Ανάλογη και πληρέστερη πρόταση είναι η υιοθέτηση μιας ενιαίας αδειοδοτούσας αρχής, στο διοικητικό επίπεδο της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, για όλες ή τουλάχιστον τις περισσότερες άδειες (όπως η περιβαλλοντική, σκοπιμότητας, οικοδομική, λειτουργίας κλπ) με ενιαίο κριτήριο (πχ το ύψος της επένδυσης ή την περιβαλλοντική όχληση κλπ), έτσι ώστε ο υποψήφιος επενδυτής να μη χάνεται στα επίπεδα της διοίκησης.
•Βελτίωση του καθεστώτος Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης ΣΜΠΕ. Μετά την πρώτη εφαρμογή του θεσμού, η οποία είχε βασιστεί -κατά κοινή ομολογία- σε εσπευσμένη και προβληματική επεξεργασία της σχετικής ΚΥΑ, ο θεσμός μπορεί να βελτιωθεί από πολλές απόψεις και υπάρχει σχετικός προγραμματισμός στην Υπηρεσία. Για την ώρα αυτό που θεωρήθηκε αναγκαίο είναι η πρόβλεψη ειδικού Τμήματος ΣΜΠΕ στην νέα ΔΙΠΑ, έτσι ώστε να αναπτυχθεί η ορθή ‘τεχνογνωσία’ Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης / Αξιολόγησης και να διακριθεί σαφώς από τους Περιβαλλοντικούς Όρους που επιβάλλονται σε έργα. Άλλη βασική δυσλειτουργία που εντοπίζεται –από την μέχρι σήμερα πρακτική- είναι ότι η μελέτη ΣΜΠΕ δεν λειτουργεί ως παρακολούθημα του σχεδιασμού και της αντίστοιχης διαβούλευσης, αλλά τίθεται στη διαβούλευση σχεδόν χωριστά και εγκρίνεται όταν έχει ολοκληρωθεί η επεξεργασία του σχεδίου. Το θέμα επιχειρήθηκε να βελτιωθεί τουλάχιστον στις περιπτώσεις που τα σχέδια είναι του ΥΠΕΚΑ (πχ Χωροταξικό Τουρισμού) με την κοινή εγκύκλιο με τον Γραμματέα ΧΑΠ, που καταγράφει τα βήματα της παράλληλης αλλά συντονισμένης διαδικασίας.
Αξιοποίηση δημοσίων Ακινήτων
Εποικοδομητική ήταν η συνεργασία μας με το ΤΑΙΠΕΔ για την έγκριση των ΕΣΧΑΔΑ (Σχεδίων Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων), όπου καθιερώθηκε η αντίληψη για τον κατευθυντήριο ρόλο της ΣΜΠΕ για τα επόμενα στάδια σχεδιασμού, αλλά δυστυχώς η περιοριστική αντίληψη των ΕΣΧΑΔΑ που δεν έχουν περιθώρια παρέμβασης στην περιβάλλουσα περιοχή, δεν διευκολύνει την ολοκληρωμένη προσέγγιση, και είναι εγκλωβισμένη στο στόχο της real estate αξιοποίησης, χωρίς να «χρεώνεται» την φιλοδοξία συμβολής της αξιοποίησης του ακινήτου στην τοπική ανάπτυξη, ούτε η διάσταση αυτή εξετάζεται πάντα στα πλαίσια των εναλλακτικών λύσεων της ΣΜΠΕ.
Πρότασή μας είναι να μελετηθούν εναλλακτικές λύσεις αξιοποίησης των δημοσίων ακινήτων μεγάλης κλίμακας στα πλαίσια των χωρικών σχεδίων, ιδίως δε των ΠΠΧΣΑΑ που θα θεσμοθετηθούν άμεσα, ώστε η λεγόμενη «πολεοδομική ωρίμανση» να έχει διέλθει από την βάσανο των διαδικασιών διαβούλευσης σε πλαίσια σχεδιασμού και όχι αποσπασματικά,
•2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Αρμόδιες Υπηρεσίες:
Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού: Τμήμα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων & Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών & Άλλων Προϊόντων
Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ)
ΕΥΔ ΕΠΠΕΡΑΑ (χρηματοδότηση –παρακολούθηση έργων)
Τμήμα ΔΔ&ΕΕ (παρακολούθηση υποθέσεων καταγγελίας)
Ι. Το πολιτικό διακύβευμα: το στοίχημα μιας ολοκληρωμένης ‘περιβαλλοντικής διακυβέρνησης’
Η διαχείριση αποβλήτων αποτελεί ιδιαίτερα νευραλγικό τομέα του ΥΠΕΚΑ, που είναι υπεύθυνο για τη χάραξη της πολιτικής, τη σχετική νομοθετική πρωτοβουλία και την παρακολούθηση της εφαρμογής των δράσεων και έργων στην επικράτεια προκειμένου να τηρούνται οι περιβαλλοντικοί στόχοι. Ο τομέας συνδυάζει την προστασία του περιβάλλοντος με την αναπτυξιακή προοπτική και αποτελεί προτεραιότητα για χρηματοδότηση από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. Δίνει ευκαιρίες τόσο σε μεγάλες επενδύσεις όσο και σε μικρή, τοπικής κλίμακας επιχειρηματικότητα.
Η Οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ) ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο τον Απρίλιο 12 με το Νόμο 4042/12, και οι αρχές της (ιεραρχία δράσεων: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση και τελική διάθεση,) είναι διακομματικά αποδεκτές. Ωστόσο υπάρχει μεγάλη υστέρηση και χρόνιες αδυναμίες στην εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Ο ιδιαίτερος ρόλος του ΥΠΕΚΑ, ως αιχμή εφαρμογής των κοινοτικών και σύγχρονων απαιτήσεων, ακυρώνεται με τον εγκλωβισμό του στο κυνήγι των ΧΑΔΑ (Χωματερές), αφού λειτουργεί ως κυματοθραύστης των καταγγελιών περιβαλλοντικών παραβιάσεων, ανεξαρτήτως ευθυνών. Παράλληλα αποδυναμώνεται από την αποσπασματικότητα τόσο στην αποκατάσταση των ΧΑΔΑ όσο και στην προώθηση των μεγάλων έργων επεξεργασίας –είτε με δημόσια χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ είτε ως ΣΔΙΤ- διότι αυτά δεν έχουν εγκαίρως συνδυαστεί με πολιτικές ολοκληρωμένης διαχείρισης.
Οι εγκεκριμένοι περιφερειακοί σχεδιασμοί (ΠΕΣΔΑ), έχουν δώσει έμφαση στα «έργα» και τις χωροθετήσεις τους και όχι τόσο στο διαχειριστικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα (όπως κατασκευασμένα έργα που δεν λειτουργούν, διαχειριστικά κενά μεταξύ της παύσης λειτουργίας των ΧΑΔΑ και έναρξης λειτουργίας των προωθούμενων ΣΔΙΤ κλπ). Τα προβλήματα αυτά, ιδίως σε ορισμένες περιφέρειες, χρήζουν διυπουργικής μέριμνας (ΥπΕσ., ΥπΑν και ΥΠΕΚΑ ), αφού συνδέονται με επικάλυψη αρμοδιοτήτων, και διάχυση ευθυνών μεταξύ Δήμων, Περιφέρειας και Κράτους, κενό που δεν κάλυψε αποτελεσματικά η μεταρρύθμιση του Καλλικράτη, παρά την προσθήκη που έγινε με τον Ν 4071/12, προς αποσαφήνιση των ρόλων: οι Δήμοι μέσω των ΦΟΔΣΑ υπεύθυνοι για τη διαχείριση και η Περιφέρεια για την έγκριση των ΠΕΔΣΑ. Για την συγχώνευση των ΦΟΔΣΑ ανά περιφέρεια δόθηκε παράταση (αντί αναστολής που πρότεινε το ΥΠΕΣ), και συστάθηκε διυπουργική Ομάδα Εργασίας η οποία θεώρησε δύσκολη την συγχώνευση φορέων διαφορετικής νομικής, μορφής (ΝΠΔΔ και ΑΕ) σε συνδυασμό με τις δυσκολίες προσλήψεων προσωπικού. και πρότεινε δύο ανά περιφέρεια.
Οι κυρίως αρμοδιότητες του ΥΠΕΚΑ που είναι ο νέος εθνικός σχεδιασμός (ΕΣΔΑ) και το σχέδιο πρόληψης, έχουν ανατεθεί και πρέπει να ολοκληρωθούν εντός του 13.
Το βάρος του διυπουργικού συντονισμού ανέλαβε το ΥΠΕΚΑ, παρότι αναντίστοιχο με το θεσμικό του οπλοστάσιο, με πρωτοβουλία του Αν Υπουργού Καλαφάτη (Προέδρου της Διυπουργικής) και της αντίστοιχης Εκτελεστικής Γραμματείας (σε επίπεδο Γραμματέων) και συνεπικουρήθηκε για μικρό διάστημα από τον Υφυπουργό Ανάπτυξης υπεύθυνο για το ΕΣΠΑ (Βιρβιδάκης).
ΙΙ. Κρίσιμα ζητήματα – Προτάσεις που τρέχουν ή έχουν κατατεθεί
•Υιοθέτηση ενός πνεύματος διακομματικής συνεργασίας εν όψει των επικείμενων αυτοδιοικητικών εκλογών, ώστε να αποφευχθεί η διαιώνιση των φαινομένων NIMBYsm που ταλαιπωρούν την χώρα ως τώρα και να υπάρξει προσανατολισμός της ΤΑ στη λύση των προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο και όχι στη διαμαρτυρία. (πρόταση που κατατέθηκε στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής σε ειδική συνεδρία για τα απορρίμματα. 21.5.13). Η πρόβλεψη για μετακύληση των επικείμενων προστίμων για τους ΧΑΔΑ στους ΟΤΑ, μπορεί να εφαρμοστεί με σχετική βεβαίωση των προστίμων προ των δημοτικών εκλογών.
•Μεγαλύτερη ενεργοποίηση του ΥΠΕΣ –με υποστήριξη από το ΥπΔιΜΗΔ και χρηματοδότηση από την Κ.τ.Π- για την παρακολούθηση της πορείας συγχώνευσης των ΦΟΔΣΑ και επιτάχυνση αυτής. Το ΥΠΕΚΑ, παρότι δεν είναι δικής του αρμοδιότητας τα διοικητικά θέματα εφαρμογής του Καλλικράτη, θεώρησε ότι έχει βαρύνοντα λόγο επ’ αυτού διότι η ύπαρξη ισχυρών και αποτελεσματικών περιφερειακών ΦΟΔΣΑ είναι αναγκαία για τη εφαρμογή των περιφερειακών σχεδιασμών και ενδεχόμενα την ανάληψη ευρύτερων αρμοδιοτήτων, σε άλλα ρεύματα αποβλήτων και στην ανακύκλωση. (βλέπε Απόφαση Εκτελεστικής Γραμματείας της Διυπουργικής, μετά από εισήγηση της Γ Γρ ΥΠΕΚΑ).
•Άμεση αξιολόγηση των ΠΕΣΔΑ και ενδεχόμενη αναθεώρηση στα πλαίσια τόνωσης των προσπαθειών ανάπτυξης της πρόληψης και ανακύκλωσης. Τα νέα ΠΕΣΔΑ πρέπει να δώσουν έμφαση στο καθεστώς διαχείρισης και να συνεκτιμήσουν τον επιδιωκόμενο περιορισμό της ποσότητας απορριμμάτων.
•Μεγαλύτερη και έγκαιρη εμπλοκή του ΥΠΕΚΑ στην διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου ΣΔΙΤ και στην καταγραφή των κριτηρίων αξιολόγησης των προσφορών, πρόταση που δεν έγινε δεκτή από την αντίστοιχη Γραμματεία. Η πρόταση αποσκοπεί στην άρση των στεγανών μεταξύ περιβαλλοντικής και επενδυτικής θεώρησης και στον έγκαιρο εντοπισμό τυχόν προβλημάτων χωροθέτησης και περιβαλλοντικής αδειοδότησης, ώστε να διασφαλιστεί περισσότερο ο υποψήφιος ανάδοχος, ο οποίος –βάσει της εφαρμοζόμενης πρακτικής- αν δεν αδειοδοτηθεί χάνει την θέση του και αναλαμβάνει ο δεύτερος.
Από την άλλη μεριά η πρόταση θα συμβάλλει στην «αποδαιμονοποίηση» του εργαλείου των ΣΔΙΤ το οποίο θεωρείται από μεγάλη μερίδα του πολιτικού κόσμου, εξ ορισμού προάγγελος λύσεων που δεν διασφαλίζουν το δημόσιο συμφέρον στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων.
•Θεσμοθέτηση του Εθνικού Σχεδίου προ της λήξης της σύμβασης με τον ανάδοχο μελετητή, μετά από ευρεία διαβούλευση η οποία θα γίνει στο στάδιο επεξεργασίας των πολιτικών στόχων (3ο παραδοτέο). Το ΕΣΔΑ πρέπει να είναι στρατηγικού τύπου και να ακολουθείται από Σχέδιο Δράσης, που θα θεσμοθετηθεί εντός του 2014.
•Αντίστοιχη πρακτική για το Σχέδιο Πρόληψης.
•Ευρεία εφαρμογή προγραμμάτων κομποστοποίησης από τους Δήμους (ιδίως τους αγροτοτουριστικούς και νησιωτικούς, και προώθηση της λεγόμενης «λύσης του φτωχού», μαζί με την αποκατάσταση των ΧΑΔΑ, δηλαδή άμεση εφαρμογή διαλογής των ανακυκλώσιμων χωρίς βαριές εγκαταστάσεις, ώστε να μειωθεί ο όγκος των αποβλήτων. Έχει διασφαλιστεί η χρηματοδότηση αυτών των υποδομών μέσω του ΕΠΠΕΡΑΑ.
•Εντατικοποίηση, με υποστήριξη από το ΥΠΕΚΑ, της παρακολούθησης εφαρμογής της νομοθεσίας από πλευράς των υπόχρεων παραγωγών απορριμμάτων συσκευασιών, οι οποίοι διαφεύγουν της υποχρέωσης καταβολής των εισφορών στην ΕΕΑΑ.
•Άμεση ενίσχυση της υπηρεσίας με μετατάξεις ή πρόσληψη προσωπικού μέσω συμβάσεων περιορισμένου και συγκεκριμένου έργου (όπως θέματα καταγραφής στοιχείων) από το ΕΠΠΕΡΑΑ, ώστε να αφιερωθεί στο επιτελικό της έργο. (υπό διερεύνηση ). Αντίστοιχη ενίσχυση της ομάδας παρακολούθησης των έργων του ΕΠΠΕΡΑΑ και τόνωση του συντονισμού
3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
Αρμόδια Υπηρεσία:
– Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού (Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος ΤΔΦΠ)
– Διεύθυνση Νομοθετικού Έργου (για νομοτεχνική επεξεργασία και νομική εποπτεία ΦΔ)
– ΕΥΔ ΕΠΠΕΡΑΑ (χρηματοδότηση) και ΕΥΣΠΕΔ (υποστήριξη ΦΔ)
Ι.Το πολιτικό διακύβευμα: οι περιοχές προστασίας και η διαχείρισή τους να εμφυσήσουν ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο σε περιφερειακό επίπεδο
Η ελλιπής εφαρμογή της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας που αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του φυσικού πλούτου της χώρας εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις αδυναμίες της περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως αναδεικνύεται και από τον μεγάλο αριθμό των παραβάσεων που εντοπίζονται από την ΕΕ. Βασικοί λόγοι για την ελλιπή εκπλήρωση των υποχρεώσεων (που απορρέουν κυρίως από την εφαρμογή των Οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ), είναι μεταξύ άλλων: η καθυστέρηση στη έγκριση των μελετών που αποδεικνύει ένα «μελετητοκεντρικό’» σύστημα και μια θεσμική απειρία, η ανελαστικότητα του θεσμικού πλαισίου που προβλέπει οριοθετημένα βήματα -στάδια προτάσσοντας τη χωρική κανονιστική ρύθμιση έναντι της συνολικής διαχείρισης των περιοχών με έμφαση κυρίως στην «διαφύλαξη» περιορισμένων ζωνών «απολύτου προστασίας», και η προβληματική δομή των Φορέων Διαχείρισης, είναι στη ρίζα των χρόνιων καθυστερήσεων στη θεσμοθέτηση καθεστώτων διαχείρισης & προστασίας των Προστατευόμενων Περιοχών. Ο νομικίστικος πολιτισμός μας, που επικρατεί και σε άλλους τομείς της διοίκησης, αποδεικνύεται περίτρανα πόσο λίγο μπορεί να συνεισφέρει στην ολοκληρωμένη πολιτική προστασίας και διαχείρισης της φύσης.
Στο πλαίσιο αυτό κρίθηκε αναγκαία η αναθεώρηση του υφιστάμενου Συστήματος Διαχείρισης των ΠΠ με στόχο τη σύντμηση χρόνου για θέσπιση διαχειριστικών σχεδίων και την οργάνωση των δομών διαχείρισης σε περιφερειακό επίπεδο ώστε να ενισχυθεί η αμεσότερη ανταπόκριση της χώρας στην ουσιαστική και τυπική υποχρέωσή της έναντι της σχετικής κοινοτικής Οδηγίας καθώς και η αποτελεσματική αξιοποίηση των χρηματοδοτικών πόρων της παρούσας προγραμματικής περιόδου. Οι σχετικές προεργασίες και επεξεργασίες επικεντρώθηκαν σε 2 βασικούς άξονες:
α) Αναμόρφωση της δομής του συστήματος διαχείρισης: Ο σχεδιασμός εναλλακτικών σχημάτων διαχείρισης, πέραν των υφιστάμενων φορέων διαχείρισης, ξεκίνησε ήδη με το Ν.3937/2011 που προβλέπει την ίδρυση Διευθύνσεων Συντονισμού Προστατευόμενων Περιοχών στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και συμπληρώθηκε με το Ν.4109/13 ο οποίος απλουστεύει τη διαδικασία σύναψης συμβάσεων διαχείρισης μεταξύ υφιστάμενων φορέων (ΥΠΕΚΑ, Αυτοδιοίκησης, ΑΕΙ κλπ) ώστε να μην προβλέπεται ως μόνη αναγκαία συνθήκη η ίδρυση νέων φορέων διαχείρισης για κάθε περιοχή, αλλά να υπάρχει ευελιξία στις δυνατότητες ανάληψης των αρμοδιοτήτων διαχείρισης. Επιπλέον, ο νόμος Ν.4109/13 προβλέπει μια σειρά από συγχωνεύσεις υφιστάμενων φορέων διαχείρισης με παράλληλη δυνατότητα στελέχωσής τους με μονιμότερες θέσεις εργασίας.
Η όλη προσπάθεια αποσκοπεί στη δυνατότητα λειτουργίας εναλλακτικών σχημάτων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών που να είναι συμβατά με την εν εξελίξει διοικητική μεταρρύθμιση της χώρας, αλλά και με την επιβεβλημένη διασφάλιση της βιωσιμότητας των σχημάτων διαχείρισης με κατά το δυνατόν εξασφάλιση της απρόσκοπτης χρηματοδότησης των φορέων διαχείρισης μέσω εισαγωγής ιδιωτικό-οικονομικών κριτηρίων.
β) Προώθηση Στρατηγικών Σχεδίων Διαχείρισης: Προτείνεται η θέσπιση Στρατηγικών Σχεδίων Διαχείρισης σε περιφερειακό επίπεδο, τόσο για τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 (ΕΖΔ και ΖΕΠ) που δεν διαθέτουν καθεστώς προστασίας / διαχείρισης όσο και για εκείνες που ήδη διαθέτουν τέτοιο καθεστώς, με στόχο να υπάρξει ενιαία θεώρηση στο διαχειριστικό πλαίσιο και οικονομίες κλίμακας. Η δυνατότητα αυτή προσεγγίζεται ως εναλλακτική στρατηγική στη θέσπιση ΠΔ βάσει εκπόνησης ΕΠΜ στην περιορισμένη έκταση του προστατευέου αντικειμένου, και εδραιώνεται σε ήδη υφιστάμενες προβλέψεις του ν. 3937/11 όπως τα Περιφερειακά Πάρκα και οι Ειδικές Εκθέσεις.
Τα διαχειριστικά αυτά σχέδια, εκτός από τους στόχους διατήρησης, θα προσδιορίζουν σε στρατηγικό επίπεδο τα γενικά διοικητικά, κανονιστικά και άλλα συμβατικά μέτρα που κρίνονται αναγκαία ώστε να επιτευχθεί η μακροπρόθεσμη διατήρηση και προστασία των προστατευόμενων περιοχών. Ειδικότερα, προτείνεται αφενός να διατυπώνουν στόχους και μέτρα διατήρησης ανά ΕΖΔ ή ομάδες ΕΖΔ – στηριζόμενα κυρίως στο έργο της Εποπτείας, βλ. εκκρεμότητες – αφετέρου, να παρέχουν κατευθύνσεις προς τα χωρικά σχέδια θεσπίζοντας, ταυτόχρονα, το αναγκαίο διαχειριστικό σχήμα.
Παραμένει βέβαια η δυνατότητα περαιτέρω εξειδίκευσης των αναγκαίων μέτρων και δράσεων διατήρησης ανά περιοχή, καθώς και η τυχόν ένταξη των περιοχών ΕΖΔ και ΖΕΠ σε άλλη κατηγορία προστασίας του Ν. 3937/11 – στο πλαίσιο των ευρύτερων διαχειριστικών στόχων – μετά από εκπόνηση αναλυτικότερης εξειδικευμένης μελέτης σε μεταγενέστερη φάση.
Σημειώνεται ότι η προσέγγιση αυτή συνάδει με την προωθούμενη μεταρρύθμιση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού, και θα αναπτύξει συνέργειες τόσο με τα εκπονούμενα σχέδια χρήσεων γης σε επίπεδο Δήμου (ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ) στα οποία θα δίνει κατευθύνσεις ως προς την πολιτική περιβαλλοντικής προστασίας όσο και με τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣΑΑ) τα οποία προγραμματίζεται να θεσμοθετηθούν εντός του έτους ή στις αρχές του 2014.
ΙΙ. Κρίσιμα ζητήματα και πως αντιμετωπίστηκαν. Εκκρεμότητες.
•Συγχώνευση φορέων διαχείρισης: (από 28 σε 14) πρόκειται για μια πολιτική επιλογή του ΥΠΕΚΑ που έγινε υπό την πίεση της πρώτης προσπάθειας εφαρμογής πολιτικών δημοσιονομικής εξοικονόμησης, και «κληρονομήθηκε» στην θητεία μας. Η Γραμματεία την υιοθέτησε –παρότι θα ήταν πιο ορθολογική η ίδρυση ενός ενιαίου εθνικού φορέα, ή η απόδοση της διαχείρισης σε υφιστάμενες πολιτικοδιοικητικές δομές- όχι τόσο γιατί οι πολιτικές αντιρρήσεις ήταν αβάσιμες, όσο επειδή καλλιεργούσαν ένα κλίμα αποδοχής και διαιώνισης ενός προβληματικού, ούτως ή άλλως, συστήματος. Η πρακτική ίδρυσης ad hoc φορέων ανά κάθε αντικείμενο, προσφιλής τη περίοδο 90-05, είχε κάνει τον κύκλο της αξιοποιώντας την εθελοντική προσφορά των μελών των ΔΣ και ιδίως των προέδρων, αλλά είχε πλέον αναδείξει τα όρια του εμπειρισμού στον οποίο βασιζόταν αφού δεν είχε καθόλου μόνιμες διοικητικές δομές. (δες και προβλήματα οικονομικής διαχείρισης στο κεφ12).
Ωστόσο με τις βελτιωτικές μας παρεμβάσεις (διευκόλυνση συμβάσεων, θέσεις εργασίας, και παράταση της προθεσμίας εφαρμογής για ένα χρόνο) μπορεί να λειτουργήσει ως μεταβατικό σχήμα , στην πορεία επεξεργασίας του συνολικού εθνικού συστήματος. Η πορεία αυτή ήδη έχει αρχίσει, με συνεργασίες με τους Γεν Γραμματείς Αποκεντρωμένης Διοίκησης, εν όψει της προβλεπόμενης δυνατότητας σύστασης Δ/νσης Συντονισμού Περιοχών Προστασίας στην Γ Δ/νση Περιβάλλοντος της Α.Δ.
•Περιοχές προστασίας και «εκτός σχεδίου δόμηση». Ένα παράδειγμα ήπιας ανάπτυξης σε περιοχή Νατούρα.
Με αφορμή την καταγγελία της ΕΕ για την μη τήρηση των υποχρεώσεων μας στην περιοχή Νατούρα του κόλπου Κυπαρισσίας (αμμοθίνες και περιοχή ωοτοκίας της caretta-caretta), βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την κακώς εννοούμενη οικιστική ανάπτυξη με όρους εκτός σχεδίου δόμησης, δηλαδή με οικοπεδοποίηση μιας έκτασης (εντός της περιοχής προστασίας των αμμοθινών) σε μερίδια τεσσάρων στρεμμάτων. Η αντιπαλότητα ως προς την νομιμότητα ή μη της επίδοξης ανάπτυξης (διάνοιξη δρόμων, υποχρέωση εκπόνησης ΜΠΕ οικοδομησιμότητα τεμαχίων λόγω ιδιόμορφου σχήματος για δημιουργία «προσώπου», κλπ) τροφοδοτούν μια αδιέξοδη αντιπαράθεση η οποία συντηρεί μια αβεβαιότητα στην περιοχή και τον ιδιοκτήτη, ανάλογη εξ άλλου της αβεβαιότητας που επικρατεί όσο δεν θεσμοθετούνται οι προτάσεις των Μελετών (εδώ ΕΠΜ από το 2001).
Η πρότασή μας ήταν (1) αναστολή έκδοσης οικοδομικών αδειών (2) επανέλεγχος εφαρμογής της μελέτης ώστε να γίνει ακριβέστερος προσδιορισμός της περιοχής απολύτου προστασίας και –εφόσον το επιτρέπει η οριοθέτηση του προστατυετέου αντικείμενου- να αναδειχθεί μια περιοχή (υποζώνη) εί δυνατόν στις παρυφές μεταξύ αμμοθινών και δασικής βλάστησης, όπου να επιτραπεί μια ήπια αλλά συμπαγής οικιστική ανάπτυξη, με ένταξη σε περιοχή προστασίας του αδόμητου τμήματος της ιδιοκτησίας που είναι οργανικό μέρος του οικοσυστήματος των αμμοθινών. .
Η πρόταση αυτή –που δεν χρειάζεται νομοθετική ρύθμιση όπως εσφαλμένα ειπώθηκε- μπορεί να περιορίζει μεν τη συνολική δόμηση και την ανάπτυξη ΄πισινών’ στον αδόμητο χώρο, (ένα μοντέλο που κακώς μεταφέρεται σε τόσο ευαίσθητες περιοχές) αλλά υποδεικνύει μια άλλη ποιότητα ανάπτυξης οικιστικού συγκροτήματος, με σεβασμό στο περιβάλλον και ενοποίηση του ιδιωτικού ακάλυπτου «κοινόκτητου» χώρου. Μπορεί δε να λειτουργήσει πιλοτικά –ιδίως αν η δόμηση γίνει με βιοκλιματικές αρχές και μηδενικού οικολογικού αποτυπώματος- και ελπίζουμε να βρει «ευήκοο ους» τόσο από την πλευρά των μελετητών και της Υπηρεσίας όσο και από τους ιδιοκτήτες. .
•Η υπερδέσμευση στα κονδύλια του ΕΠΠΕΡΑΑ και η βιοποικιλότητα: το φυσικό περιβάλλον ποτέ δεν ήταν το αγαπημένο παιδί των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Περιβάλλοντος (ΕΠΠΕΡ κλπ), στο βαθμό που το Υπουργείο ήταν ΥΠΕΧΩΔΕ. Ο άξονας της βιοποικιλότητας του ΕΠΠΕΡΑΑ όμως, προβλέπει μεγάλα ποσά για δύο κατηγορίες –πακέτα μελετών (περίπου 11-13 εκατομμύρια έκαστο). Το πρώτο είναι το πακέτο των ΕΠΜ που προτείνεται να επανεξεταστεί και να αλλάξει χαρακτήρα (Ειδικές Εκθέσεις αντί για ΕΠΜ) άρα θα έχει μια δραστική μείωση. Το δεύτερο αντίθετα, το πακέτο της «εποπτείας», καλύπτει μια υποχρέωση της Χωρας στο να θεσμοθετήσει στόχους προστασίας για τα είδη και τους τόπους (παράλειψη για την οποία ήδη είμαστε σε προδικαστικό στάδιο EU Pilot της ΕΕ) και είναι αυτό στο οποίο θα βασιστεί η μείωση του προηγούμενου, αποφεύγοντας έτσι κάθε κίνδυνο επικαλύψεων και διπλοαναθέσεων. Η συμβασιοποίηση του είναι αμέσου προτεραιότητας.
ΙΙΙ. Μητροπολιτικός Φορέας Ανάπλασης και Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Αττικής
Ο Μητροπολιτικός Φορέας Ανάπλασης & Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Αττικής συστάθηκε με το Ν. 4002/2011 και δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση του Οργανισμού Ανάπτυξης & Διαχείρισης Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης», του Οργανισμού Ανάπτυξης & Διαχείρισης Ελαιώνα Αττικής και του Φορέα Ανάπλασης του ποταμού Κηφισού Αττικής και των παραχειμάρρων του. Η εν λόγω συγχώνευση έγινε βεβιασμένα χωρίς την πρόβλεψη ενός μεταβατικού διαστήματος και χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η συναίνεση στην ανάληψη ευθυνών από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, στην οποία αποδόθηκε η προσωρινή Προεδρία του νέου φορέα. .
Οι επιπτώσεις αυτής της πράξης ήταν τραγικές για τη διαχείριση του Πάρκου Τρίτση, ο οποίος μόλις είχε αρχίσει να ανακάμπτει από μια μακρά περίοδο
Τα μεγάλα διαχειριστικά προβλήματα και το καθεστώς ελλιπούς φροντίδας του Πάρκου, δημιουργούν αντιπαλότητες με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία καταθέτει το αίτημα να αναλάβει η ίδια το Πάρκο, αλλά με εξασφάλιση κρατικής χρηματοδότησης. Είναι γεγονός ότι απαιτείται μια σταθερή δημόσια χρηματοδότηση μέρους των λειτουργικών εξόδων (είτε σε χρήμα πχ 250.000/ετησιως είτε με την διάθεση προσωπικού) , κάτι που θα πρέπει να εξεταστεί αν μπορεί να το διαθέσει το ΥΠΕΚΑ. Για την ώρα η περιφέρεια έχει
Από την πρώτη στιγμή που αναλάβαμε έγινε μεγάλη προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα σημαντικά προβλήματα που έχουν προκύψει στη λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Αττικής και του Πάρκου περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης».
Επανεξέταση θεσμικού πλαισίου, και εφαρμογή του Ν. 3852/2010 Αρ. 210.
ΙV. Σχεδιασμός αστικού και περιαστικού πρασίνου
Με αφορμή την έγκριση αξιόλογων κονδυλίων για έργα «βιοκλιματικής ανάπλασης» ορισμένων ελεύθερων χώρων σε Δήμους, εκτιμήθηκε ότι είναι αναγκαία η ένταξη τέτοιων προγραμμάτων σε ένα γενικότερο σχεδιασμό, και άρα τέθηκε ως προϋπόθεση της χρηματοδότησης, η εκπόνηση και έγκριση ενός «στρατηγικού σχεδίου πρασίνου» για την θέσπιση του οποίου έχει κατατεθεί μια πρώτη επεξεργασία και νομοθετική ρύθμιση. Με αυτή καταγράφονται οι προδιαγραφές και ο ρόλος των σχεδίων αυτών και ενισχύεται το οπλοστάσιο εργαλείων θεσμικής ρύθμισης του δημόσιου χώρου, ώστε να μπορούν να αναλάβουν οι Δήμοι σχετικές πρωτοβουλίες.
4. ΘΕΜΑΤΑ ΧΩΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ
Αρμόδια Υπηρεσία: Γενική Γραμματεία ΧΑΠ (Γεν Δ/νση Πολεοδομίας και Δ/νση Χωροταξίας) σε συνεργασία με την Γ Γραμματεία ΥΠΕΚΑ και ιδιαίτερα την Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού (Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος), .
1.Χωροταξική Πολεοδομική Μεταρρύθμιση (ΧΩΠΟΜΕ): είναι δυνατή μια συντονισμένη στρατηγική Αποκέντρωσης Αρμοδιοτήτων?
Η σύσταση ομάδας εργασίας για την αναμόρφωση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού, ήταν από τα πρώτα
5.1. Κρίσιμα Ζητήματα
Η διασύνδεση περιβαλλοντικού και χωρικού σχεδιασμού με σκοπό την ανάδειξη της δυνατότητας σύγκλισης των στόχων περιβαλλοντικής και χωρικής πολιτικής αποτέλεσε κεντρικό άξονα της προωθούμενης στρατηγικής αυτής της περιόδου (συμβάλλοντας έτσι, μεταξύ άλλων, στην προσπάθεια αναίρεσης / ανατροπής της φαινομενικά κυρίαρχης πεποίθησης ότι το περιβάλλον και η χωρική ανάπτυξη συνιστούν δύο ανταγωνιστικές έννοιες). Στρατηγική που επικεντρώθηκε αφενός, στην ανάδειξη της χωρικής διάστασης των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων στο πλαίσιο της ασκούμενης πολιτικής για την προστασία και διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών και αφετέρου, στην αποτελεσματικότερη ενσωμάτωση του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση χωρικών πολιτικών κυρίως μέσα από την εμπλοκή του Γραφείου Γ.Γ. στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και, ιδιαίτερα, έγκρισης των ΣΜΠΕ.
Η ένταξη της χωρικής θεώρησης ως βασικό προαπαιτούμενο για την ορθολογική και αποτελεσματική διατήρηση, προστασία και διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών αποτέλεσε κεντρική επιδίωξη της προωθούμενης στρατηγικής και βασική συνιστώσα της επιχειρούμενης αναθεώρησης του υφιστάμενου συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των Περιοχών Προστασίας, όπως αυτή διατυπώθηκε στην Ενότητα 4.
Αντίστοιχα, στον τομέα της χωρικής πολιτικής οι παρεμβάσεις μας επικεντρώθηκαν σε τρεις βασικούς άξονες:
α) στην ενσωμάτωση και εδραίωση εννοιών και θεωρήσεων που συμβάλλουν στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων και χωρικών πολιτικών με στόχο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του φυσικού πλούτου της χώρας, όπως, π.χ. προώθηση συγκέντρωσης δραστηριοτήτων / δόμησης στον χώρο με στόχο την αποτροπή της αστικής διάχυσης και την προστασία περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών, εφαρμογή των εννοιών της φέρουσας ικανότητας και των πράσινων υποδομών, κλπ.
β) στην προσέγγιση και επίλυση πιθανών συγκρούσεων στη χωροθέτηση έργων και έγκριση ad hoc σχεδίων χρήσεων γης κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης μέσα από τον έλεγχο της συμβατότητας των προτεινόμενων έργων / σχεδίων με τις ισχύουσες κατευθύνσεις χωροταξικού σχεδιασμού και πολεοδομικές ρυθμίσεις με απώτερο στόχο τη διευκόλυνση της υλοποίησης τους και την ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου,
γ) στην προώθηση της αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων στον τομέα του χωροταξικού-πολεοδομικού σχεδιασμού
5.2. Ενέργειες
•Οργάνωση συνάντησης εργασίας σε συνεργασία με Γ. Γ. Χωροταξίας και Αστικού Σχεδιασμού και τη Δ/νση Χωροταξίας με τους μελετητές που εμπλέκονται στην αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων ΧΣΑΑ και με στόχο την προσέγγιση ζητημάτων που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος κατά την εκπόνηση των Περιφερειακών σχεδίων
•Υποβολή τροποποιήσεων στο πλαίσιο αναθεώρησης του Ειδικού Πλαισίου ΧΣΑΑ για τον Τουρισμό, σε σχέση με τις προτεινόμενες από το σχέδιο νόμου κατευθύνσεις για την τουριστική ανάπτυξη στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000
•Συμμετοχή στην ομάδα εργασίας που συστάθηκε από τον Αν. Υπουργό ΠΕΚΑ με αντικείμενο τη μεταρρύθμιση του συστήματος Χωροταξικού – Πολεοδομικού Σχεδιασμού
•Επεξεργασία σχολίων που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο της διαβούλευσης με επιλεγμένους φορείς για τη μεταρρύθμιση του συστήματος Χωροταξικού – Πολεοδομικού Σχεδιασμού
•Έγκριση ΣΠΜΕ των Γ.Π. Σ. έγινε με τις αρχές και τις κατευθύνσεις του χωρικού σχεδιασμού και των επι μέρους πολιτικών στην ενέργεια τις παραγωγικές δραστηριότητες το περιβάλλον την κοινωνική συνοχή.
•Στην έγκριση ΣΜΠΕ των προγραμμάτων διαχείρισης υδατικών διαμερισμάτων έγινε επίσης ο έλεγχος για την συμφωνία των υπερκείμενων επιπέδων Χωρικού σχεδιασμού και των προτεινόμενων προγραμμάτων , όπως και με την αρχή της αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος.
•Στην έγκριση ΣΜΠΕ των μελετών ΕΣΧΑΔΑ έγινε όχι μόνο έλεγχος για την χωρική πρόταση οργάνωσης και την συμφωνία αυτής με όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και τις αρχές περιβαλλοντικής προστασίας, αλλά επιχειρήθηκε και η σύνταξη κατευθύνσεων σχεδιασμού για το επόμενο στάδιο της πολεοδομικής μελέτης του ΕΣΧΑΔΑ σύμφωνα με το Ζ κεφάλαιο στην περιγραφή των ειδικών όρων αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ΣΜΠΕ.
Σε εκκρεμότητα
Υποβολή κατευθύνσεων προς τη Δ/νση Χωροταξίας για την αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων σε σχέση με πολιτική περιβαλλοντικής προστασίας.
5. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΘΟΡΥΒΟΥ & ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ
Αρμόδια Υπηρεσία: Διεύθυνση Ελέγχου Ατμόσφαιρας & Θορύβου (ΕΑΡΘ)
Αναγκαία συνεργασία με πολλές θεματικές Γραμματείες άλλων Υπουργείων, αλλά και με Δ/νσεις Χωρικού/Πολεοδομικού Σχεδιασμού εντός του ΥΠΕΚΑ και σε Αποκεντρωμένο επίπεδο.
Το κρίσιμο ζήτημα: ολοκληρωμένη θεώρηση Αστικού Περιβάλλοντος και Πολεοδομικού Σχεδιασμού.
Η πολιτική αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου, ιστορικά υπηρετείται από τη Δ/νση ΕΑΡΘ του ΥΠΕΚΑ, παλιότερα ΠΕΡΠΑ (Πρόγραμμα Ελέγχου Ρύπανσης Περιφέρειας Αττικής), με συνέπεια και ποιότητα ως προς το τεχνικό σκέλος: μετρήσεις, τήρηση βάσης δεδομένων, έλεγχοι καυστήρων και ποιότητας καυσίμων, προδιαγραφές καυστήρων και καυσίμων σε συνεργασία με άλλα υπουργεία και φορείς, κυκλοφοριακός δακτύλιος κλπ. Ωστόσο η παραγωγή ολοκληρωμένων πολιτικών αντιμετώπισης των θεμάτων, λόγω της συναρμοδιότητας απαιτεί αυξημένη συντονιστική εξουσία από το ΥΠΕΚΑ που δεν έχει ασκηθεί διαχρονικά. Η αδυναμία αυτή έγινε εμφανής στην αντιμετώπιση της κρίσης της αιθαλομίχλης, για την οποία τέθηκε σε εφαρμογή ένας συντονιστικός μηχανισμός για την έγκυρη διεπιστημονική ανάγνωση του φαινομένου, και για την εκπόνηση ενός στρατηγικού σχεδίου δράσης (βλέπε παράρτημα).
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε άλλες πόλεις της ΕΕ δεν υπάρχουν τόσο έντονα προβλήματα, επειδή πολλές από τις ανωτέρω αρμοδιότητες ανήκουν στην Αυτοδιοίκηση ή σε μητροπολιτικά σχήματα διακυβέρνησης, άρα υπάρχει διασφαλισμένος συντονισμός και μεγαλύτερη σύνδεση με τον χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό.
Με τον Καλλικράτη μεταφέρθηκαν ορισμένες αρμοδιότητες μετρήσεων και ελέγχων στην Περιφέρεια, γεγονός που απαιτεί την αναβάθμιση και αναμόρφωση του ρόλου του ΥΠΕΚΑ σε επιτελικό επίπεδο, με εποπτεία του όλου συστήματος. Αυτό όμως συνδέεται με την ανάπτυξη επιτελικού ρόλου στο ΥΠΕΚΑ και σε θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού, κυρίως της σύνδεσής του με τον κυκλοφοριακό σχεδιασμό, θέματα στα οποία υπάρχει εμπειρία κυρίως στους Οργανισμούς Ρυθμιστικών Σχεδίων, στους οποίους έχει αναπτυχθεί μια παράδοση λόγω της υποχρέωσης ενιαίας χωρικής προσέγγισης –στόχος στον οποίο εξ άλλου αποσκοπούσε και η ίδρυση των Οργανισμών αυτών .
Η επικείμενη κατάργηση των Οργανισμών Ρ.Σ. και η αναμόρφωση του Οργανογράμματος του ΥΠΕΚΑ με πλήρη καταγραφή των περιγραμμάτων θέσεων και των αρμοδιοτήτων, μπορεί να αξιοποιηθεί ως ευκαιρία για την καθιέρωση δομών που διευκολύνουν την ολοκληρωμένη και συνεκτική θεώρηση, είτε με την ίδρυση αυτόνομης Δ/νσης «Σχεδιασμού Μητροπολιτικών Περιοχών», όπως έχει προταθεί, είτε με πρόβλεψη ειδικών συντονιστικών δομών και διαδικασιών. Η αναγκαία κατάργηση της Γενικής Γραμματείας «Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος» θα επιτρέψει την μεγαλύτερη συνοχή στις αρμοδιότητες, κάτι αναγκαίο για την ουσιαστική ανταπόκρισή μας στις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις για την πολιτική ατμοσφαιρικής ποιότητας και θορύβου που συνδέονται άρρηκτα με την βιώσιμη κινητικότητα, τον σχεδιασμό των χρήσεων γης και εν γένει το μοντέλο αστικής ανάπτυξης (πχ αρχή της συμπαγούς πόλης που έχει ενσωματωθεί στο Εθνικό Χωροταξικό από το 2008). Ανάλογη διασύνδεση απαιτείται ακόμα περισσότερο για την ανάπτυξη πολιτικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Εν ολίγοις απαιτείται και εδώ ολοκλήρωση της μετάβασης από την επιστημονική παρακολούθηση των ζητημάτων στην ανάπτυξη δομών ολοκληρωμένης διακυβέρνησης, η οποία σαφώς περιλαμβάνει την προώθηση νέων τεχνολογιών και καινοτομίας.
Αναλυτικότερη αναφορά στις δράσεις που αναλήφθηκαν και στις τρέχουσες εκκρεμότητες αυτού του κεφαλαίου, γίνεται στο παράτημα ανά θεματική πολιτική:
Ι. Αντιμετώπιση Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης
ΙΙ. «Πράσινος δακτύλιος»
ΙΙΙ. Αποτύπωση περιβαλλοντικού θορύβου
6. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Αρμόδια Υπηρεσία: Διεύθυνση Ελέγχου Ατμόσφαιρας & Θορύβου (ΔΕΑΡΘ)-Γραφείο Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΓΕΔΕ).
Αναγκαίος συντονισμός με Γ.Γ Ενέργειας, ΓΓ ΧΑΠ και ΕΓΕΠΕ
Το πολιτικό στοίχημα: ολοκλήρωση του ΥΠΕΚΑ σαν Υπουργείο Περιβάλλοντος (Χωροταξίας) Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.
Η πολιτική για την κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και πιο συζητημένα θέματα παγκόσμιας διακυβέρνησης. Τόσο η συνθήκη του Κυότο όσο και οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές εξελίξεις μας ενδιαφέρουν σαν χώρα, στο βαθμό που μας ωθούν σε μια νέα ενεργειακή πολιτική, με περιορισμό των ορυκτών καυσίμων, ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και εφαρμογή προγραμμάτων εξοικονόμησης.
Παρότι η Ελλάδα παίζει μικρό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις και το ΥΠΕΚΑ ενίοτε δεν παρίσταται στα διεθνή φόρα (πρόσφατη απουσία στη Ντόχα), σε ευρωπαϊκό επίπεδο είμαστε υποχρεωμένοι να παρακολουθούμε το ζήτημα και να συμβάλουμε στην διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής, σταθμίζοντας ταυτοχρόνως την εθνική ενεργειακή πολιτική, καθώς και τις δυνατότητες της Χώρας στον τομέα των υδρογονανθράκων.
Η κλιματική αλλαγή συνδέεται και με την εξοικονόμηση ενέργειας –μεγάλη πηγή ενέργειας όπως εύστοχα έχει ειπωθεί- που αφορά τόσο το μοντέλο αστικής ανάπτυξης και τις μετακινήσεις, όσο και το κτιριακό απόθεμα, στην ενεργειακή αναβάθμιση του οποίου συντείνει και η σχετική οδηγία, η εφαρμογή της οποίας (κανονισμός ΚΕΝΑΚ) είναι θέμα που μοιράζεται ως αρμοδιότητα μεταξύ της Γεν. Γραμματείας Χωροταξίας και της Ειδ. Γραμματείας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Από τις δημοπρατήσεις «δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου», αρμοδιότητα της Γεν. Γραμματείας ΥΠΕΚΑ, η Χώρα έχει σημαντικά έσοδα, όπως φαίνεται στο παράρτημα, τα οποία τροφοδοτούν τον ΛΑΓΗΕ προς ενίσχυση της πολιτικής ΑΠΕ, ενώ το αρχικά προβλεπόμενο ποσοστό 5% εξ αυτών που προοριζόταν για το Πράσινο Ταμείο, δυστυχώς καταργήθηκε με νεότερο νόμο (Ν.4062, μεταβατικά μέχρι το 2015), με αποτέλεσμα –σε συνδυασμό με τον άλλο δημοσιονομικό περιορισμό που επεβλήθη στο Πράσινο Ταμείο ως προς την αξιοποίηση των πόρων του- να περιορίζονται δραστικά οι δυνατότητες της Χώρας να αναπτύξει πολύπλευρες περιβαλλοντικές πολιτικές με αξιοποίηση των εσόδων από την διεθνή αυτή πρακτική των εκπλειστηριασμών.
Η σταδιακή διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής για την κλιματική αλλαγή, με την οποία το Υπουργείο θα πετύχει την ολοκλήρωσή του σαν «ΥΠΕΚΑ» είναι αναγκαιότητα. Δεδομένου ότι για την επόμενη προγραμματική περίοδο έχει τεθεί σαν «αιρεσιμότητα» (προκειμένου να γίνει δυνατή η χρηματοδότηση νέων έργων με διασφάλιση ότι έχουν συνεκτιμηθεί οι επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής, στα πλαίσια της πολιτικής αντιμετώπισης κινδύνων από φυσικές καταστροφές), η ύπαρξη μια τέτοιας εθνικής στρατηγικής, θα πρέπει να προχωρήσει το συντομότερο η προβλεπόμενη στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο εκπόνηση σχεδίου δράσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Το σχέδιο περιλαμβάνει συνολικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση και μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους επιμέρους τομείς της οικονομίας (γεωργία, τουρισμό, υποδομές, ενεργειακό ισοζύγιο, κλπ.). και θα ήταν ενδιαφέρον να συμπληρωθεί περαιτέρω. Σε άλλες χώρες ανάλογες στρατηγικές περιλαμβάνουν μέχρι και την υπόδειξη προσαρμογής της καθημερινής ζωής στις απαιτήσεις μετριασμού των επιπτώσεων.
Στο παράρτημα δίνονται αναλυτικά στοιχεία για τις δημοπρατήσεις και την εφαρμογή άλλων μηχανισμών του πρωτοκόλλου του Κυότο.
7. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ
Αρμόδια Υπηρεσία: Τμήμα ΔΔ&ΕΟΚ, σε συνεργασία με κατά περίπτωση θεματικές υπηρεσίες Περιβάλλοντος
Όποτε ζητήθηκε από τον Υπουργό ή την αρμόδια Υπηρεσία, η Γεν Γραμματεία ΥΠΕΚΑ συνέβαλε στην παρακολούθηση των διεθνών δραστηριοτήτων και την εκπλήρωση των σχετικών υποχρεώσεων. Βασικό έργο στο πεδίο είναι η ενσωμάτωση ευρωπαϊκών οδηγιών, η επικύρωση διεθνών συμφωνιών, η προετοιμασία του Υπουργείου για την Ελληνική Προεδρία και η εκπροσώπηση του σε ορισμένες διεθνείς συναντήσεις. (πχ παρουσία σε δύο Συμβούλια Υπουργών Περιβάλλοντος επί κυπριακής προεδρίας). Αναλυτική αναφορά στο παράρτημα.
8. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ –ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ
Αρμόδιες Υπηρεσίες: Δ/νση ΕΑΡΘ, Τμήμα ΔΔ και ΕΟΚ
Οι περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις είναι ένα αντικείμενο της Γ Γραμματείας ΥΠΕΚΑ που ασκείται κυρίως λόγω ευρωπαϊκής υποχρέωσης, ενώ πρόκειται για ένα πεδίο που επιδέχεται μεγάλης ανάπτυξης και μπορεί να φέρει έσοδα στο Υπουργείο και αύξηση του κύρους της Χώρας. Ήδη αποδίδεται το σήμα Ecolabel σε ξενοδοχεία της γειτονικής Τουρκίας.
Η επέκταση της δραστηριότητας αυτής προτείνεται να συνδυαστεί με την παρακολούθηση –ενθάρρυνση της περιβαλλοντικής καινοτομίας, αλλά και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, στα πλαίσια της πρόβλεψης για σύσταση ειδικού τμήματος με αυτό το αντικείμενο στο νέο οργανόγραμμα.
Αντίθετα οι πράσινες συμβάσεις του ελληνικού δημοσίου, αντικείμενο που αποδόθηκε στο ΥΠΕΚΑ με νόμο του 2010,προτάθηκε να αποδοθεί στην Γ Γραμ. Εμπορίου για λόγους διοικητικής οικονομίας, στο βαθμό που εκεί αναπτύσσεται πλέον ένα κεντρικό ηλεκτρονικό μητρώο δημόσιων συμβάσεων, που μπορεί να συμπεριλάβει και τις λεγόμενες πράσινες. .
Αναλυτικότερη αναφορά στο Κοινοτικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου EMAS (Eco-Management & Audit Scheme), στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Σήμα Ecolabel, και στις πράσινες συμβάσεις στο παράρτημα
9. ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ 2014-2020- ΤΟΜΕΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Αρμόδιες Υπηρεσίες: ΕΥΣΠΕΔ και ΕΥ ΕΠΠΕΡΑΑ
Ένα από τα πιο σημαντικά έργα της περιόδου ήταν η έναρξη του σχεδιασμού κατάρτισης του αναπτυξιακού προγραμματισμού της περιόδου 2014-20, θέμα σημαντικό γιατί εισήγαγε τις υπηρεσίες στην φιλοσοφία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και του λεγόμενου «Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης» ΣΕΣ, όπως θα ονομάζεται το νέο ΕΣΠΑ. Για την προετοιμασία του θέματος το ΥΠΕΚΑ, μέσω της ΕΥΣΠΕΔ οργάνωσε θεματικές ομάδες εργασίας με ευρεία υπηρεσιακή συμμετοχή και συνέδριο, όπως αναλυτικότερα περιγράφεται στο παράρτημα. Η προετοιμασία θα συνεχιστεί με την 3η σχετική εγκύκλιο, με ενδεχόμενη υποστήριξη από τεχνικό σύμβουλο μέσω του ΕΠΠΕΡΑΑ. .
Το κρίσιμο ζήτημα είναι να υπάρξει επιχειρησιακό σκέλος για το Περιβάλλον στην νέα περίοδο 14-20, κάτι που δεν είναι εξασφαλισμένο και θα απαιτήσει πίεση από πλευράς ΥΠΕΚΑ, σε κυβερνητικό επίπεδο
10. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ – ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ – ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
Αρμόδιες Υπηρεσίες: Δ/νση Διοικητικού, Δ/νση Οργάνωσης, Δ/νση Εκπαίδευσης
Το μεγάλο στοίχημα: να γίνει το νέο οργανόγραμμα του ΥΠΕΚΑ κινητήριος μοχλός για να βρει τον χαμένο δυναμισμό του.
Η Γενική Γραμματεία ΥΠΕΚΑ ανέλαβε θέματα διοικητικής μεταρρύθμισης στα μέσα Απριλίου 2013, δεδομένου ότι μέχρι τότε ο Υπουργός είχε αναθέσει το θέμα σε εξωτερικό συνεργάτη (τον πρώην Γ Γραμ) ο οποίος είχε αναλάβει και τη σχετική συνεργασία με το ΥΔιΜΗΔ. Βάσει αυτών των εισηγήσεων έχει ληφθεί στις 20.12.12 η απόφαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Διοικητικής Μεταρρύθμισης (ΚΣΜ), η οποία προβλέπει τις εξής μεταρρυθμιστικές δράσεις:
•Νέο Οργανόγραμμα με περιορισμό των διοικητικών δομών κατά 50% που βασίζεται στην «έκθεση αξιολόγησης των δομών», που ετοιμάστηκε με τη συνεργασία Γάλλων εμπειρογνωμόνων.
•Περιορισμό του προσωπικού σε ένα μέγιστο 975 άτομα, αριθμός που δεν τεκμηριώνεται επαρκώς από τα δημοσιοποιημένα στοιχεία ή εισηγήσεις, παρότι θεωρητικά βασίζεται στην ίδια έκθεση.
•Σχέση θεματικών / υποστηρικτικών δομών 70-30%, και αντίστοιχου προσωπικού
•Συγκέντρωση των υπηρεσιών σε ενιαίο κτίριο (προεργασία για το κτίριο Μινιον που δεν τελεσφόρησε)
•……
Στη συνέχεια του ΚΣΜ, συστήθηκε με ΥΑ ομάδα «νομοπαρασκευαστική» του οργανογράμματος με νομικούς, χωρίς την συμμετοχή στελεχών από θεματικές Δ/νσεις, παρότι το οργανόγραμμα δεν ήταν επαρκώς επεξεργασμένο για να είναι σε στάδιο νομοτεχνικής επεξεργασίας.
Με πρωτοβουλία της Γεν Γραμμ. έγιναν μια σειρά από συνεργασίες με τους Γεν και Ειδικούς Γραμματείς και με τους υπηρεσιακούς παράγοντες της ιεραρχίας, όταν δόθηκε στη δημοσιότητα το ανωτέρω σχέδιο (Απρίλιος 13). Βάσει αυτών η Γραμματεία επεξεργάστηκε μια βελτιωτική πρόταση στο οργανόγραμμα της νομοτεχνικής επιτροπής –πάντα μέσα στο πνεύμα του ΚΣΜ, η οποία εστάλη στον Υπουργό, με αιτιολογική επιστολή /ενημερωτικό σημείωμα (δες παράρτημα).
Η βασική θέση που διατυπώνεται είναι ότι πρέπει να μείνουμε στα πλαίσια της απόφασης του ΚΣΜ ως προς τον αριθμό των διοικητικών δομών (με μικρές διαφορές) αλλά να προσδιοριστεί ο αριθμός των θέσεων εργασίας μόνο μετά την επεξεργασία των αρμοδιοτήτων και των «περιγραμμάτων θέσεων», βασικό βήμα της αναδιοργάνωσης αφού καταγράφει τις πραγματικές εργασίες που οφείλει να καλύπτει το ΥΠΕΚΑ.. Η θέση αυτή έχει διατυπωθεί σε συναντήσεις στο ΥΔΜΗΔ και στην Γραμματεία συντονισμού της Κυβέρνησης, και πιστεύω ότι μπορεί να γίνει δεκτή, στο βαθμό που συνδέεται με την ουσιαστική ανταπόκριση της Χώρας στις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις, με την αποφυγή παραπομπών στο ΔΕΚ για πλημμελή εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου και επιβολή προστίμων
Επιμόρφωση σε μια περίοδο κινητικότητας
Έχει υπογραφεί Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ της Γενικής Γραμματείας ΥΠΕΚΑ και του ΕΚΔΔΑ με σκοπό το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου και συνεκτικού πλαισίου εκπαίδευσης/επιμόρφωσης των στελεχών του ΥΠΕΚΑ, προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μεταρρυθμίσεων στο δημόσιο τομέα. Περιλαμβάνει και τους τομείς που το ΥΠΕΚΑ πρέπει να «εκπαιδεύσει» στελέχη στις Περιφέρειες
Αμεσες ανάγκες σε Προσωπικό
Όπως έχει αναλυθεί στο κεφ 1. οι τραγικές ελλείψεις προσωπικού σε όλο το Υπουργείο καθώς και ο γηρασμένος πληθυσμός , κάνουν επιτακτική την ανάγκη στελέχωσης με νέα πρόσωπα ώστε να διασωθεί και μεταδοθεί εγκαίρως η συσσωρευμένη εμπειρία /γνώση των στελεχών του, παράλληλα με την ανάπτυξη άλλων δομών διάδοσης της «θεσμικής μνήμης» όπως η επιμόρφωση.
Η μέθοδος που εφαρμόζεται στην ΕΥΠΕ για κατ΄ εξαίρεση προσλήψεις λόγω καθεστώτος «start up» , μπορεί να εφαρμοστεί και για τη στελέχωση των δύο νέων τμημάτων περί την κλιματική αλλαγή, και κάτι ανάλογο έχει υποδειχθεί και στις συναντήσεις μας με την Τρόικα.
Λόγω της καθυστέρησης ενεργοποίησης του προγράμματος κινητικότητας έχει ετοιμαστεί προκήρυξη για μετατάξεις σε εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό του οποίου υπάρχει άμμεση ανάγκη,
11. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Αρμόδια Υπηρεσία: Διεύθυνση Οργάνωσης/Τμήμα Πληροφορικής, Θεματικές Υπηρεσίες, Γραφείο Γενικής Γραμματέως ΥΠΕΚΑ
Πλην της σημαντικής δράσης για το Περιβαλλοντικό Ηλεκτρονικό Μητρώο, που αναφέρθηκε στο κεφ 1., τα άλλα μέτρα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που τρέχουν στο ΥΠΕΚΑ καταγράφονται αναλυτικά στο παράρτημα.
12. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
Αρμόδια Υπηρεσία: Γενική Δ/νση Οικονομικών Υπηρεσιών
Η περίοδος παρουσιάζει αυξημένες απαιτήσεις στην οικονομική διαχείριση, αρχίζοντας από την συχνή αποστολή στοιχείων στο ΥΠΟΙΟ και το ΓΛΚ, μέχρι την περιοριστική δημοσιονομική διαχείριση και τους διαχειριστικούς ελέγχους στους εποπτευόμενους φορείς.
Στο παράρτημα δίνονται αναλυτικά στοιχεία για τον τακτικό προϋπολογισμό, το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, τις ληξιπρόθεσμες οφειλές, τους διαχειριστικούς ελέγχους και κάποια σημαντική ρύθμιση για το Πράσινο Ταμείο.
