Κάτια Φωτεινοπούλου*
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την εισήγηση της Κάτιας Φωτεινοπούλου στην εκδήλωση – συζήτηση για την Τροφή με τίτλο: Το Δικαίωμα στην Επιλογή της Τροφής ( FoodSovereignty ) που έγινε στην Αθήνα, την Κυριακή 12 Μαρτίου 2017
- Πληθώρα θεωρητικών προσεγγίσεων στα θέματα της τροφής
«Στη δική μου δουλειά, είμαι αποφασισμένη να καταλάβω με ποιο τρόπο έχουν οργανωθεί, αναδιοργανωθεί και αποδιοργανωθεί οι αλυσίδες των δραστηριοτήτων από το αγρόκτημα στο τραπέζι και να ακολουθήσω τα νήματα όπου και αν με οδηγούν – στο αγρόκτημα και στα καταναλωτικά νοικοκυριά, στις δραστηριότητες εντατικής κτηνοτροφίας, στα νομισματικά ιδρύματα, στις οργανώσεις των αγροτών, στα υπουργεία, στις αγροτικές κοινότητες, στους οργανισμούς κοινωνικής πρόνοιας, στις επιχειρήσεις φάστ-φουντ, και στις βιομηχανίες τροφίμων. Η τροφή αγγίζει όλες σχεδόν τις θεωρίες, συμπεριλαμβάνοντας την πολιτική οικονομία, την κοινωνιολογία της οικογένειας, την ανθρωπολογία της διατροφής, τη φεμινιστική θεωρία, την πολιτισμική θεωρία και την ψυχανάλυση». (Harriet Friedman 1994)
Η κ. Κάτια Φωτεινοπούλου στην εκδήλωση – συζήτηση για την Τροφή με τίτλο: Το Δικαίωμα στην Επιλογή της Τροφής ( Food Sovereignty ) που έγινε στην Αθήνα, την Κυριακή 12 Μαρτίου 2017
- Τι περιλαμβάνει η μελέτη ενός αγροτροφικού συστήματος
Η μελέτη ενός αγροτροφικού συστήματος περιλαμβάνει το σύνολο των δραστηριοτήτων και των σχέσεων οι οποίες αλληλεπιδρούν, για να καθοριστεί τι, σε ποια ποσότητα, με ποια μέθοδο και για ποιον παράγεται, πώς γίνεται η επεξεργασία του, πώς διανέμεται και πώς καταναλώνεται η τροφή.
Tα Καθεστώτα Διατροφής ήταν ανέκαθεν μια ιστορική έννοια, ένα κλειδί για την μελέτη όχι μόνο δομημένων στιγμών και μεταβάσεων στην ιστορία των καπιταλιστικών σχέσεων διατροφής, αλλά και της ίδιας της ιστορίας του καπιταλισμού. Δεν μελετά αποκλειστικά αυτή καθεαυτή την τροφή, αλλά τις σχέσεις μέσα στις οποίες παράγεται η τροφή και μέσω των οποίων παράγεται και αναπαράγεται ο καπιταλισμός. Tα ΚΔ εξετάζουν τους δεσμούς ανάμεσα στις διεθνείς σχέσεις της παραγωγής τροφίμων και την κατανάλωση καθώς και τις συγκεκριμένες μορφές συσσώρευσης στον καπιταλισμό από τη δεκαετία του 1870
- Το πρώτο σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης που μπορεί να αναγνωριστεί ως «Διατροφικό Καθεστώς», χαρακτηρίζεται από την αποικιοκρατία και το σχηματισμό του έθνους-κράτους από το 1870 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1940
- Ένα δεύτερο Καθεστώς Διατροφής εντοπίζεται από τη δεκαετία του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συμπεριλαμβανομένης και της περιόδου κρίσης μετά το 1974. Χαρακτηρίζεται από την διεθνοποίηση της βοήθειας σε τρόφιμα, ταυτόχρονη εκβιομηχάνιση και η παγκοσμιοποίηση της τροφικής αλυσίδας την ανάπτυξη του διακρατικού εταιρικού κεφαλαίου, ευέλικτη συσσώρευση, παραγωγική γεωργία
- Το αναδυόμενο τρίτο καθεστώς διατροφής συμπεριλαμβάνει: την αύξηση της διακρατικής εταιρικής ισχύος, ιδιαίτερα αυτής των σούπερ μάρκετ, νέα παγκόσμια ρυθμιστικά πλαίσια, εντατικοποίηση της παραγωγής, μεγαλύτερη ευελιξία και εξειδίκευση του συστήματος διατροφής, παγκόσμιο και άμεσο πορισμό, νέες σχέσεις παραγωγής-κατανάλωσης, αυξημένη καταναλωτική ζήτηση για νέα υγιεινά και λειτουργικά τρόφιμα, την αύξηση των περιβαλλοντικών κριτικών για τη βιομηχανική γεωργία, συνεχείς αγροτροφικές επενδύσεις, από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, και γενικότερα τον ολοένα σημαντικότερο ρόλο του χρηματοπιστωτικού τομέα στο σύστημα διατροφής σε ολόκληρη την υφήλιο.
- Οι χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί εμπλέκονται σε όλα τα σημεία του αγροτροφικού συστήματος επενδύουν σε δραστηριότητες όπως: αγορές (αρπαγές) αγροτικής γης, υλικά εισροών όπως υβρίδια και σπόροι (πειρατεία), αποθήκευση και διαχείριση πόρων, υλικών, και υπηρεσιών (logistics), επιστασία και πιστοποίηση, παραγωγή και επεξεργασία τροφίμων, εμπορία βασικών προϊόντων, υπηρεσίες λιανικής πώλησης και τροφίμων,
- Οι διακρατικοί αγροτροφικοί μηχανισμοί γίνονται όχημα της χρηματοπιστωτικής κινητικότητας με γεωγραφικά επιμερισμένες συμφωνίες παραγωγής και έμφαση στη διαχείριση των άυλων στοιχείων όπως η πληροφορία, τα εμπορικά σήματα και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που καθορίζουν τη συσσώρευση του κεφαλαίου
- Oι εταιρίες λιανικής πώλησης γίνονται πιλότοι των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Τα σούπερ μάρκετ σήμερα δεν καταφέρνουν μόνο να μετακινούνται προς νέα πεδία λιανικής πώλησης, όπως η πώληση καυσίμων και καταναλωτικών αγαθών, αλλά μπορούν και να μοχλεύουν τους άφθονους τίτλους ιδιοκτησίας τους, να ιδρύουν τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες, και να παρέχουν πιστώσεις, δάνεια και υποθήκες
- Ευέλικτα συστήματα παραγωγής ενσωματώνουν στην αλυσίδα εφοδιασμού πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που παράγουν φθηνά επεξεργασμένα τρόφιμα για τις χώρες του Βορρά.
Ο Ρόλος των Προδιαγραφών
- Οι προδιαγραφές και ο ποιοτικός έλεγχος διευκολύνουν τον έλεγχο διαχείρισης και συντονισμού των αγροτροφικών αλυσίδων από τις διακρατικές εταιρίες και τις εταιρίες λιανικής πώλησης
- Η τυποποίηση των προϊόντων και των διαδικασιών της παραγωγής δίνει τη δυνατότητα στις διακρατικές εταιρίες να συντονίζουν και να ελέγχουν το δίκτυο από απόσταση.
- Δημόσιες & ιδιωτικές προδιαγραφές
Επίλογος, Ερωτήματα
- Η θεωρία του καθεστώτος διατροφής έχει εμβαθύνει την αντίληψή μας για την παγκοσμιοποίηση και την ομογενοποίηση της παγκόσμιας διατροφής και έχει βοηθήσει να κατανοήσουμε το πώς και γιατί οι ρυθμίσεις του κράτους-έθνους τα τελευταία χρόνια τείνουν να διαβρωθούν και να υποκατασταθούν από υπερκρατικές ρυθμίσεις.
- Πράγματι σήμερα, εμφανίζονται οι μεγαλέμποροι λιανικής, οι όμιλοι και οι διακρατικές εταιρίες να αντιπροσωπεύουν τους «επιζήσαντες» από το τελευταίο μετασχηματισμό του παγκόσμιου αγροτροφικού συστήματος. Είναι όμως και οι μόνοι επιζήσαντες;
- Θα καταφέρουν τελικά οι διακρατικές εταιρίες και μέσα από ποιες παγκόσμιες εθνικές και διεθνείς θεσμικές διευκολύνσεις να αποτελέσουν τη μοναδική κινητήρια δύναμη, ικανή να εισβάλει σε οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου και οικονομικό κλάδο που επιθυμούν;
- Ποιο είναι σήμερα το ποσοστό των τροφίμων που ακόμα παράγεται και καταναλώνεται έξω από τον άμεσο έλεγχο των διακρατικών επιχειρήσεων και σε τι ποσοστό αυτοί οι παραγωγοί κατορθώνουν να ορίσουν τις δικές τους προδιαγραφές και να διατηρήσουν τη πρόσβαση σε αγορές της επιλογής τους;
- Όπως γνωρίζουμε τον Οκτώβριο του 2016 ο πρωθυπουργός του Καναδά και οι επικεφαλής της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου υπέγραψαν την εμπορική και επενδυτική συμφωνία Ε.Ε.- Καναδά (CETA), καθώς και μια χωριστή συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας ΕΕ-Καναδά.
- Πώς αλήθεια θα συμπεριφερθούν και μέσα από ποιες διαδικασίες θα ελεγχθούν οι γιγάντιες καναδέζικες αγροκτηνοτροφικές μονάδες που επείγονται να αυξήσουν τις εξαγωγές κρέατος στην Ε.Ε. Τα ισχυρά λόμπι και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ανυπομονούν να λάβουν επισήμως μέρος στη συγγραφή των ρυθμίσεων, μέσω της συμμετοχής τους στα όργανα που δημιουργεί η CETA για την «εθελοντική εναρμόνιση» των νόμων και κανονισμών (κοινές επιτροπές)
- Ποια θα είναι η πορεία της ΤΤΙP (Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων) μετά και τη νίκη του Trump στις ΗΠΑ;
- Ποιός θα είναι ο ρόλος των κρατών μελών της ΕΕ και η βούληση των κυβερνήσεων τους να διαχειριστούν και να παρέμβουν στη πίεση των ομίλων και των διακρατικών εταιριών των διεθνών δικτύων λιανικής κλπ και να κρατήσουν την ευθύνη της διατροφικής καθώς και η περιβαλλοντικής ασφάλειας των χωρών τους και της ΕΕ;
- Ποιός θα είναι εν τέλει ο ρόλος και οι δυνατότητες παρέμβασης των κοινωνικών κινημάτων και δράσεων στη διαμόρφωση του νέου τοπίου;
*Κάτια Φωτεινοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής Οικονομίας & Τεχνολογικής Εκπαίδευσης,
Πάντειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Οικονομικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης
