Δημήτρης Σούρδης
Οι έννοιες της «προόδου» και της «ανάπτυξης»*, η υπεράσπισή τους, όπως και η εναντίωση σε αυτές αποτέλεσαν σημαντικό πεδίο μάχης στην σύγχρονη ιστορία.
Οι υπέρμαχοι της «προόδου» είχαν να επιδείξουν την αδιαμφισβήτη επιτυχία τους στην «υλική» βελτίωση της ζωής όλο και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού, οι δε πολέμιοι αυτής, εκπροσωπούμενοι κυρίως από τους «συντηρητικούς», επικαλούνταν κατ’ εξοχήν την ανάγκη διατήρησης της «(θεϊκής ή μη) τάξης και των παλαιών αξιών που θεωρούνταν «πνευματικά» και «ηθικά» ζητήματα, δηλαδή «άυλα» μεγέθη.
Ο Μαρξισμός, αναδεικνύοντας την υλική / κοινωνική διάσταση των προβλημάτων της «αστικής προόδου», κατάφερε να μεταφέρει την διαμάχη σε ένα νέο επίπεδο. Η μαρξιστική κριτική, αφενός δεν είναι εχθρική προς την «πρόοδο» και την «ανάπτυξη» και μέμφεται το αστικό σύστημα ως οπισθοδρομικό, δηλαδή ότι θέτει εμπόδια σε αυτές και αφ’ ετέρου καταδεικνύει ότι ότι τα προβλήματα και οι κρίσεις της αστικής κοινωνίας δεν έχουν πνευματικά, αλλά υλικά αίτια, πρόκειται δηλαδή για προβλήματα της «ύλης». Η μαρξιστική υλιστική προσέγγιση όμως παραμένει ατελής και ασυνεπής. Ενσωματώνοντας την ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης αντίληψη περί διαχωρισμού του ανθρώπου από την φύση, η (μη ανθρώπινη) «ύλη» νοείται μόνο σε σχέση με τον άνθρωπο και με όρους κυριαρχίας επί αυτής.
Σήμερα που σχεδόν σε όλον τον κόσμο επικρατούν υλιστικές θεωρήσεις, η επιτυχία αυτής της αντίληψης μεταφράζεται σε καταστροφικά αποτελέσματα. Οι οικολογικές ισορροπίες σε εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη έχουν ανατραπεί με επακόλουθο την ερημοποίηση αυτών και εκεί που ακόμη λειτουργούν βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Επίσης τα αποθέματα στερεύουν και τα απόβλητα της «προόδου» του βιομηχανικού συστήματος παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών) αυξάνονται πλέον ταχύτερα σε σχέση με τα αποσκοπούμενα προϊόντα.
Μία συνεπής υλιστική προσέγγιση απαιτεί απόρριψη της «υπεροχής» του ανθρώπου, κατανόηση των οικολογικών κύκλων, αναβάθμιση της σημασίας της μη ανθρώπινης φύσης και ένταξη του ανθρώπου στο σύνολο αυτής. Σήμερα, που το κίνημα ενάντια στην ανάπτυξη βρίσκεται σε υποχώρηση εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης, ένας συνεπής υλισμός θα μπορούσε να είναι διαφωτιστικός και στην ερμηνεία της κοινωνικής / οικονομικής κρίσης και είναι σημαντικό να αναδείξουμε την υλιστική (οικολογική) παράμετρο αυτής. Το αν αυτός ο «διευρυμένος υλισμός» θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα συνεπές και πλήρες ερμηνευτικό σχήμα είναι δευτερευούσης σημασίας.
*Οι έννοιες αν και δεν ταυτίζονται, στις περισσότερες των περιπτώσεων η πρόοδος θεωρήθηκε προϋπόθεση της ανάπτυξης.
*Ο Δημήτρης Σούρδης είναι μέλος του Δικτύου Ανανεωτικής Αριστεράς
