Σε όλο τον κόσμο, αναπτύσσονται πρωτοποριακές πολιτικές για την ενεργοποίηση και την άρση της κοινωνικής απομόνωσης των ηλικιωμένων. Εκτός από την Ελλάδα.
του Σπύρου Ζωνάκη
Ποιο είναι ένα από τα χειρότερα κράτη στον κόσμο για να ζουν οι πολίτες άνω των 60 ετών; Αναμφίβολα, η χώρα μας, καθώς, σύμφωνα με την πρόσφατη ετήσια έκθεση της διεθνούς οργάνωσης Help Age International, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 79η θέση μεταξύ 96 χωρών αναφορικά με την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, τη στιγμή μάλιστα που βρίσκεται στην κορυφή της ΕΕ σε γηράσκοντα πληθυσμό, με ποσοστό αύξησης 21,4% τα τελευταία έτη, έναντι 17,2% του ενωσιακού μέσου όρου.
«Στο ερώτημα πώς μπορεί ένας ηλικιωμένος να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του, η απάντηση είναι: να παραμείνει ενεργός και δραστήριος, να έχει κοινωνικές επαφές, να λαμβάνει μέρος στα κοινωνικά δρώμενα, να νιώθει ότι είναι χρήσιμος. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία πολιτική για την αποφυγή της μοναξιάς και της αδράνειας των ηλικιωμένων. Απουσιάζει ένα εθνικό σχέδιο για την τρίτη ηλικία. Ενώ στο εξωτερικό, μετά τη σύνταξη, οι άνθρωποι χαίρονται, γιατί ξεκινάει μια νέα ολόκληρη ζωή μπροστά τους, στη χώρα μας θεωρείται αυτονόητο ότι η συνταξιοδότηση σηματοδοτεί την απόσυρση των ανθρώπων, τον εγκλεισμό τους στο σπίτι, ενώ παραμένουν ακόμα σωματικά και νοητικά ικανοί», σημειώνει ο ψυχίατρος Αντώνης Μούγιας, γενικός γραμματέας της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας και επιστημονικός υπεύθυνος της ψυχογητριακής εταιρείας «Ο Νέστωρ».
Πράγματι, σε ολοένα και περισσότερες χώρες παγκοσμίως αναπτύσσονται πολιτικές ενεργούς γήρανσης. Πρωτοπόρες θεωρούνται οι ΗΠΑ, όπου με το νόμο Older Americans Act του 1965, η ομοσπονδιακή Υπηρεσία Γήρανσης υποχρέωσε όλους τους δήμους της χώρας να δημιουργήσουν τα Κέντρα Ηλικιωμένων, τα «Senior Centers», που φθάνουν τα 14.000 και προσφέρουν από γεύματα, οικονομική βοήθεια και φροντίδες υγείας μέχρι εκπαιδευτικά προγράμματα και καλλιτεχνικές δραστηριότητες (π.χ. γιόγκα, χορωδίες, θεατρικές ομάδες) σε πάνω από 10 εκατομμύρια Αμερικανούς τρίτης ηλικίας.
Τον τίτλο της ευρωπαϊκής πρωταθλήτριας στην ύπαρξη δομών για την κοινωνικοποίηση των ηλικιωμένων διεκδικεί η Γαλλία, όπου από το 1953 λειτουργούν σε όλες τις πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων 5.000 «Κοινοτικά Κέντρα Κοινωνικής Δράσης», που προσφέρουν από μαθήματα χορού, ζαχαροπλαστικής και γυμναστικής μέχρι κινηματογραφικές βραδιές και πεζοπορία στη φύση. Η πόλη του Κλερμόν-Φεράν, μάλιστα, θα σχηματίσει και ένα δίκτυο δωρεάν δημοτικών εστιατορίων αποκλειστικά για άτομα άνω των 60 ετών.
Αλληλέγγυες συμβιώσεις
Όντως, η καταπολέμηση της μοναξιάς των ηλικιωμένων, στη Γαλλία, θα γίνει εθνική υπόθεση την επαύριο του φονικού καύσωνα του Αυγούστου του 2003 που προκάλεσε το θάνατο 14.800 ανθρώπων (στη μεγάλη τους πλειοψηφία ηλικιωμένων που έμεναν μόνοι τους). Η Γενική Γραμματεία για τους Ηλικιωμένους, το 2005, θα εγκαινιάσει –χρηματοδοτώντας 25 ΜΚΟ διαγενεακής αλληλεγγύης– το πρόγραμμα «Μία στέγη, δύο γενιές», που προβλέπει τη συγκατοίκηση ηλικιωμένων με φοιτητές ή άνεργους ηλικίας ώς 30 ετών (οι οποίοι θα διαμένουν δωρεάν ή με πολύ χαμηλό ενοίκιο στα σπίτια των ατόμων τρίτης ηλικίας, δεσμευόμενοι να τους κρατούν συντροφιά ή να τους συνοδεύουν σε εξόδους). Μέχρι σήμερα, έχουν λάβει χώρα 4.000 τέτοιες συγκατοικήσεις σε όλη τη χώρα, ενώ και στην Ισπανία, από το 1996, 27 δήμοι (όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη και το Μπιλμπάο) επιχορηγούν τέτοιου είδους «αλληλέγγυες συμβιώσεις». Ο γαλλικός δήμος του Σαιντ-Απολλιναίρ (προάστιο της Ντιζόν), μάλιστα, θα δημιουργήσει, το 2002, σε συνεργασία με την τοπική ομοσπονδία βοήθειας στο σπίτι, μια μοναδική στον κόσμο «διαγενεακή συνοικία», τη «Générations», που αποτελείται από 72 διαμερίσματα σε μικρές κοινωνικές πολυκατοικίες – τα μισά σπίτια δίνονται σε άτομα άνω των 60 και τα άλλα μισά σε οικογένειες με τουλάχιστον ένα παιδί κάτω των 5 ετών, και οι οποίες αποκτούν δωρεάν το διαμέρισμα μόνο, όμως, αν υπογράψουν μία χάρτα καλής γειτονίας και αλληλεγγύης στους ηλικιωμένους.
Στην είσοδο κάθε κατοικίας, υπάρχει παιδικός σταθμός, αίθουσα παιχνιδιών όλων των ηλικιών και κέντρο ημέρας για ασθενείς με Αλτσχάιμερ, ενώ όλοι οι κάτοικοι εμπλέκονται σε κοινές (διαγενεακές) δραστηριότητες: αγώνες πετάνκ και ανέβασμα θεατρικών έργων μέχρι εργαστήρια μαγειρικής και χειροτεχνιών. Από τη μεριά τους, υπό την αιγίδα της οργάνωσης «Ensemble demain», από το 1999, οι μαθητές 24 δημοτικών σχολείων και 8 γυμνασίων του Παρισιού συμμετέχουν σε κοινά παιδαγωγικά εργαστήρια (π.χ. λογοτεχνίας, χορού, τραγουδιού, κηπουρικής, θεάτρου) με ηλικιωμένους που μένουν σε γηροκομεία – με τις συναντήσεις να γίνονται πότε στα σχολικά ιδρύματα και πότε στα γηροκομεία. Μάλιστα, το 2003, ο παιδικός σταθμός «Bout’Chou», στο 13ο διαμέρισμα της γαλλικής πρωτεύουσας θα εγκατασταθεί μέσα σε ένα γηροκομείο, με παιδιά και ηλικιωμένους να επιδίδονται από κοινού σε μια σειρά από δραστηριότητες (π.χ. γεύματα, χορωδία, γυμναστική, χορός). Το γαλλικό παράδειγμα, δε, θα μιμηθεί και ένας παιδικός σταθμός στο Σιάτλ των ΗΠΑ, που θα φιλοξενήσει έναν οίκο ευγηρίας με περισσότερους από 400 ηλικιωμένους!
Πώς θα σας φαινόταν αν οι ίδιοι οι ηλικιωμένοι σχημάτιζαν τις δικές τους κοινότητες, ώστε να υπερβούν την κοινωνική απομόνωση; Ουτοπικό; Κάθε άλλο. Το Δεκέμβριο του 2014, ο ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα κατασκευής «χωριών ηλικιωμένων» στην ύπαιθρο, όπου οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας θα μένουν κοινωνικά ενεργοί, σπουδάζοντας τα επιστημονικά αντικείμενα που τους ενδιαφέρουν, θα έχουν τους δικούς τους χώρους καλλιτεχνικών δράσεων, ενώ θα αναλαμβάνουν και εθελοντικό έργο στην τοπική κοινωνία. Κοιτίδα, όμως, των «φυσικών κοινοτήτων συνταξιούχων» είναι οι ΗΠΑ, όπου έχουν δημιουργηθεί σχεδόν 2.000 «μονοηλικιακές γειτονιές» σε 120 πόλεις, που φιλοξενούν πάνω από 750.000 ανθρώπους τρίτης ηλικίας. Μόνο η Νέα Υόρκη διαθέτει 35 τέτοιες κοινότητες (η πρώτη δημιουργήθηκε το 1986), που χρηματοδοτούνται από την πολιτειακή Υπηρεσία Γήρανσης. Οι κάτοικοί τους καταβάλλουν ένα τέλος που κυμαίνεται από 500 έως 1.000 δολάρια ετησίως, με εκπτώσεις, μάλιστα, για τους ηλικιωμένους με χαμηλό εισόδημα, οι οποίοι απολαμβάνουν από κοινοτικά γεύματα και συμμετοχή σε αθλητικές και πολιτιστικές δράσεις (π.χ. τένις, μπάντμιντον, μουσική, ποίηση) μέχρι παρακολούθηση μαθημάτων υπολογιστών, ενώ έχουν τη δυνατότητα να απασχοληθούν εθελοντικά και στα τοπικά σχολεία, βιβλιοθήκες και μουσεία.
Σε πολλές χώρες, η συμμετοχή στην εκπαίδευση, και πιο συγκεκριμένα στα πανεπιστήμια τρίτης ηλικίας, αποτελεί δομικό στοιχείο των πολιτικών ενεργοποίησης των ηλικιωμένων. Το πρώτο πανεπιστήμιο τρίτης ηλικίας θα δημιουργηθεί το 1973, στη Γαλλία, από το Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Τουλούζ και πλέον σχεδόν σε όλες τις γαλλικές πόλεις με τριτοβάθμια ιδρύματα λειτουργούν τέτοια προγράμματα για ανθρώπους μεγάλης ηλικίας (συνδεόμενα με τα «κανονικά» πανεπιστήμια και υπό την αιγίδα της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Γαλλική Ένωση Πανεπιστημίων Τρίτης Ηλικίας»). Το κίνημα της εκπαίδευσης των ηλικιωμένων θα εξαπλωθεί μεν, ενδεικτικά, στο Βέλγιο, την Ισπανία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ, θα βρει, όμως, τη μεγαλύτερη ανάπτυξή του στη Βρετανία, όπου το πανεπιστήμιο τρίτης ηλικίας παρακολουθούν, με συμβολικά δίδακτρα (30 λίρες το χρόνο), 350.000 συνταξιούχοι, χωρισμένοι σε 950 αυτόνομες ομάδες, που αποφασίζουν μόνες τους τον τόπο, το χρόνο και το περιεχόμενο της διδασκαλίας (τα προσφερόμενα μαθήματα αγγίζουν τα 36.000, από ιστορία και χημεία μέχρι γιόγκα και πιλάτες). Μάλιστα, το μοναδικό αυτοδιαχειριζόμενο γηροκομείο στον κόσμο, το Maison des Babayagas, που δημιουργήθηκε το 2011 από τις δημοτικές αρχές του παρισινού προαστίου του Μοντρέιγ, θα φιλοξενήσει στο χώρο του και το «Πανεπιστήμιο Γνώσης των Ηλικιωμένων» («UNISAVIE»), το οποίο είναι ανοιχτό σε όλη την τοπική κοινωνία!
Ταυτόχρονα, και η προώθηση της σωματικής άσκησης συνιστά θεμέλιο λίθο των δημόσιων στρατηγικών της εξασφάλισης καλής υγείας και κοινωνικής ζωής των ατόμων τρίτης ηλικίας. Το 2004, η ιαπωνική κυβέρνηση θα δημιουργήσει σε όλη τη χώρα πάρκα για ηλικιωμένους (που θα τα ονομάσει πάρκα πρόληψης νοσηλευτικής φροντίδας) με ειδικά όργανα γυμναστικής. Αντίστοιχα πάρκα υπάρχουν και στην Ισπανία, όπου μόνο στην ευρύτερη περιοχή της Βαρκελώνης λειτουργούν 300 τέτοια πάρκα! Τέτοιοι χώροι θα αναπτυχθούν, χαρακτηριστικά, και στο Βερολίνο, τη Φραγκφούρτη, το Μάντσεστερ και το Λονδίνο. Στην Ιρλανδία, μάλιστα, το 2007, το Συμβούλιο Αθλητισμού της χώρας, σε συνεργασία με το Εθνικό Συμβούλιο Γήρανσης, την Ομοσπονδία Μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεων για την Ενεργό Γήρανση, όπως και το Ιρλανδικό Κοινοβούλιο Ηλικιωμένων(!), θα συστήσουν το πρόγραμμα «Go for Life», που προβλέπει τη χρηματοδότηση 627 τοπικών ομάδων ώστε να δημιουργήσουν ευκαιρίες για τη συμμετοχή ηλικιωμένων σε αθλητικές δραστηριότητες. Διόλου τυχαίο, λοιπόν, που η Ιρλανδία, το 2013 θα αναπτύξει και εθνική στρατηγική για τη θετική γήρανση.
Επιπλέον, παγκοσμίως, όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι δραστηριοποιούνται μέσω και των εθελοντικών κινήσεων. Πρωτοπόρος στον ευρωπαϊκό εθελοντισμό των ανθρώπων τρίτης ηλικίας θεωρείται, ωστόσο, το Βέλγιο. Χαρακτηριστικά, στις Βρυξέλλες, 65 εθελοντές συνταξιούχοι της οργάνωσης «Coup de pouce lecture et langage» βοηθούν στα μαθήματά τους 700 παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στο σχολείο, είτε στην ανάγνωση είτε στην προφορική έκφραση. Παράλληλα, η οργάνωση «Espace Seniors» έχει θέσει σε εφαρμογή το πρόγραμμα «παππούδες και γιαγιάδες παραμυθάδες», όπου ηλικιωμένοι αφηγούνται ιστορίες σε παιδιά που βρίσκονται σε νοσοκομεία ή διαμένουν σε κέντρα βοήθειας της νεολαίας.
Senior couple enjoy in their love the of third age. Freedom, love, relationship…
Συνταξιούχοι εν Δράσει
Δεν λείπει, όμως, από και τη χώρα μας η εθελοντική ενεργοποίηση ατόμων μεγάλης ηλικίας. Το 2011, θα σχηματιστεί, στην Αθήνα, η ομάδα «Συνταξιούχοι εν Δράσει», που αποτελείται από 30 μέλη, κυρίως ηλικίας άνω των 60 ετών. Η ιδέα της δημιουργίας της ανήκει σε τρεις νέους ανθρώπους, την Έφη Πυργιαννάκη, τον Σωτήρη Δρουβιώτη και τον Χάρη Ντάσση. «Είχαν παρατηρήσει από συγγενείς τους που έβγαιναν στη σύνταξη ότι έμπαιναν σιγά σιγά στο περιθώριο, παραιτούνταν. Εντάχθηκα στην ομάδα το 2011, μόλις πήρα σύνταξη. Φοβόμουν μήπως καταλήξω κι εγώ καταθλιπτική και κλειστώ στο σπίτι. Ήθελα αυτή την ενεργητικότητα που ένιωθα να τη διοχετεύσω σε προσφορά σε εκείνους που έχουν ανάγκη, να μην καταθέσω τα όπλα», επισημαίνει η 62χρονη Βάσω Παλμούτσου, συνταξιούχος λογίστρια και υπεύθυνη επικοινωνίας της ομάδας. «Οι δράσεις μας παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία κα τις αποφασίζουμε όλοι μαζί στις συναντήσεις μας κάθε Πέμπτη. Ενδεικτικά, κάναμε δενδροφύτευση στα Τουρκοβούνια, επανδρώσαμε τη βιβλιοθήκη ενός δημοτικού σχολείου στο Παλαιό Φάληρο, μαζέψαμε φάρμακα για τους “Γιατρούς του Αιγαίου”, επισκεφθήκαμε τις κρατούμενες των γυναικείων φυλακών Θήβας, όπου συγκεντρώσαμε ρούχα και παιχνίδια για εκείνες και τα παιδιά τους, πήγαμε τρόφιμα στο ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Δαφνί, μαγειρεύουμε μαζί με την “Κοινωνική Κουζίνα”, πλέκουμε ρούχα για παιδιά που έχουν γεννηθεί πρόωρα και τα δωρίζουμε στις μητέρες τους σε διάφορα μαιευτήρια. Συμμετέχοντας σε αυτήν την ομάδα, έχω αποκτήσει αυτοσεβασμό, καλή διάθεση, αισθάνομαι χρήσιμη», συνεχίζει η κ. Παλμούτσου.
Ουσιαστικά, όμως, στην Ελλάδα, ο μοναδικός θεσμός απόκτησης κοινωνικών επαφών και δραστηριοποίησης των ανθρώπων τρίτης ηλικίας είναι αυτός των ΚΑΠΗ.
«Πήρα σύνταξη το 2004, και για ένα χρόνο είχα πέσει σε κατάθλιψη. Δεν ήθελα να βγω από το σπίτι. Στο ΚΑΠΗ, με έφερε η μοναξιά. Στην αρχή, ήμουν προκατειλημμένη, πίστευα ότι είναι ένα χώρος που πηγαίνουν οι γέροι, κάθονται σε μια καρέκλα, πίνουν καφέ και βλέπουν τηλεόραση. Αντίκρισα, όμως, εντελώς διαφορετική εικόνα. Εδώ κοινωνικοποιήθηκα. Όταν σταμάτησα από τη δουλειά, δεν είχα φιλίες. Επίσης, βρήκα τα ενδιαφέροντα που μου έλειπαν. Συμμετέχω στη χορωδία, τους παραδοσιακούς χορούς, ενώ κάνω εντατικά κάθε εβδομάδα γιόγκα και γυμναστική, πηγαίνω στο δημοτικό κολυμβητήριο, αν και δεν είχα ασκηθεί ποτέ στη ζωή μου. Δεν πίστευα ότι θα τα κατάφερνα. Το ότι μπορώ με κάνει να αισθάνομαι νέα. Έχω αναζωογονηθεί. Ακόμη και όταν είναι κλειστό το ΚΑΠΗ, μαζευόμαστε τα Σαββατοκύριακα και πηγαίνουμε για πεζοπορία. Είμαστε σαν ένα μικρό χωριό. Η ζωή δεν τελειώνει μετά τη σύνταξη, τότε ξεκινάει, και μάλιστα με καλύτερους ρυθμούς», επισημαίνει η κ. Αδάμω, 69 χρονών, μέλος του ΚΑΠΗ του Γέρακα, ενός από τα μεγαλύτερα στην Αττική, με 1.200 εγγεγραμμένους δημότες.
«Όταν μεγάλωσαν τα παιδιά και τα εγγόνια μου και έμεινα μόνη μου, μου έλεγαν όλοι: “Βγες από το σπίτι γιατί θα αρρωστήσεις”. Έτσι, ήρθα στη Λέσχη Φιλίας», μας διηγείται η κ. Χριστούλα, 80 χρόνων, μέλος στη Λέσχη Φιλίας (όπως έχει μετονομάσει ο Δήμος Αθηναίων τα ΚΑΠΗ) του Αγίου Αρτεμίου. «Δεν είχα ταλέντο ούτε στο χορό, ούτε στη τραγούδι, ούτε στη γυμναστική, με έπεισαν, όμως, να συμμετέχω. Έμαθα ότι μπορώ να κάνω τα πάντα. Άλλαξε η ζωή μου. Αν δεν ερχόμουν εδώ, θα είχα πεθάνει. Είμαστε μια μεγάλη οικογένεια, έχουμε αποκτήσει σχέσεις αλληλεγγύης. Όσο αντέχουν τα πόδια μου, θα πηγαίνω και στην κατασκήνωση. Έχουμε γυρίσει όλη την Ελλάδα. Όσο είχαμε κοινωνική λειτουργό, κάναμε περισσότερες δραστηριότητες, βγάζαμε και δική μας εφημερίδα. Δυστυχώς, τα περισσότερα απογεύματα είναι κλειστή η λέσχη, καθώς από πέντε άτομα προσωπικό έμεινε μόνο ένα. Πρέπει να προστατέψει ο δήμος τις Λέσχες Φιλίας, διότι είναι η ζωή των ηλικιωμένων», καταλήγει η κ. Χριστούλα.
Αγγλικά και υπολογιστές
«Στην Ελλάδα, υπάρχει μεγάλος ρατσισμός για τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας, η αντίληψη που κυριαρχεί είναι ότι οι ηλικιωμένοι, μετά τη σύνταξη, πρέπει να καθηλώνονται και ότι δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτε άλλο πέρα από το να μεγαλώνουν τα εγγόνια τους. Εμείς προσπαθούμε να αλλάξουμε αυτήν την εικόνα, να αρχίσουμε να βλέπουμε τη γήρανση ως κάτι θετικό», επισημαίνει η κ. Μυρτώ Ράγγα ψυχολόγος-γεροντολόγος, υπεύθυνη προγραμμάτων της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «50 και Ελλάς», που ασχολείται με την προάσπιση των δικαιωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων άνω των 50 ετών. «Χαρακτηριστικά, από το 2011 έως το 2013, σε Τήνο, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, υλοποιήσαμε το διαγενεακό πρόγραμμα μάθησης “Εθελοντές της Γνώσης”, όπου μικροί μαθητές ήταν βοηθοί ενός δασκάλου και δίδασκαν σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας βασικές γνώσεις υπολογιστών. Αποφοίτησαν συνολικά 200 ηλικιωμένοι, ενώ και τα παιδιά έμαθαν πάρα πολλά από αυτούς, αναπτύχθηκαν και φιλίες. Από τις αρχές του 2015, σε συνεργασία με την κοινωνική υπηρεσία του Δήμου Γαλατσίου, εφαρμόζουμε το πρωτοποριακό πρόγραμμα «PLEASE», όπου γιαγιάδες μαζί με τα εγγόνια τους, που βρίσκονται στο δημοτικό, παρακολουθούν μαθήματα αγγλικών, ώστε να βελτιωθεί η επικοινωνία μεταξύ των γενεών. Επιπλέον, για τέταρτη συνεχή χρονιά, με τη συνεργασία των δήμων Αγίου Δημητρίου, Αγίων Αναργύρων και Ηλιούπολης, παραδίδουμε μαθήματα υπολογιστών σε άτομα άνω των 50 χρόνων, εφαρμόζοντας τις αρχές της γηραγωγικής», συμπληρώνει η κ. Ράγγα.
Via : www.shedia.gr
