του Παντελή Κάλλια*

Το ξέσπασμα της παγκόσμιας Συστημικής Οικονομικής κρίσης το 2008 αποτέλεσε εφαλτήριο λάκτισμα για την ανάδυση νέων σκέψεων και προβληματισμών ανά τον κόσμο. Η πλειοψηφία των θεωρήσεων που αναπτύχθηκαν έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Την προσπάθεια εύρεσης λύσεων ώστε να επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης. Μέσω της ανάπτυξης είναι δεδομένο ότι θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, αύξηση της κατανάλωσης και γενικότερα λειτουργίας του οικονομικού κύκλου. Ορθώς λοιπόν έχουν στραφεί όλες οι δυνάμεις στην επιστροφή στην ανάπτυξη, καθώς μια οικονομία ακόλουθη της τρέχουσας καπιταλιστικής λειτουργίας χωρίς αύξηση του ΑΕΠ μόνο προβλήματα και φτωχοποίηση επιφέρει.

Ωστόσο υπάρχει και ένας επιπλέον προβληματισμός ο οποίος γίνεται όλο και εντονότερος θέτοντας στο επίκεντρο ζητήματα όπως το οικολογικό αποτύπωμα της αναπτυξιακής πορείας της παγκόσμιας οικονομίας. Η ανθρώπινη επινόηση της διαρκούς ανάπτυξης, η αδηφάγα κατανάλωση προϊόντων και κατ επέκταση πλουτοπαραγωγικών πηγών σε έναν πλανήτη με πεπερασμένου πόρους αποτελεί παρανόηση και ένα διαρκές παγκόσμιο απονενοημένο διάβημα.

Το Οικολογικό Αποτύπωμα

Το προαναφερθέν Οικολογικό Αποτύπωμα (Ecological Footprint), εμπνευστής του οποίου είναι ο Mathis Wackernagel, αποτελεί το άθροισμα όλων των φυσικών πόρων που έχουν χρησιμοποιηθεί σε ένα συγκεκριμένο χωροχρόνο. Η συγκεκριμένη έρευνα έδειξε ότι το 1980 οι καταναλωτικές απαιτήσεις των πλουτοπαραγωγικών πόρων υπερέβησαν την ικανότητα της γης να τους ανανεώσει. Ενώ, μέχρι το 2050 θα χρειαστούμε επιπλέον μισό πλανήτη για να ικανοποιήσουμε την προβλεπόμενη από τα mainstream διεθνή φόρα αναπτυξιακή πορεία. Επιπρόσθετα, εάν κάθε άνθρωπος στη γη αποκτήσει τις καταναλωτικές συνήθειες του μέσου δυτικού ανθρώπου τότε χρειαζόμαστε τρεις φορές τη γη σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ώστε να ικανοποιηθούν αυτές οι συνήθειες. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το ότι το 1960 κάναμε χρήση το 70% του πλανήτη ενώ το 1999 το 120%. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι το 2050 θα χρειαζόμαστε το 200%.

Οικοταρτούφοι

Οι Θιασώτες της τρέχουσας αναπτυξιακής πορείας, ως οικοταρτούφοι, βαυκαλίζονται πιστεύοντας με θρησκευτική ευλάβεια στην παντοδυναμία της τεχνοεπιστήμης. Ότι δηλαδή θα επέλθει η λύση είτε μέσω της προόδου της τεχνολογίας είτε μέσω των ανανεώσιμων πηγών ενέργεια. Και εάν η πρώτη εκδοχή αποτελεί μια επίκληση στην επιστημονική φαντασία, η δεύτερη δεν είναι δυνατόν να ακολουθήσει τον τρέχον αδηφάγο καταναλωτισμό, παρά το ότι φαινομενικά δείχνει ως η πιο προσιτή λύση. O James Lovelock, στο Revenge of Gaia, αναφέρει ότι για να ικανοποιηθεί η τρέχουσα ενεργειακή ζήτηση του Λονδίνου απαιτούνται 276.000 ανεμογεννήτριες. Κατά συνέπεια η παρούσα υπερκατανάλωση πόρων δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Επιπρόσθετα, κατά το πλείστον οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χαρακτηρίζονται για τον «δημοκρατισμό» τους με τον οποίο δύσκολα μπορεί να συγχρονιστεί η σύγχρονη βιομηχανία. Οι ανανεώσιμες πηγές διαχέονται με μέτρο σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς οι ανεμογεννήτριες δουλεύουν κατά το 20-25% του χρόνου ενώ η ηλιακή ενέργεια εξαρτάται από την δημοκρατική κίνηση του ήλιου.

Το πρόταγμα της Αποανάπτυξης

Οι ανωτέρω προβληματισμοί κυρίως πηγάζουν από τη θεωρία της Αποανάπτυξης. Ένας όρος, μια θεωρία, που γεννήθηκε για να προκαλέσει και να απελευθερώσει την καθεστηκυία τάξη από τις παραδοσιακές θεωρήσεις οι οποίες ανεξαιρέτως προτάσσουν ως οδηγό τον καταναλωτισμό, τον παραγωγισμό και τη διαρκή ανάπτυξη. Ο φιλελευθερισμός πρεσβεύει ότι η ευημερία θα επέλθει μέσω την ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων της οικονομίας οι οποίες θα αυξήσουν την προσφερόμενη ποσότητα και κατά συνέπεια όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ικανοποιούν τις ανάγκες τους. Στην «αντίπερα όχθη» ο μαρξισμός επίσης στηρίζεται στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με τη διαφορά ότι οι παραγωγικοί συντελεστές θα περιέρχονταν στα χέρια της εργατικής τάξης η οποία θα φρόντιζε για το δίκαιο διαμοιρασμό του πλούτου. Επιπρόσθετα, η Κεϋνσιανή θεώρηση στηρίζεται στην ενεργοποίηση της ζήτησης. Δηλαδή, εντατικοποίηση του παραγωγισμού που θα δημιουργήσει η ενεργοποίηση της ζήτησης μέσω της συνεχούς κατανάλωσης. Οι πυλώνες της σκέψης των ανωτέρω τριών θεωρήσεων είναι ο παραγωγισμός, ο καταναλωτισμός και η εμμονή της ανάπτυξης χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες της διαρκούς κατανάλωσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών σε ένα πλανήτη με πεπερασμένους πόρους.

Το πρόταγμα της Αποανάπτυξης αρχικά αμφισβητεί την τρέχουσα λειτουργία της οικονομίας της διαρκούς ανάπτυξης, κατ’ επέκταση της ίδιας της λειτουργίας της κοινωνίας αλλά και ατομικά του κάθε ανθρώπου του δυτικού κόσμου. Ενώ ταυτόχρονα τελεί ένα κάλεσμα αλλαγής του φαντασιακού για τον ορισμό της ανθρώπινης προόδου. Ο Καστοριάδης μιλούσε για την αποαποικιοποίηση του φαντασιακού μας που έχει καταλειφθεί από την εμμονή της διαρκούς ανάπτυξης «Το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης που θα έθετε στόχους διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο…». Πιο συγκεκριμένα μεταξύ άλλων, η αποανάπτυξη προτάσσει την αποαποικιοποίηση από τη διαρκή ανάπτυξη, από τον αλόγιστο καταναλωτισμό, από το άκρατο ανταγωνιστικό μοντέλο και από την τρέχουσα λειτουργία των αναγκών. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί η αναβάθμιση της ουσιαστικής ποιότητας ζωής μέσω της ορθότερης εκμετάλλευσης των πόρων, του χρόνου εργασίας , και της επανατοπικοποίησης της παραγωγής.

Ωστόσο, η εγκατάλειψη του παρόντος μοντέλου διαβίωσης σήμερα είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο και φαντάζει ουτοπίκο. Όμως, η χρεοκοπία του πλανήτη συνάμα με τη χρεοκοπία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης αποτελεί ένα γεγονός. Αυταπόδεικτό πλέον, ιδιαίτερα μετά το 2008. Υπό αυτές τις συνθήκες, το φρένο  και η εγκατάλειψη του παρόντος μοντέλου ανάπτυξης που προτείνει η διαδικασία της Αποανάπτυξης, και απαιτεί ο ίδιος ο πλανήτης να θέσει ο καθείς μας ατομικά αρχικά και στη συνέχεια συλλογικά, αποτελεί μια διέξοδο προς τα μπρός σε μια προσπάθεια αλλαγής, πριν ο πλανήτης ο ίδιος μας καταδικάσει στην οδύνη.

* O Παντελής Κάλλιας είναι οικονομολόγος

Via : tvxs.gr