της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη*
Με την παύση της ΕΡΤ, έγινε φανερό και στους πιο τυφλούς ότι έχουμε μπει, καιρό τώρα, στην φάση συσκότισης που διευκολύνει τη διάλυση. Σε τέτοιες φάσεις, τίποτα θετικό δεν μπορεί να γίνει χωρίς διαφώτιση η χώρα αποδιαρθρώνεται. Ο κρατικός μηχανισμός που διασφαλίζει την λειτουργία νευραλγικών δημόσιων υπηρεσιών (Παιδεία, Περίθαλψη, Ενημέρωση) ιδιωτικοποιείται ή καταρρέει, η παρουσία της Πολιτείας αποδυναμώνεται.
Αποτέλεσμα είναι η υπονόμευση του κοινωνικού ιστού, ώστε να μην αργεί η στιγμή που το αξίωμα της ζούγκλας, «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», σβήσει από την μνήμη μας εμβληματικές φράσεις από ιστορήσεις και ιστορήματα που κρατούν ακόμη ζωντανή την ελληνική κοινωνία. Μοιραία τότε θα είναι και η παλινδρόμηση σε κάθε λογής τοπικισμούς, που ενώ κλείνουν τους ορίζοντες, θα θεωρηθούν (ως να μην τέλειωσε η τουρκοκρατία) σανίδα σωτηρίας για τον λαό.
Οι ιθύνοντες αδιαφορούν για την αποδυνάμωση του κοινωνικού δεσμού, συμπεριλαμβανομένου κι αυτού των κοινοτήτων του απόδημου ελληνισμού, στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, οι οποίες -ποιος θα το έλεγε;- καλούνται να δεξιωθούν το νέο κύμα μεταναστών από το αναξιοποίητο επιστημονικό και εργατικό δυναμικό της χώρας. Η κυβέρνηση αντί να σώσει τους θεσμούς που διασφαλίζουν τον κοινωνικό δεσμό των πολιτών εντός και εκτός Ελλάδος καταργεί δημόσιους οργανισμούς που τους ενσαρκώνουν.
Έτσι, παρά την παραβίαση κάθε νομιμότητας με την οποία καταργήθηκε η ΕΡΤ, όλα δείχνουν ότι δεν κατανοήθηκε τι σημαίνει δημόσια ενημέρωση και τι η παύση της. Διαφορετικά, θα είχαν έντονα αντιδράσει, εκτός από την ελληνική κοινωνία, και οι κοινωνίες των χωρών της ΕΕ. Γιατί μέσα στο δίκτυο διασυνδέσεων των χωρών της ΕΕ, όσο κι αν δεν είναι ακόμη σαφές, το πλήγμα αφορά όλες τις χώρες-μέλη της.
Αντί του αναμενόμενου αντίκτυπου, η ησυχία που επικράτησε αναδεικνύει ακόμη πιο έντονα το σκοτάδι και τη σιωπή όπου βύθισε την χώρα μας, η κατάργηση, εν μια νυκτί, της δημόσιας εκφοράς του λόγου, οικουμενική κατάκτηση που αναγνωρίζουν και προστατεύουν τα Συντάγματα των χωρών.
Καμιά χώρα στον κόσμο, ακόμη και στη χειρότερη οικονομική κρίση, δεν τόλμησε να καταργήσει την δημόσια κοινοποίηση πληροφοριών, γνώσεων, νοημάτων, τον δημόσιο διάλογο για τα δρώμενα ή πεπραγμένα και για τις απόψεις γύρω από αυτά, το δημόσιο φαίνεσθαι των έργων και των πράξεων που την ωφελούν ή την βλάπτουν.
Δεν υπάρχει χειρότερο πλήγμα για τη δημοκρατία, γιατί Λόγος δεν είναι τα λόγια της διαφήμισης ή της συγκάλυψης (λέξεις παραπειστικές, μεροληπτικές ή κενές), αλλά η έκφραση διεργασιών σκέψης και γλώσσας που κατορθώνουν και συντονίζονται με τα ίδια τα πράγματα ώστε να τα κατανοούμε, και να τα κρίνουμε πράγμα που είναι αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς την ελευθερία με την οποία ο λόγος εναντιώνεται σε κάθε λογής παραποίηση.
***
Τη δημόσια εκφορά του ελεύθερου λόγου, οι διαφωτιστές του τέλους του 18ου αιώνα την συνέδεσαν με τον διαφωτισμό, ως αναγκαίο αντίδοτο στη συσκότιση, στην αμάθεια, στην προκατάληψη, στην ευτέλεια των εκβαρβαρισμένων ηθών, την απανθρωπία, εντέλει.
Φιλόσοφοι όπως ο Καντ ταύτισαν τον διαφωτισμό με τη διανοητική και πνευματική ωρίμανση των λαών της Ευρώπης, που ήταν αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς την δημόσια άσκηση του ελεύθερου λόγου από δημόσιους λειτουργούς, διανοούμενους, συγγραφείς, μουσικούς, εικαστικούς, ποιητές, φιλοσόφους, κριτικούς, σχολιαστές ή αναλυτές των δρώμενων εντός και εκτός κάθε χώρας, αλλά και επαγγελματίες ή πολίτες ανεξαρτήτως ιδιότητας, που δικαιούνται να καταθέσουν την κρίση τους για το κοινό συμφέρον, αρκεί να μπορούν να αίρονται πάνω από το ίδιον συμφέρον, διευρύνοντας τις οπτικές τους γωνίες ώστε να κοινοποιούν, κατά το δυνατόν αντικειμενικά και αμερόληπτα, έργα, απόψεις, εκτιμήσεις, και αξιολογήσεις για το τι πρέπει να κάνουν ως άτομα και ως μέλη συνόλων, πώς πρέπει να σκεφτούμε, τι μπορούμε να ελπίσουμε και εντέλει τι και ποιοι είμαστε.
Αυτά τα ερωτήματα ξανάφερε στο προσκήνιο, λίγο πριν και στην διάρκεια της γαλλικής επανάστασης, ο Καντ, συμβάλλοντας με τον προβληματισμό του στην διασφάλιση του δικαιώματος των πολιτών να δημοσιοποιούν πράξεις και έργα που αξίζουν να μείνουν στη μνήμη, μεταδίδοντας το νόημά τους, και θέτοντας κρίσεις και απόψεις γύρω από αυτά ως αντικείμενο ευρύτερου διαλόγου μεταξύ πολιτών ή κρατών.
Όλα αυτά ξεπερνούν την μέριμνα της ιδιωτικοποιημένης κρατικής ραδιο-τηλεόρασης. Με μοναδική βλέψη το κέρδος που διαχέει την ευτέλεια και την συσκότιση, τα ιδιωτικά ή ιδιωτικο-κρατικοποιημένα ΜΜΕ, ακόμη κι αν γνώριζαν τι είναι δημόσια εκφορά του ελεύθερου λόγου, θα έσπευδαν να την καταστήσουν εμπορεύσιμη ή χειραγωγήσιμη κι επομένως μη δημόσια.
Γι’ αυτό και με την παύση της ΕΡΤ, εκτός των άλλων, μια κατ’ εξοχήν δημόσια λειτουργία όπως είναι το αθανατίζειν, η εγγραφή, δηλαδή, έργων και γεγονότων που αξίζει να μείνουν στην ιστορική μνήμη, υποκαθίσταται από τη διαφήμιση αντιηλιακών κλπ. Με ανυπολόγιστες οικονομικές, ηθικές και πολιτικές συνέπειες, όχι μόνον γιατί το αθανατίζειν βοηθά τον εγκεφαλικό και κοινωνικο-πολιτισμικό μηχανισμό να διαμορφώσει τα πολυ-λογισμικά με τα οποία πορευόμαστε, αλλά και γιατί όσα επιχειρήθηκαν στον τομέα της παιδείας με κόπους και θυσίες, προς όφελος, υποτίθεται, της καλής λειτουργίας των νόμων, των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, των παραγωγικών δομών, των ελεγκτικών μηχανισμών, με την κατάργηση του δημόσιου λόγου, αποδεικνύεται πως ήταν άσκοπα κι επομένως, παραδοτέα στη λήθη.
***
Είμαστε, λοιπόν, η μόνη χώρα στον κόσμο που της αφαιρέθηκε η δυνατότητα να δημοσιοποιεί όσα γίνονται και δεν γίνονται, ορθώνοντας αντίλογο στις προπαγανδιστικές ή παρελκυστικές πρακτικές συσκότισής τους, που θα εμποδίζουν μιαν αντικειμενική και αμερόληπτη κατά το δυνατόν διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το μόνο που έμεινε για δημοσιοποίηση είναι οι στατιστικές μετρήσεις της κοινής γνώμης, κύριο μέλημα τελικά όσων ασκούν εξουσία.
Οι δημοσκοπήσεις μετρούν, αλλά δεν απηχούν την κοινή γνώμη που διαμορφώνεται μέσα από δημοσιοποιούμενες κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές διεργασίες, ούτε μπορούν, φυσικά, να αποδώσουν το κοινό αίσθημα που τρέφει τις συνειδήσεις μικρών ή μεγάλων κοινωνικών συνόλων. Το κοινό αίσθημα (αλήθειας, δικαιοσύνης, ελευθερίας κλπ.) που μετατρέπει μια ζούγκλα σε ανθρώπινη κοινωνία αποκρυσταλλώνεται σε ιδέες-αξίες που μεταφέρουν την ιστορική μνήμη των μελών της για να συστήνουν σημεία αναφοράς και γνώμονες για την πλεύση της.
Η δυνατότητα έκφρασης και μετάδοσης του κοινού αισθήματος και των ιδεών-αξιών που το αποκρυσταλλώνουν είναι συνυφασμένη με τον δημόσιο λόγο, χωρίς τον οποίο η κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει ως συναρθρωμένη ολότητα. Η ύβρις του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος, που το οδήγησε στην δομική κρίση που διέρχεται, έγκειται στην βάρβαρη υποκατάσταση του κοινού αισθήματος που συμπυκνώνει τη μνήμη των λαών του πλανήτη με το ακοινώνητο αίσθημα της απληστίας που τρέφει ως άλλο μινώταυρο την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου.
***
Το πολύτιμο αρχείο ιστορικής μνήμης της ΕΡΤ μου θύμισε το Αίσθημα ιλίγγου του W.J.Sebald. Γραμμένο τη 10ετία του ’90, το έργο αφηγείται τρεις ιστορίες, μια στα 1813, ένα χρόνο πριν από τη μάχη του Βατερλώ, μια δεύτερη, το 1913, ένα χρόνο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, και μια τρίτη, το 2013, μια μοιραία για τον συγγραφέα χρονιά, πριν από την ύστατη ώρα του αφανισμού για τη Δύση. Ταυτίζοντας τον αφανισμό της Δύσης με τον αφανισμό της μνήμης της, ο Ζέμπαλντ αποδεικνύεται προφητικός: το 2013, η υπόθεση αφανισμού της μνήμης των λαών της Δύσης, δοκιμάζεται πειραματικά στην Ελλάδα και οφείλουμε με κάθε τρόπο να την διαψεύσουμε.
*Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη διδάσκει Φιλοσοφία στο ΑΠΘ
via http://www.avgi.gr/article/648678/dimosios-logos-kai-ert
